Górnośląskie Koleje Wąskotorowe

Z Enkol
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Pociąg Górnośląskich Kolei Wąskotorowych na stacji Bytom Wąsk. (lokomotywa Lxd2)
Pociąg Górnośląskich Kolei Wąskotorowych na stacji w Miasteczku Śląskim

Górnośląskie Koleje Wąskotorowe (GKW, miejscowa nazwa rosbanka, niem. Oberschlesische Schmalspurbahn (OSSB)) – publiczna sieć kolei wąskotorowych o prześwicie toru 785 mm służąca głównie do transportu surowców i półproduktów między zakładami przemysłowymi Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.

Ich powstanie zostało uwarunkowane niewydolnością ówczesnego systemu transportu towarów, który opierał się na drogowym przewozie konnym (przez tzw. wekturantów). W naturalny sposób GKW łączyły ze sobą autonomiczne wąskotorowe koleje wewnątrzzakładowe poszczególnych kopalń, hut i innych fabryk. Niezależnie od GKW, poszczególne przedsiębiorstwa tworzyły własne linie i sieci kolejowe, np. linia Gliwice Trynek – Rudy – Racibórz czy sieć kolei łącząca zakłady koncernu Giesche`s Erben w rejonie Szopienic. Większość prywatnych kolei miała zapewnione połączenie z siecią publicznych GKW. Niektóre z nich, jak np. linię Gliwice Trynek – Rudy – Racibórz zostały organizacyjnie przyłączone do GKW po 1945 roku w ramach jednego przedsiębiorstwa – Polskich Kolei Państwowych.

Górnośląskie Koleje Wąskotorowe pełniły funkcję kolei znaczenia miejscowego, tj. większość ładunków została nadawana do i ze stacji w obrębie własnej sieci. z wyjątkiem typowo pasażersko-towarowej linii Gliwice Trynek – Rudy – Racibórz, GKW w zasadzie nie służyły transportowi osób. Incydentalne przypadki przewozów pasażerskich miały miejsce zaraz po II wojnie światowej między Katowicami a Tarnowskimi Górami oraz w pewnych okresach czasu między oddziałami zakładów przemysłowych. Na linii rudzkiej do 1991 roku prowadzono regularne przewozy pasażerskie między Gliwicami a Rudam i Raciborzem. W latach 70. XX wieku uruchomiono próbnie rozkładowe pociągi turystyczne łączące Bytom z Zalewem Nakło-Chechło w Miasteczku Śląskim. Szybko z nich zrezygnowano, najprawdopodobniej z uwagi na odbywający się operatywnie intensywny ruch towarowy kolidujący z ruchem pasażerskim wymagającym regularnego rozkładu jazdy oraz wyjątkowo duże zainteresowanie przewyższające zdolność przewozową. Do pomysłu powrócono w 1993 roku, kiedy ponownie uruchomiono połączenie turystyczne na tej samej trasie. Wkrótce relację wydłużono aż do Siemianowic Śląskich. Obecnie GKW funkcjonują tylko jako kolej turystyczna.

Należy odnotować, że oprócz publicznych i prywatnych kolei wąskotorowych oraz połączonych z nimi bocznic i kolei wewnątrzzakładowych o prześwicie 785 mm, na Górnym Śląsku istniały też koleje wąskotorowe o innym prześwicie. Służyły transportowi wewnątrzzakładowemu (na zwałowiska odpadów, w cegielniach itp.) lub jako naziemne koleje górnicze obsługujące prawie każdy wydobywczy lub materiałowy szyb kopalniany. Najczęściej spotykane prześwity to: 600 mm, 630 mm, 800 mm, 900 mm, 1050 mm. Nierzadko jeden zakład posiadał kilka systemów wąskotorowych o różnych szerokościach toru. Ponadto w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie zbudowano wąskotorową kolej parkową. Nie były one połączone z siecią GKW.

Historia

Pierwotna sieć zbudowana została przez Towarzystwo Kolei Górnośląskiej w latach 1851-1857. Początkowo część ruchu była obsługiwana przez zaprzęgi konne. W latach 1851-1852 powstało kilka oddzielnych odcinków między zakładami przemysłowymi, o łącznej długości 35 km. W latach 1854-1857 zbudowano dwa podstawowe odcinki Tarnowskie Góry - Wirek (25 km) i Bytom Karb − Bogucice − Huta Kunegunda (15 km), przez co powstała zorganizowana sieć łącznej długości ok. 75 km. Przewożono wówczas ok. 250.000 ton towarów rocznie[1]. Sieć kolejowa była początkowo dzierżawiona przez Rudolfa Pringsheima. 1 marca 1884 koleje górnośląskie przeszły na własność Królestwa Prus[1] i były dalej rozbudowane przez państwowy zarząd kolejowy (KPEV). W 1887 powstała odrębna linia Gliwice Trynek - Rudy - Racibórz (48 km)[1]. System Górnośląskich Kolei Wąskotorowych został podzielony na skutek podziału Górnego Śląska pomiędzy Polskę i Niemcy w 1922. Wraz z kryzysem gospodarczym, zahamowało to rozwój kolei w okresie międzywojennym[1]. Części kolei były pod zarządami Rzeszy Niemieckiej (DR) i Polski (PKP).

