Ełcka Kolej Wąskotorowa: Różnice pomiędzy wersjami
(→Tabor) |
|||
| (Nie pokazano 25 wersji utworzonych przez 5 użytkowników) | |||
| Linia 35: | Linia 35: | ||
}} | }} | ||
| − | '''Ełcka Kolej Wąskotorowa''' (EKW, niem. ''Lycker Kleinbahn'') – zabytkowa [[kolej wąskotorowa]] o prześwicie toru 750 mm zlokalizowana w województwie warmińsko-mazurskim. Obecnie prowadzony jest sezonowy ruch turystyczny na odcinku Ełk Wąsk. - Sypitki przy użyciu trakcji spalinowej, jak również parowej. | + | '''Ełcka Kolej Wąskotorowa''' (EKW, niem. ''Lycker Kleinbahn'') – zabytkowa [[kolej wąskotorowa]] o prześwicie toru 750 mm zlokalizowana w województwie warmińsko-mazurskim. Obecnie prowadzony jest sezonowy ruch turystyczny na odcinku [[Ełk Wąskotorowy|Ełk Wąsk.]] - Sypitki przy użyciu trakcji spalinowej, jak również parowej. |
| + | |||
== Historia == | == Historia == | ||
=== Powstanie i początki eksploatacji === | === Powstanie i początki eksploatacji === | ||
| − | Prace projektowe rozpoczęto z inicjatywy starosty ełckiego Carla Suermondta w 1905 roku. Kolejka miała za zadanie zaktywizować gospodarczo tereny przygranicznego powiatu o słabo rozwiniętej sieci dróg lokalnych. W celu realizacji zadania powołano Towarzystwo Akcyjne Kolejki Ełckiej (''Lycker Kleinbahn Aktiengesellschaft''). Akcjonariuszami LKAG było państwo pruskie z udziałem 1 050 000 M, Prowincja Prusy Wschodnie i Powiat Ełk z udziałami po 525 000 M oraz firma [[Lenz]] z Berlina, której powierzono budowę, dostawę taboru i prowadzenie ruchu z udziałem 490 000 M. Całkowity kapitał spółki wynosił 2 590 000 M <ref>Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 19 1912 r. (s. 722)</ref>. | + | Prace projektowe rozpoczęto z inicjatywy starosty ełckiego Carla Suermondta w 1905 roku. Kolejka miała za zadanie zaktywizować gospodarczo tereny przygranicznego powiatu o słabo rozwiniętej sieci dróg lokalnych. W celu realizacji zadania powołano Towarzystwo Akcyjne Kolejki Ełckiej (''Lycker Kleinbahn Aktiengesellschaft''). Akcjonariuszami LKAG było państwo pruskie z udziałem 1 050 000 M, Prowincja Prusy Wschodnie i Powiat Ełk z udziałami po 525 000 M oraz firma [[Lenz & Co.]] z Berlina, której powierzono budowę, dostawę taboru i prowadzenie ruchu z udziałem 490 000 M. Całkowity kapitał spółki wynosił 2 590 000 M <ref>Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 19 1912 r. (s. 722)</ref>. |
Na początku 1913 roku LKAG otrzymało koncesję na "wąskotorową kolej parową z ruchem osobowym i towarowym na trasie z Ełku (''Lyck'') przez Brodowo (''Brodowen'') do Turowa (''Thurowen'') z odgałęzieniem z Brodowa do Zawad (''Sawadden'')" wraz z prawem do wywłaszczenia gruntów pod budowę<ref>Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 20 1913 r. (s. 129, 132)</ref>. | Na początku 1913 roku LKAG otrzymało koncesję na "wąskotorową kolej parową z ruchem osobowym i towarowym na trasie z Ełku (''Lyck'') przez Brodowo (''Brodowen'') do Turowa (''Thurowen'') z odgałęzieniem z Brodowa do Zawad (''Sawadden'')" wraz z prawem do wywłaszczenia gruntów pod budowę<ref>Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 20 1913 r. (s. 129, 132)</ref>. | ||
| Linia 45: | Linia 46: | ||
W pierwszej kolejności powstała jednotorowa linia o [[Rozstaw szyn|rozstawie szyn]] 1000 mm z Ełku przez Brodowo do miejscowości Borzymy (''Borzymmen'') o długości 24,9 km wraz z odgałęzieniem do Zawad-Tworek o długości 9,8 km, którą otwarto 22 października 1913 roku<ref>Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 21 1914 r. (s. 119)</ref>. Do budowy użyto szyn typu H-93 i H-100. Mimo miejscami trudnych warunków terenowych linia charakteryzowała się dosyć korzystnymi parametrami (jak na kolej wąskotorową). Maksymalne nachylenie wyniosło 13 promil a minimalny promień łuku - 150 m. Na trasie powstał szereg obiektów inżynierskich, między innymi: | W pierwszej kolejności powstała jednotorowa linia o [[Rozstaw szyn|rozstawie szyn]] 1000 mm z Ełku przez Brodowo do miejscowości Borzymy (''Borzymmen'') o długości 24,9 km wraz z odgałęzieniem do Zawad-Tworek o długości 9,8 km, którą otwarto 22 października 1913 roku<ref>Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 21 1914 r. (s. 119)</ref>. Do budowy użyto szyn typu H-93 i H-100. Mimo miejscami trudnych warunków terenowych linia charakteryzowała się dosyć korzystnymi parametrami (jak na kolej wąskotorową). Maksymalne nachylenie wyniosło 13 promil a minimalny promień łuku - 150 m. Na trasie powstał szereg obiektów inżynierskich, między innymi: | ||
* żelbetowy most na rzece Ełk, | * żelbetowy most na rzece Ełk, | ||
| − | * dwa stalowe mosty: na rzece | + | * dwa stalowe mosty: na rzece Lega koło Sypitek i na rzeczce Pietraszce, |
* dwa wiadukty drogowe koło Kalinowa; | * dwa wiadukty drogowe koło Kalinowa; | ||