GKW były kluczowym elementem lokalnego systemu transportowego w miastach GOP, a sieć licząca w szczytowym okresie rozwoju ponad 230 km długości obejmowała trójkątny obszar sięgający po miejscowości Żyglin i Bibiela na północy, Racibórz na płd. zachodzie, Mysłowice na płd. wschodzie. GKW łączyły setki kopalń, hut, fabryk i elektrowni aglomeracji, służąc lokalnemu transportowi ładunków masowych, a w szczytowym okresie przewozów 1950-1970 masa ładunków przewożonych rocznie przez GKW wynosiła 5-6 milionów ton.

W okresie przemian ustrojowych po 1989 roku PKP stopniowo zrezygnowały z obsługi kolei wąskotorowych i przystąpiły do ich likwidacji, przy czym na mocy ustawy o restrukturyzacji PKP zaistniała możliwość nieodpłatnego przejęcia ich majątku przez gminy. Skorzystały z niej miasta Bytom, Tarnowskie Góry i Miasteczko Śląskie a także Kuźnia Raciborska i Racibórz. Od 2002 roku rolę głównego właściciela GKW przejął samorząd miasta Bytom, a operatorem kolei zostało Stowarzyszenie Górnośląskich Kolei Wąskotorowych. W 2003 roku GKW obchodziły 150-lecie istnienia.

Do dziś pozostała czynna tylko jedna linia historyczna (Bytom Wąskotorowy - Miasteczko Śląskie Wąsk.) z regularnym ruchem turystycznym, szczątkowa linia historyczna w rejonie stacji Rudy oraz dwie z dużych dawnych stacji - Bytom Karb Wąsk. i Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach. Stacja w Rudach jest obecnie zarządzana przez Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Kuźni Raciborskiej.