Na stacji w Ełku wybudowano murowany budynek dworca oraz parowozownię w technologii szachulcowej (tzw. "pruski mur") z dwoma torami. | Na stacji w Ełku wybudowano murowany budynek dworca oraz parowozownię w technologii szachulcowej (tzw. "pruski mur") z dwoma torami. | ||
| Linia 52: | Linia 53: | ||
====Przewozy==== | ====Przewozy==== | ||
| + | [[Plik:Ełk-rozkład-1917-lato.jpg|200px|thumb|right|Rozkład jazdy - lato 1917]] | ||
Według letniego rozkładu z 1917 roku na odcinku Ełk - Kalinowo kursowały codziennie 3 pary pociągów, a na odcinku Laski Małe - Zawady-Tworki 2 pary. Dodatkowo poranny pociąg z Zawad-Tworek miał przedłużoną relację do Ełku. Poranny pociąg z Ełku do Kalinowa i popołudniowy w relacji powrotnej prowadziły wagon pocztowy. Wszystkie pociągi prowadziły wagony 2 i 3 klasy. | Według letniego rozkładu z 1917 roku na odcinku Ełk - Kalinowo kursowały codziennie 3 pary pociągów, a na odcinku Laski Małe - Zawady-Tworki 2 pary. Dodatkowo poranny pociąg z Zawad-Tworek miał przedłużoną relację do Ełku. Poranny pociąg z Ełku do Kalinowa i popołudniowy w relacji powrotnej prowadziły wagon pocztowy. Wszystkie pociągi prowadziły wagony 2 i 3 klasy. | ||
| Linia 57: | Linia 59: | ||
Pierwsze parowozy zakupiono w 1913 roku w firmie Arnold Jung Lokomotivfabrik GmbH, Jungenthal, Kirchen a.d. Sieg. Były to 4 maszyny o mocy 130 KM typu 1'Bn2t (tendrzak z silnikiem bliźniaczym na parę nasyconą, dwoma osiami napędnymi i przednią osią toczną) o numerach seryjnych 2010-2013/1913, które na kolejce oznaczono numerami 1 - 4. Zakupiono również 8 wagonów osobowych 2 i 3 klasy, 2 wagony pocztowo/bagażowe oraz 36 oraz wagonów towarowych. Po wkroczeniu Rosjan cały tabor został wywieziony bądź zniszczony. | Pierwsze parowozy zakupiono w 1913 roku w firmie Arnold Jung Lokomotivfabrik GmbH, Jungenthal, Kirchen a.d. Sieg. Były to 4 maszyny o mocy 130 KM typu 1'Bn2t (tendrzak z silnikiem bliźniaczym na parę nasyconą, dwoma osiami napędnymi i przednią osią toczną) o numerach seryjnych 2010-2013/1913, które na kolejce oznaczono numerami 1 - 4. Zakupiono również 8 wagonów osobowych 2 i 3 klasy, 2 wagony pocztowo/bagażowe oraz 36 oraz wagonów towarowych. Po wkroczeniu Rosjan cały tabor został wywieziony bądź zniszczony. | ||
| − | W 1915 roku do ponownego uruchomienia kolejki konieczne było sprowadzenie nowego taboru. Parowozy ponownie zamówiono w firmie Jung. Jako pierwsze przybyły 2 parowozy typu 1'Bn2t o numerach 2290/1916 i 2291/1916<ref>Daty produkcji obu parowozów na podstawie artykułu Michała Zajferta. Bogdan Pokropiński podaje rok 1915.</ref> (podobne do zamówionych w 1913 roku). W 1919 roku zakupiono dodatkowo maszynę typu 1'Cn2t (Jung 3054/1920<ref>Jest to jedyny zachowany parowóz kolejki ełckiej na 1000 mm. Również tutaj Bogdan Pokropiński podaje datę produkcji o rok wcześniejszą.</ref><ref>Niemiecka Wikipedia ([http://de.wikipedia.org/wiki/PKB_Nr._21_bis_25 PKB Nr. 21 bis 25]) podaje, że na Lycker Kleinbahn służyły 3 lokomotywy 1’Cn2t produkcji Junga.</ref>) o mocy 160 KM. Dwuosiowe wagony osobowe i bagażowe zamówiono w fabryce Waggon- und Maschinenbau AG (WUMAG) Görlitz | + | W 1915 roku do ponownego uruchomienia kolejki konieczne było sprowadzenie nowego taboru. Parowozy ponownie zamówiono w firmie Jung. Jako pierwsze przybyły 2 parowozy typu 1'Bn2t o numerach 2290/1916 i 2291/1916<ref>Daty produkcji obu parowozów na podstawie artykułu Michała Zajferta. Bogdan Pokropiński podaje rok 1915.</ref> (podobne do zamówionych w 1913 roku). W 1919 roku zakupiono dodatkowo maszynę typu 1'Cn2t (Jung 3054/1920<ref>Jest to jedyny zachowany parowóz kolejki ełckiej na 1000 mm. Również tutaj Bogdan Pokropiński podaje datę produkcji o rok wcześniejszą.</ref><ref>Niemiecka Wikipedia ([http://de.wikipedia.org/wiki/PKB_Nr._21_bis_25 PKB Nr. 21 bis 25]) podaje, że na Lycker Kleinbahn służyły 3 lokomotywy 1’Cn2t produkcji Junga.</ref>) o mocy 160 KM. Dwuosiowe wagony osobowe i bagażowe zamówiono w fabryce Waggon- und Maschinenbau AG (WUMAG) Görlitz<ref>[http://de.wikipedia.org/wiki/Lycker_Kleinbahnen Wikipedia.de - Ełcka Kolej Wąskotorowa]</ref>. |
| − | + | Wszystkie pojazdy były wyposażone w [[Sprzęg Scharfenberga|sprzęgi półautomatyczne Scharfenberga]]<ref>Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 20 1913 r. (s. 1074).</ref> | |
<br> | <br> | ||
| Linia 64: | Linia 66: | ||
Okres bezpośrednio po I wojnie światowej był dla wszystkich kolejek lokalnych dość ciężki. Peryferyjne położenie, jak również niski stopień zaludnienia i uprzemysłowienia dodatkowo nie sprzyjały rozwojowi przedsiębiorstwa. | Okres bezpośrednio po I wojnie światowej był dla wszystkich kolejek lokalnych dość ciężki. Peryferyjne położenie, jak również niski stopień zaludnienia i uprzemysłowienia dodatkowo nie sprzyjały rozwojowi przedsiębiorstwa. | ||
| − | W 1924 roku Wschodniopruskie Towarzystwo Kolejowe (''Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft'') odkupiło pakiet akcji należący do firmy Lenz & Co. przejmując tym samym prowadzenie ruchu na kolejce. 30 czerwca 1924 roku Kolejka Ełcka została połączona z innymi wschodniopruskimi kolejkami należącymi do ODEG. Powstałemu w ten sposób przedsiębiorstwu nadano nazwę | + | W 1924 roku Wschodniopruskie Towarzystwo Kolejowe (''Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft'') odkupiło pakiet akcji należący do firmy Lenz & Co. przejmując tym samym prowadzenie ruchu na kolejce. 30 czerwca 1924 roku Kolejka Ełcka została połączona z innymi wschodniopruskimi kolejkami należącymi do ODEG. Powstałemu w ten sposób przedsiębiorstwu nadano nazwę Wschodniopruskie Koleje Dojazdowe SA ([[Ostpreußische Kleinbahnen AG]]). |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
====Przewozy==== | ====Przewozy==== | ||
| + | [[Plik:Ełk-rozkład-1927-lato.jpg|200px|thumb|right|Rozkład jazdy - lato 1927]] | ||
| + | [[Plik:Ełk-rozkład-1939-lato.jpg|200px|thumb|right|Rozkład jazdy - lato 1939]] | ||
W 1927 roku letni rozkład jazdy przewidywał codziennie jedną parę pociągów na odcinku Turowo - Ełk (rano dojazd do Ełku i powrót po południu (w dni robocze) bądź wieczorem (w dni wolne od pracy) do Turowa. W dni robocze przewidziano jedną parę w relacji Zawady-Tworki - Ełk. Dodatkowo w poniedziałki, środy, piątki i dni wolne od pracy kursował pociąg z Ełku do Kalinowa i z powrotem. Podróżni mieli do dyspozycji 2 klasy, zaś poczta przewożona była na odcinku Ełk - Turowo pod konwojem kolejowym<ref>Reichs-Kurscuch Ausgabe nr 2, 1. Juli 1927, Verlag des Reichspostministeriums, Berlin</ref>. | W 1927 roku letni rozkład jazdy przewidywał codziennie jedną parę pociągów na odcinku Turowo - Ełk (rano dojazd do Ełku i powrót po południu (w dni robocze) bądź wieczorem (w dni wolne od pracy) do Turowa. W dni robocze przewidziano jedną parę w relacji Zawady-Tworki - Ełk. Dodatkowo w poniedziałki, środy, piątki i dni wolne od pracy kursował pociąg z Ełku do Kalinowa i z powrotem. Podróżni mieli do dyspozycji 2 klasy, zaś poczta przewożona była na odcinku Ełk - Turowo pod konwojem kolejowym<ref>Reichs-Kurscuch Ausgabe nr 2, 1. Juli 1927, Verlag des Reichspostministeriums, Berlin</ref>. | ||
| Linia 86: | Linia 83: | ||
* 2 dwuosiowych wagonów pocztowych, | * 2 dwuosiowych wagonów pocztowych, | ||
* 37 dwuosiowych wagonów towarowych o ładowności 7,5 t i rozstawie osi 3500 mm<ref>[http://www.mosir.elk.com.pl/ekw/index.html Ełcka Kolej Wąskotorowa<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>. | * 37 dwuosiowych wagonów towarowych o ładowności 7,5 t i rozstawie osi 3500 mm<ref>[http://www.mosir.elk.com.pl/ekw/index.html Ełcka Kolej Wąskotorowa<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->]</ref>. | ||
| − | Do wybuchu wojny stan ten nie uległ zmianie. | + | Do wybuchu wojny stan ten nie uległ zmianie. |
| − | |||
<br> | <br> | ||
| Linia 107: | Linia 103: | ||
:* Nr 1 - 1'Bn2t, Jung 2290/1915 - od 1947 r.: Tya1-3152 | :* Nr 1 - 1'Bn2t, Jung 2290/1915 - od 1947 r.: Tya1-3152 | ||
:* Nr 2 - 1'Bn2t, Jung 2291/1915 - od 1947 r.: Tya1-3151 | :* Nr 2 - 1'Bn2t, Jung 2291/1915 - od 1947 r.: Tya1-3151 | ||
| − | :* Nr 3 - 1'Cn2t, Jung 2358/1916 - od 1947 r.: Txa2-3341 (ex Kolejka Olecka nr | + | :* Nr 3 - 1'Cn2t, Jung 2358/1916 - od 1947 r.: Txa2-3341 (ex Kolejka Olecka nr 3) |
| − | :* Nr 4 - 1'Cn2t, Jung 2359/1916 - od 1947 r.: Txa2-3342 (ex Kolejka Olecka nr | + | :* Nr 4 - 1'Cn2t, Jung 2359/1916 - od 1947 r.: Txa2-3342 (ex Kolejka Olecka nr 4) |
:* Nr 5 - 1'Cn2t, Jung 3054/1920 - od 1947 r.: Txa2-3343 <ref>Michał Zajfert w artykule ''Grójecko-Wilanowska Kolej Dojazdowa'' podaje inne lata produkcji parowozów: nr 3 - 1916, nr 4 - 1916, nr 5 1920</ref> | :* Nr 5 - 1'Cn2t, Jung 3054/1920 - od 1947 r.: Txa2-3343 <ref>Michał Zajfert w artykule ''Grójecko-Wilanowska Kolej Dojazdowa'' podaje inne lata produkcji parowozów: nr 3 - 1916, nr 4 - 1916, nr 5 1920</ref> | ||
| Linia 126: | Linia 122: | ||
====Przewozy==== | ====Przewozy==== | ||
| + | [[Plik:Wwot37 elk map.jpg|thumb|right|Schemat linii i wykaz odległości taryfowych Ełckiej KW, rok 1959]] | ||
Od końca lat '60 rozpoczyna się systematyczny spadek przewozów spowodowany rozwojem transportu drogowego. O ile w latach '50 przewożono w ciągu roku około 350 000 pasażerów i 40 000 t ładunków, to w kolejnych latach wartości te wynosiły: | Od końca lat '60 rozpoczyna się systematyczny spadek przewozów spowodowany rozwojem transportu drogowego. O ile w latach '50 przewożono w ciągu roku około 350 000 pasażerów i 40 000 t ładunków, to w kolejnych latach wartości te wynosiły: | ||
:* 1971 - 312 443 pasażerów, 32 044 t ładunków, | :* 1971 - 312 443 pasażerów, 32 044 t ładunków, | ||
| Linia 133: | Linia 130: | ||
:* 1991 - 227 582 pasażerów, 11 387 t ładunków, | :* 1991 - 227 582 pasażerów, 11 387 t ładunków, | ||