Tabor

Lokomotywy spalinowe typu WLs75, WLs150, WLs180, L30H oraz L45H

Oznaczenie Typ fabryczny Numer fabryczny Rok produkcji Stan Rozstaw Typ silnika Stacjonowanie Uwagi
Bxhpi 00-380034 211–9 1Aw 1811 1955 Odstawiona 785mm Brak silnika Rudy
10 2WLs40 1189 1961 Odstawiona 785 mm Nieznany Rudy Odstawiona ze względu na pęknięty blok silnika.
brak 2WLs40 1291 1961 Odstawiona 785 mm Nieznany Bytom Karb Wąskotorowy
WLs50-1836 2WLs50 1836 1966 Odstawiona 785 mm Nieznany Rudy
2Wls50-2088 2WLs50 2088 1970 Sprawna 785 mm S324HL Rudy Wg. Pokropińskiego, odbiorcą była KWK Bobrek
803S-01 803S 01 1988 Odstawiona 785 mm SW266 Rudy
MBxd2-311 A20D-P 25190 1986 Odstawiona 1000 mm D2516HMU Bytom Karb Wąskotorowy
MBxd2-218 A20D-P 25194 1986 Sprawna 785 mm D2516HMU Rudy
Bxhpi 00-450024-237-5 A20D-P b/d 1988 Odstawiona 785mm Brak silnika Rudy
Bxhpi 00-450024-238-3 A20D-P b/d 1988 Sprawna 785mm Brak silnika Rudy
Bxhpi 00-450024-236-7 A20D-P b/d 1988 Odstawiona 785mm Brak silnika Rudy
BTxh 00-320034-317-0 BTxh b/d b/d Sprawna 785mm Brak silnika Rudy
BTxh 00-320034-318-9 BTxh b/d b/d Sprawna 785mm Brak silnika Rudy
BTxh 00-320034-313-9 BTxh b/d b/d Sprawna 785mm Brak silnika Rudy
BTxh 00-320034-319-6 BTxh b/d b/d Sprawna 785mm Brak silnika Rudy
BTxhp 00-320034-315-4 BTxhp b/d b/d Sprawna 785mm Brak silnika Rudy sprowadzony z PKW Chorzów
04 BTxhp b/d b/d Odstawiona 750mm Brak silnika Rudy
BTxhp 00-320034-316-2 BTxhp b/d b/d Sprawna 785mm Brak silnika Rudy sprowadzony z PKW Chorzów
BTxhp 00-320034-314-7 BTxhp b/d b/d Sprawna 785mm Brak silnika Rudy
03 BTxhp b/d b/d Odstawiona 750mm Brak silnika Rudy
BTxhpi 316-1 BTxhpi b/d 1981 Sprawna 785mm Brak silnika Rudy
BTxhpi 00-220034-311-5 BTxhpi b/d 1983/95 Sprawna 785mm Brak silnika Rudy
BTxhpi 00-220034-310-7 BTxhpi b/d 1983/96 Sprawna 785mm Brak silnika Rudy
S 00-00-932-3000-1 Björke b/d 1963 Odstawiona 785mm Brak silnika Rudy Pług Wąskotorowy służący do odśnieżania szlaków zimą, posiada płaty boczne oraz pług czołowy po obu stronach wagonu. Regulacja odśnieżania odbywa się poprzez pokrętła znajdujące się w wagonie i powietrznie dla pługu czołowego.
15 Borsig Bn2t 12050 1929 Eksponat 785mm Parowy Rudy
Doc Doc b/d b/d W trakcie remontu 785mm Z motoru "Mińsk" Rudy
Kddxh Kddxh b/d b/d Sprawna 785mm Brak silnika Rudy
S 00-00-934-1105-6 Kdxh b/d b/d Odstawiona 785mm Brak silnika Rudy
S Kdxh b/d b/d Sprawna 785mm Brak silnika Rudy
Kdxh 00-151344-504-7 Kdxh b/d 1899 Sprawna 785mm Brak silnika Rudy
Lyd2-101 L30H 23437 1977 Sprawna 785 mm Maybach MB 836 B Bytom Karb Wąskotorowy W Cukrowni Kruszwica nr zakładowy 5
Lxd2-352 L45H 20567 1967 W trakcie remontu 785 mm Maybach MB 836 Bb Bytom Karb Wąskotorowy Brak prądnicy tachometrycznej, silnik z Lxd2-372
Lxd2-354 L45H 20569 1967 Odstawiona 785 mm Maybach MB 836 Bb Rudy
Lxd2-359 L45H 20851 1969 Odstawiona 785 mm Maybach MB 836 Bb Bytom Karb Wąskotorowy
Lxd2-364 L45H 21271 1971 Sprawna 785 mm Maybach MB 836 Bb Bytom Karb Wąskotorowy
Lxd2-372' L45H 23115 1976 Odstawiona 785 mm Maybach MB 836 Bb Bytom Karb Wąskotorowy
Lxd2-371 L45H 24073 1980 Odstawiona 785 mm Wola H12A Bytom Rozbark
HP-Lxd2-08 L45H 24324 1981 Odstawiona 785 mm Wola H12A Rudy *2012r. Lokomotywa przywieziona do Rud z Huty Pokój w Rudzie Śląskiej
  • 2021r. Naprawa główna silnika oraz elementów sterowania.
  • 2021r. Wymiana zderzaka przemysłowego na 2 prostokątne z lok. Lxd2-354
  • 09.07.2023r. Lokomotywa doznała usterki przekładni podczas prowadzenia ostatniego tego dnia pociągu do Stanicy. Oczekuje naprawy głównej i wymiany przekładni, prace przygotowawcze w trakcie.
Lxd2-373 L45H 24331 1981 Sprawna 785 mm Maybach MB 836 Bb Rudy * Lokomotywa została zabrana z Karbia do Rud 17.10.2002.
  • Dnia 9 czerwca 1992 około godziny 8.40 na szlaku Maciejów Śląski - Gliwice Wąskotorowe doszło do wykolejenia tej lokomotywy. Przyczyną zdarzenia była kradzież elementu rozjazdu'"`UNIQ--ref-00000001-QINU`"'
Lxd2-374 L45H 24332 1981 Sprawna 785 mm Wola H12A Bytom Karb Wąskotorowy
Lxd2-375 L45H 24511 1982 Odstawiona 785 mm Maybach MB 836 Bb Bytom Karb Wąskotorowy
Las49-3343 Las49 3343 1954 Sprawna 785 mm Parowy Rudy
Huta Silesia 27 Las49 4255 1955 Eksponat 785 mm Parowy Bytom Karb Wąskotorowy Odiskiernik siatkowy na kominie, duże przemysłowe bufory
PWmd 4001-8 PWmd b/d b/d Odstawiona 785mm Brak silnika Rudy
Pdx 00-15 534 7109-6 Pdx b/d 1960 Sprawna 785mm Brak silnika Rudy
Pdxh 00-15 534 7106-9 Pdxh b/d 1960 Sprawna 785mm Brak silnika Rudy
Pw53-02 Pw53 3996 1954 Eksponat 785 Parowy Rudy Część wystawy interaktywnej w stacyjnej wagonowni.
Rdxh 00-15 734 4603-4 Rdxh 23 1955 Sprawna 785mm Brak silnika Rudy
1 Siemens b/d 1896 W trakcie remontu 785mm GD66L Rudy
Tkb27-2002 Tkb27 2002 1950 Sprawna 785 mm B/d Bytom Karb Wąskotorowy

… dalsze wyniki


Wagony towarowe

Patrz: Wagony serii Wddxh i pochodnych


Przypisy

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Krzysztof Soida: "Wąskotorowe drogi:koleje polskie" w: Młody Technik nr 5/1986, s. 7-10.

Zobacz też

Linki zewnętrzne



Ta strona zawiera treści z Wikipedii. Oryginalny artykuł był umieszczony pod nazwą Górnośląskie Koleje Wąskotorowe. Lista autorów jest dostępna w historii strony. Tekst z Wikipedii jest udostępniony na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach.

Źródło: „https://enkol.pl/index.php?title=Górnośląskie_Koleje_Wąskotorowe&oldid=29565”