:* 1996 - 61 510 pasażerów, 4 305 t ładunków, | :* 1996 - 61 510 pasażerów, 4 305 t ładunków, | ||
| − | Zmniejszających się przewozów kolejkę modernizowano. W 1967 roku wprowadzono trakcję spalinową a w 1989 roku przeprowadzono przebudowę nawierzchni z całkowitą wymianą szyn na typ S42 i S49. Ostatnim istotnym usprawnieniem działania Ełckiej KD było uruchomienie przewozów wagonów normalnotorowych na wąskotorowych wagonach-transporterach w 1992 roku. Rok wcześniej kolejka została wpisana do rejestru zabytków. Koncepcja utworzenia w Ełku skansenu trakcji parowej w połączeniu z walorami krajobrazowymi kolejki zaowocowały uruchomieniem przewozów turystycznych. Jednocześnie ciągle prowadzono ograniczony ruch osobowy i towarowy. Ostatecznie | + | Zmniejszających się przewozów kolejkę modernizowano. W 1967 roku wprowadzono trakcję spalinową a w 1989 roku przeprowadzono przebudowę nawierzchni z całkowitą wymianą szyn na typ S42 i S49. Ostatnim istotnym usprawnieniem działania Ełckiej KD było uruchomienie przewozów wagonów normalnotorowych na wąskotorowych wagonach-transporterach w 1992 roku. Rok wcześniej kolejka została wpisana do rejestru zabytków. Koncepcja utworzenia w Ełku skansenu trakcji parowej w połączeniu z walorami krajobrazowymi kolejki zaowocowały uruchomieniem przewozów turystycznych. Jednocześnie ciągle prowadzono ograniczony ruch osobowy i towarowy. |
| + | |||
| + | W 1997 roku w związku ze złym stanem technicznym jednego z wiaduktów nad torami zawieszono przewozy na odcinku Laski Małe - Zawady-Tworki. Przez kolejne lata kursowała jedna para pociągów pomiędzy Ełkiem i Kalinowem oraz pociągi turystyczne. Ostatecznie przewozy zostały zawieszone z dniem 9 czerwca 2001 roku, co w praktyce oznaczało likwidację Ełckiej Kolei Dojazdowej. | ||
====Tabor==== | ====Tabor==== | ||
| Linia 217: | Linia 216: | ||
|8131 | |8131 | ||
|1907 | |1907 | ||
| − | |1957 r. z | + | |1957 r. z Kętrzyna |
|1968 r. odstawiony | |1968 r. odstawiony | ||
|Złomowany w 1972 r. | |Złomowany w 1972 r. | ||
| Linia 285: | Linia 284: | ||
<br> | <br> | ||
| − | + | W 1959 przysłano na kolejkę ełcką dwa czteroosiowe wagony motorowe z silnikami benzynowymi S-41 (85 KM) serii MBxc1-151 i MBxc1-152, przebudowane z wagonów osobowych typu Ci przez ZNTK Opole w 1953 roku. Były to wagony jednokierunkowe z napędem na jedna oś. Po kilku latach zostały jednak odesłane (wagon MBxc1-151 trafił pod koniec 1965 roku do Jędrzejowa). Wg. innych relacji wagony motorowe zostały w 1967 odesłane do Kętrzyna, skąd MBxc1-151 trafił do Jędrzejowa. | |
W 1967 roku parowozy zostały wyparte przez lokomotywy spalinowe serii [[Lyd1]], które przez szereg kolejnych lat stanowiły podstawowy środek trakcyjny: | W 1967 roku parowozy zostały wyparte przez lokomotywy spalinowe serii [[Lyd1]], które przez szereg kolejnych lat stanowiły podstawowy środek trakcyjny: | ||
| Linia 504: | Linia 503: | ||
|1949 | |1949 | ||
|1993 r. ze Skierniewic | |1993 r. ze Skierniewic | ||
| − | | | + | |1995 r. do Rogowa |
|Własność [[PSMK]] | |Własność [[PSMK]] | ||
| Linia 522: | Linia 521: | ||
<br> | <br> | ||
| − | Rodzaj i ilość wagonów osobowych w poszczególnych latach przedstawia poniższa tabela | + | Rodzaj i ilość wagonów osobowych w poszczególnych latach przedstawia poniższa tabela: |
| + | |||
| + | {| class="wikitable" | ||
| + | !L.p.<br> | ||
| + | !Typ<br> | ||
| + | !Oznaczenie<br> | ||
| + | !Producent<br> | ||
| + | !1951<br> | ||
| + | !1958<br> | ||
| + | !1963<br> | ||
| + | !1967<br> | ||
| + | !1988<br> | ||
| + | !1996<br> | ||
| + | |||
| + | |- | ||
| + | |1 | ||
| + | |Osobowe | ||
| + | | | ||
| + | |ZNTK Opole | ||
| + | |2 szt. | ||
| + | |2 szt | ||
| + | |1 szt. | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |||
| + | |- | ||
| + | |2 | ||
| + | |Osobowe typu "Towos" | ||
| + | | | ||
| + | |KONSTAL | ||
| + | |5 szt. | ||
| + | |5 szt. | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |||
| + | |- | ||
| + | |3 | ||
| + | |Osobowe typu [[1Aw]] | ||
| + | |Bxhpi | ||
| + | |Świdnica | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |3 szt. | ||
| + | |5 szt. | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |4 szt. | ||
| + | |||
| + | |- | ||
| + | |4 | ||
| + | |Osobowe typu [[3Aw]] | ||
| + | |Bxhpi | ||
| + | |PAFAWAG | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |5 szt. | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |||
| + | |- | ||
| + | |5 | ||
| + | |Osobowe typu [[A20D-P]] | ||
| + | |Bxhpi | ||
| + | |[[FAUR]] | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |10 szt. | ||
| + | |7 szt. | ||
| + | |||
| + | |- | ||
| + | |6 | ||
| + | |Osobowe "Retro" | ||
| + | | | ||
| + | |WUMAG | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |1 szt. | ||
| + | |||
| + | |- | ||
| + | |7 | ||
| + | |Osobowe "Retro" | ||
| + | | | ||
| + | |Beuchelt | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |1 szt. | ||
| + | |||
| + | |- | ||
| + | |8 | ||
| + | |Osobowe "Letniak" | ||
| + | | | ||
| + | |WKD Przeworsk | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |2 szt. | ||
| + | |||
| + | |- | ||
| + | |9 | ||
| + | |Bagażowy | ||
| + | | | ||
| + | |Zakł. Ostrowieckie | ||
| + | |1 szt. | ||
| + | |1 szt. | ||
| + | |1 szt. | ||
| + | |1 szt. | ||
| + | |1 szt. | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |||
| + | |- | ||
| + | |10 | ||
| + | |Bagażowy | ||
| + | | | ||
| + | |? | ||
| + | |1 szt. | ||
| + | |1 szt. | ||
| + | |1 szt. | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |<nowiki>-</nowiki> | ||
| + | |||
| + | |- | ||
| + | |} | ||
| + | <br> | ||
Wykaz rumuńskich wagonów osobowych sprowadzonych na kolejkę w latach 1987-88. | Wykaz rumuńskich wagonów osobowych sprowadzonych na kolejkę w latach 1987-88. | ||
| Linia 654: | Linia 789: | ||
== Stacja, muzeum == | == Stacja, muzeum == | ||
| − | Na ulicy Wąski Tor 1 w Ełku znajduje się osobna stacja kolei wąskotorowej – ''Ełk Wąskotorowy'', położona w pobliżu [[Ełk (stacja kolejowa)|głównej stacji kolejowej]]. W budynku funkcjonuje [[muzeum]] poświęcone historii ełckiego węzła kolejowego. W muzeum znajdziemy przedmioty wyprodukowane przed [[1945]] rokiem, od dawnego urządzenia do datowania kartonowych biletów, przez miniaturowe modele lokomotyw, po zbiór przedmiotów używanych niegdyś na co dzień w pracy [[Konduktor|konduktorów]], [[Zawiadowca|zawiadowców]], [[Dróżnik przejazdowy|dróżników]]. Można tu przymierzyć dawne wyposażenie służbowe konduktorów. | + | Na ulicy Wąski Tor 1 w Ełku znajduje się osobna stacja kolei wąskotorowej – ''Ełk Wąskotorowy'', położona w pobliżu [[Ełk (stacja kolejowa)|głównej stacji kolejowej]]. W budynku funkcjonuje [[:pl:muzeum]] poświęcone historii ełckiego węzła kolejowego. W muzeum znajdziemy przedmioty wyprodukowane przed [[1945]] rokiem, od dawnego urządzenia do datowania kartonowych biletów, przez miniaturowe modele lokomotyw, po zbiór przedmiotów używanych niegdyś na co dzień w pracy [[Konduktor|konduktorów]], [[Zawiadowca|zawiadowców]], [[Dróżnik przejazdowy|dróżników]]. Można tu przymierzyć dawne wyposażenie służbowe konduktorów. |
| − | '''Muzeum | + | '''Muzeum Historyczne w Ełku''' |
| − | * w sezonie ( | + | * w sezonie (czerwiec - wrzesień) |
| − | ** czynne codziennie | + | ** czynne codziennie 7:00 - 17:00 (po uzgodnieniu telefonicznym tel. 610 00 00) |
| − | * poza sezonem ( | + | * poza sezonem (październik - maj) |
** czynne poniedziałek – piątek 8:00 – 15:00 | ** czynne poniedziałek – piątek 8:00 – 15:00 | ||
| Linia 675: | Linia 810: | ||
* 1993 - wprowadzenie pociągów turystycznych z trakcją parową | * 1993 - wprowadzenie pociągów turystycznych z trakcją parową | ||
* 2001 - wstrzymanie ruchu pociągów przez [[Polskie Koleje Państwowe|PKP]] | * 2001 - wstrzymanie ruchu pociągów przez [[Polskie Koleje Państwowe|PKP]] | ||
| − | * 2002 - przejęcie przez samorząd miejski w Ełku, rozpoczęcie działalności turystycznej | + | * 2002 - przejęcie przez samorząd miejski w Ełku, rozpoczęcie działalności turystycznej |
| + | * 2014 - przekazanie Ełckiej Kolei Wąskotorowej dla Muzeum Historycznego w administrację | ||
== Obecny tabor == | == Obecny tabor == | ||
| Linia 715: | Linia 851: | ||
[[Kategoria:Hasła encyklopedyczne]] | [[Kategoria:Hasła encyklopedyczne]] | ||
[[Kategoria:Koleje wąskotorowe w Polsce]] | [[Kategoria:Koleje wąskotorowe w Polsce]] | ||
| + | [[Kategoria:Ełcka Kolej Wąskotorowa]] | ||
</noinclude> | </noinclude> | ||
Aktualna wersja na dzień 05:27, 13 wrz 2019
| Ełcka Kolej Wąskotorowa | |
| |
| Poprzednie nazwy: Lycker Kleinbahn (1913-1945) Ełcka Kolej Wąskotorowa (1945-1957) | |
| Rok budowy | 1913 |
| Zleceniodawca budowy | Lycker Kleinbahn-Aktiengesellschaft |
| Data wpisu do rejestru zabytków | 30.09.1991, WKZ 534/847/D/91 |
| Rozstaw szyn | 750 mm |
| Pierwotny rozstaw szyn | 1000 mm |
| Rok przekucia | 1951 |
| Istniejące linie | Ełk Wąsk. - Turowo Laski Małe - Zawady-Tworki |
| Długość czynnego odcinka | 15 km |
| Długość całkowita istniejących szlaków | 48 km
|
| Stacje styczne z koleją normalnotorową | Ełk Wąskotorowy |
| Inne ważniejsze stacje | Laski Małe, Sypitki, Turowo, Zawady-Tworki |
| ' | |
| Operatorzy | |
| Nazwa Operatora | Okres działalności |
| Lycker Kleinbahn-Aktiengesellschaft | 1913 - 1945 |
| PKP | 1945 – 2001 |
| Miejski Ośrodek Rekreacji w Ełku | Od 2002
|
| ' | |
Ełcka Kolej Wąskotorowa (EKW, niem. Lycker Kleinbahn) – zabytkowa kolej wąskotorowa o prześwicie toru 750 mm zlokalizowana w województwie warmińsko-mazurskim. Obecnie prowadzony jest sezonowy ruch turystyczny na odcinku Ełk Wąsk. - Sypitki przy użyciu trakcji spalinowej, jak również parowej.
Historia[edytuj]
Powstanie i początki eksploatacji[edytuj]
Prace projektowe rozpoczęto z inicjatywy starosty ełckiego Carla Suermondta w 1905 roku. Kolejka miała za zadanie zaktywizować gospodarczo tereny przygranicznego powiatu o słabo rozwiniętej sieci dróg lokalnych. W celu realizacji zadania powołano Towarzystwo Akcyjne Kolejki Ełckiej (Lycker Kleinbahn Aktiengesellschaft). Akcjonariuszami LKAG było państwo pruskie z udziałem 1 050 000 M, Prowincja Prusy Wschodnie i Powiat Ełk z udziałami po 525 000 M oraz firma Lenz & Co. z Berlina, której powierzono budowę, dostawę taboru i prowadzenie ruchu z udziałem 490 000 M. Całkowity kapitał spółki wynosił 2 590 000 M [1].
Na początku 1913 roku LKAG otrzymało koncesję na "wąskotorową kolej parową z ruchem osobowym i towarowym na trasie z Ełku (Lyck) przez Brodowo (Brodowen) do Turowa (Thurowen) z odgałęzieniem z Brodowa do Zawad (Sawadden)" wraz z prawem do wywłaszczenia gruntów pod budowę[2].
W pierwszej kolejności powstała jednotorowa linia o rozstawie szyn 1000 mm z Ełku przez Brodowo do miejscowości Borzymy (Borzymmen) o długości 24,9 km wraz z odgałęzieniem do Zawad-Tworek o długości 9,8 km, którą otwarto 22 października 1913 roku[3]. Do budowy użyto szyn typu H-93 i H-100. Mimo miejscami trudnych warunków terenowych linia charakteryzowała się dosyć korzystnymi parametrami (jak na kolej wąskotorową). Maksymalne nachylenie wyniosło 13 promil a minimalny promień łuku - 150 m. Na trasie powstał szereg obiektów inżynierskich, między innymi:
- żelbetowy most na rzece Ełk,
- dwa stalowe mosty: na rzece Lega koło Sypitek i na rzeczce Pietraszce,
- dwa wiadukty drogowe koło Kalinowa;
Na stacji w Ełku wybudowano murowany budynek dworca oraz parowozownię w technologii szachulcowej (tzw. "pruski mur") z dwoma torami.
Budowę kolejnego odcinka przerwał wybuch I wojny światowej. Zajęcie praktycznie całych Prus Wschodnich przez armię rosyjską w początkowej fazie wojny doprowadziło do wstrzymania ruchu i ogromnych strat. Tabor został wywieziony do Rosji bądź uległ zniszczeniu. Po wyparciu Rosjan na początku 1915 roku sprowadzono nowy tabor i rozpoczęto odbudowę kolejki. Została ona uruchomiona ponownie 1 grudnia 1915 roku. Ostatni odcinek z Kalinowa (Kallinowen) do Turowa (Thurowen) otwarto 5 października 1918 roku[4].
Przewozy[edytuj]
Według letniego rozkładu z 1917 roku na odcinku Ełk - Kalinowo kursowały codziennie 3 pary pociągów, a na odcinku Laski Małe - Zawady-Tworki 2 pary. Dodatkowo poranny pociąg z Zawad-Tworek miał przedłużoną relację do Ełku. Poranny pociąg z Ełku do Kalinowa i popołudniowy w relacji powrotnej prowadziły wagon pocztowy. Wszystkie pociągi prowadziły wagony 2 i 3 klasy.
Tabor[edytuj]
Pierwsze parowozy zakupiono w 1913 roku w firmie Arnold Jung Lokomotivfabrik GmbH, Jungenthal, Kirchen a.d. Sieg. Były to 4 maszyny o mocy 130 KM typu 1'Bn2t (tendrzak z silnikiem bliźniaczym na parę nasyconą, dwoma osiami napędnymi i przednią osią toczną) o numerach seryjnych 2010-2013/1913, które na kolejce oznaczono numerami 1 - 4. Zakupiono również 8 wagonów osobowych 2 i 3 klasy, 2 wagony pocztowo/bagażowe oraz 36 oraz wagonów towarowych. Po wkroczeniu Rosjan cały tabor został wywieziony bądź zniszczony.
W 1915 roku do ponownego uruchomienia kolejki konieczne było sprowadzenie nowego taboru. Parowozy ponownie zamówiono w firmie Jung. Jako pierwsze przybyły 2 parowozy typu 1'Bn2t o numerach 2290/1916 i 2291/1916[5] (podobne do zamówionych w 1913 roku). W 1919 roku zakupiono dodatkowo maszynę typu 1'Cn2t (Jung 3054/1920[6][7]) o mocy 160 KM. Dwuosiowe wagony osobowe i bagażowe zamówiono w fabryce Waggon- und Maschinenbau AG (WUMAG) Görlitz[8].
Wszystkie pojazdy były wyposażone w sprzęgi półautomatyczne Scharfenberga[9]
Okres międzywojenny[edytuj]
Okres bezpośrednio po I wojnie światowej był dla wszystkich kolejek lokalnych dość ciężki. Peryferyjne położenie, jak również niski stopień zaludnienia i uprzemysłowienia dodatkowo nie sprzyjały rozwojowi przedsiębiorstwa.
W 1924 roku Wschodniopruskie Towarzystwo Kolejowe (Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft) odkupiło pakiet akcji należący do firmy Lenz & Co. przejmując tym samym prowadzenie ruchu na kolejce. 30 czerwca 1924 roku Kolejka Ełcka została połączona z innymi wschodniopruskimi kolejkami należącymi do ODEG. Powstałemu w ten sposób przedsiębiorstwu nadano nazwę Wschodniopruskie Koleje Dojazdowe SA (Ostpreußische Kleinbahnen AG).
Przewozy[edytuj]
W 1927 roku letni rozkład jazdy przewidywał codziennie jedną parę pociągów na odcinku Turowo - Ełk (rano dojazd do Ełku i powrót po południu (w dni robocze) bądź wieczorem (w dni wolne od pracy) do Turowa. W dni robocze przewidziano jedną parę w relacji Zawady-Tworki - Ełk. Dodatkowo w poniedziałki, środy, piątki i dni wolne od pracy kursował pociąg z Ełku do Kalinowa i z powrotem. Podróżni mieli do dyspozycji 2 klasy, zaś poczta przewożona była na odcinku Ełk - Turowo pod konwojem kolejowym[10].
W 1933 kolejka zatrudniała 39 pracowników, przewożąc 59 000 pasażerów i 31 000 t towarów[11], w 1938 przewozy wyniosły 54 837 pasażerów i 29 026 ton towarów.
Rozkład jazdy obowiązujący w lecie 1939 roku przewidywał codziennie 2 pary pociągów na odcinku Maże - Ełk i 1,5 pary na odcinku Turowo - Kalinowo (jeden z pociągów na całym odcinku kursował tylko w dni poświąteczne, w pozostałe dni miał relację skróconą: Ełk - Maże). W dni robocze kursowały natomiast dodatkowo pociągi w relacji Kalinowo - Ełk - Turowo oraz Zawady-Tworki - Ełk - Zawady-Tworki[12].
Tabor[edytuj]
W 1933 roku tabor składał się z:
- 5 parowozów tendrzaków,
- 9 dwuosiowych wagonów pasażerskich,
- 2 dwuosiowych wagonów pocztowych,
- 37 dwuosiowych wagonów towarowych o ładowności 7,5 t i rozstawie osi 3500 mm[13].
Do wybuchu wojny stan ten nie uległ zmianie.
II wojna światowa[edytuj]
Pierwsze lata wojny upłynęły pod znakiem wytężonej pracy. Rekwizycja taboru samochodowego na potrzeby wojska i reglamentacja paliw płynnych spowodowały znaczny wzrost przewozów na wszystkich liniach kolejowych. Jednocześnie do ostatnich miesięcy 1944 roku obszar powiatu ełckiego znajdował się z dala od linii frontu i działania wojenne nie zakłócały pracy kolejki. Dopiero błyskawiczna ofensywa wojsk radzieckich doprowadziła do zdobycia Ełku 24 stycznia 1945 roku. Zacięte walki spowodowały znaczne zniszczenia w mieście, jednak kolejka nie ucierpiała zbyt mocno – szczęśliwie ocalały wszystkie parowozy. W chwili objęcia przez administrację polską 6 kwietnia 1945 Ełk był miastem niemal zupełnie wyludnionym, do którego stopniowo sprowadzano ludność z Kresów.
Pierwsze lata powojenne[edytuj]
Po zakończeniu wojny kolejka znalazła się pod zarządem Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Olsztynie i otrzymała polską nazwę: Ełcka Kolej Wąskotorowa. Tabor pozostawiony przez Niemców, dodatkowo uzupełniony sprowadzonym ze zniszczonej kolejki oleckiej[14] umożliwił wznowienie nieregularnych przewozów jeszcze w 1945 roku. W kolejnym roku udało się przywrócić normalne funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Następny okres wraz ze wzrostem zaludnienia i odbudową gospodarki przyniósł systematyczny wzrost przewozów. Na przełomie lat '40 i '50 w ramach odgórnie narzuconych działań mających na celu ujednolicenie szerokości toru kolei wąskotorowych w Polsce podjęto decyzję o przebudowie Ełckiej Kolei Wąskotorowej na szerokość 750 mm. Prace przeprowadzono w 1951 roku.
Przewozy[edytuj]
Według rozkładu obowiązującego od 14 lipca 1946 roku na odcinku Ełk - Turowo kursowały codziennie 2 pary pociągów, zaś na odcinku Ełk - Zawada-Tworki - 1 para. W rozkładzie na lato 1947 roku dodano drugą parę do Zawady-Tworek i taki układ utrzymywał się do 1953 roku.
Tabor[edytuj]
Bezpośrednio po wojnie na kolejce ełckiej znajdował się następujący tabor:
1. Parowozy:
- Nr 1 - 1'Bn2t, Jung 2290/1915 - od 1947 r.: Tya1-3152
- Nr 2 - 1'Bn2t, Jung 2291/1915 - od 1947 r.: Tya1-3151
- Nr 3 - 1'Cn2t, Jung 2358/1916 - od 1947 r.: Txa2-3341 (ex Kolejka Olecka nr 3)
- Nr 4 - 1'Cn2t, Jung 2359/1916 - od 1947 r.: Txa2-3342 (ex Kolejka Olecka nr 4)
- Nr 5 - 1'Cn2t, Jung 3054/1920 - od 1947 r.: Txa2-3343 [15]
2. Wagony osobowe:
- 5 dwuosiowych wagonów osobowych 3 klasy z otwartymi pomostami, WUMAG
- 2 dwuosiowe wagony bagażowe, WUMAG
3. Wagony towarowe:
- 30 dwuosiowych wagonów o ładowności 7,5 t i rozstawie osi 3500 mm
W związku z przebudową kolejki na szerokość 750 mm do Piaseczna przesłano 3 parowozy typu Txa2. Pozostały tabor przekazano na kolejki pomorskie.
Przebudowa i eksploatacja pod zarządem PKP[edytuj]
Zmiana szerokości toru poza całkowitą wymianą taboru nie wpłynęła w sposób znaczący na funkcjonowanie kolejki. W 1957 roku zlikwidowano Wydział Kolei Wąskotorowych DOKP w Olsztynie i w jego miejsce powołano Zarząd Kolei Dojazdowych. Jednocześnie samej kolejce nadano nazwę Ełcka Kolej Dojazdowa. Po likwidacji DOKP w Olsztynie nadzór nad kolejką przejął Zarząd Kolei Dojazdowych DOKP w Warszawie.
Przewozy[edytuj]
Od końca lat '60 rozpoczyna się systematyczny spadek przewozów spowodowany rozwojem transportu drogowego. O ile w latach '50 przewożono w ciągu roku około 350 000 pasażerów i 40 000 t ładunków, to w kolejnych latach wartości te wynosiły:
- 1971 - 312 443 pasażerów, 32 044 t ładunków,
- 1976 - 275 441 pasażerów, 18 100 t ładunków,
- 1981 - 260 250 pasażerów, 13 836 t ładunków,
- 1986 - 263 723 pasażerów, 19 720 t ładunków,
- 1991 - 227 582 pasażerów, 11 387 t ładunków,
- 1996 - 61 510 pasażerów, 4 305 t ładunków,
Zmniejszających się przewozów kolejkę modernizowano. W 1967 roku wprowadzono trakcję spalinową a w 1989 roku przeprowadzono przebudowę nawierzchni z całkowitą wymianą szyn na typ S42 i S49. Ostatnim istotnym usprawnieniem działania Ełckiej KD było uruchomienie przewozów wagonów normalnotorowych na wąskotorowych wagonach-transporterach w 1992 roku. Rok wcześniej kolejka została wpisana do rejestru zabytków. Koncepcja utworzenia w Ełku skansenu trakcji parowej w połączeniu z walorami krajobrazowymi kolejki zaowocowały uruchomieniem przewozów turystycznych. Jednocześnie ciągle prowadzono ograniczony ruch osobowy i towarowy.
W 1997 roku w związku ze złym stanem technicznym jednego z wiaduktów nad torami zawieszono przewozy na odcinku Laski Małe - Zawady-Tworki. Przez kolejne lata kursowała jedna para pociągów pomiędzy Ełkiem i Kalinowem oraz pociągi turystyczne. Ostatecznie przewozy zostały zawieszone z dniem 9 czerwca 2001 roku, co w praktyce oznaczało likwidację Ełckiej Kolei Dojazdowej.
Tabor[edytuj]
Po zmianie szerokości toru na kolejce ełckiej znalazły się następujące lokomotywy parowe:
L.p. |
Oznaczenie do 1961 r. |
Oznaczenie po 1962 r. |
Typ |
Producent |
Nr fabryczny |
Rok produkcji |
Przysłany |
Odesłany |
Uwagi |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | T2-1023 | T3-1023 | Bn2t | Orenstein & Koppel | 12652 | 1935 | 1951 r. z Sochaczewa | 1961 r. do Sochaczewa | Złomowany w 1968 w Mławie |
| 2 | T3-1044 | T4-1044 | Bn2t | Buddich | k.932 | 1943 | 1970 r. z Gozdowa | 1971 r. na złom | |
| 3 | Ty1-1087 | Ty1-1087 | Cn2t | Freudenstein | 28 | 1900 | 1951 r. z Lisewa | 1957 r. odstawiony | Złomowany w 1960 r. |
| 4 | Ty2-1122 | - | Cn2t | Krauss | 6805 | 1913 | 1951 r. z Wielunia | 1956 r. na złom | |
| 5 | Txb2-1221 | Tyb4-1221 | C1'n2t | Henschel | 7589 | 1906 | 1951 r. z Opalenicy | 1968 r. do Białej Podlaskiej | Egzemplarz zachowany[16] |
| 6 | Txb2-1222 | Tyb4-1222 | C1'n2t | Henschel | 8131 | 1907 | 1957 r. z Kętrzyna | 1968 r. odstawiony | Złomowany w 1972 r. |
| 7 | Txb2-1223 | Tyb4-1223 | C1'n2t | Henschel | 9489 | 1908 | 1953 r. z Opalenicy | 1965 r. na złom | |
| 8 | Tx2-1241 | - | Dn2t | Orenstein & Koppel | 2976 | 1908 | 1952 r. z Wielunia | 1954 r. na złom | |
| 9 | Tx3-1274 | Tx28-1274 | Dn2t (W4A) "Wisła" |
Fablok | 308 | 1928 | 1962 r. z Sochaczewa 1967 r. z Mławy 1972 r. z Sochaczewa |
1963 r. do Sochaczewa 1967 r. do Sochaczewa 1974 r. do MK w Warszawie |
Egzemplarz zachowany[17] |
| 10 | - | Px48-1750 | Dh2 | Fablok | 2135 | 1951 | 1956 r. z Sompolna | 1957 r. do Kazimierzy Wielkiej | Sprzedany za granicę[18] |
| 11 | - | Px48-1907 | Dh2 | Fablok | 4508 | 1955 | 1956 r. z Krośniewic | 1957 r. do Sompolna | Egzemplarz zachowany[19] |
W 1959 przysłano na kolejkę ełcką dwa czteroosiowe wagony motorowe z silnikami benzynowymi S-41 (85 KM) serii MBxc1-151 i MBxc1-152, przebudowane z wagonów osobowych typu Ci przez ZNTK Opole w 1953 roku. Były to wagony jednokierunkowe z napędem na jedna oś. Po kilku latach zostały jednak odesłane (wagon MBxc1-151 trafił pod koniec 1965 roku do Jędrzejowa). Wg. innych relacji wagony motorowe zostały w 1967 odesłane do Kętrzyna, skąd MBxc1-151 trafił do Jędrzejowa.
W 1967 roku parowozy zostały wyparte przez lokomotywy spalinowe serii Lyd1, które przez szereg kolejnych lat stanowiły podstawowy środek trakcyjny:
| L.p. |
Oznaczenie |
Typ |
Producent |
Nr fabryczny |
Rok produkcji |
Przysłany |
Odesłany |
Uwagi |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Lyd1-203 | WLs150 | Fablok | 7625 | 1967 | 1967 r. z fabryki 1977 r. ze Śmigla |
1973 r. do Śmigla - |
Stacjonuje w Ełku |
| 2 | Lyd1-208 | WLs150 | Fablok | 7630 | 1967 | 1967 r. z fabryki | - | Stacjonuje w Ełku |
| 3 | Lyd1-221 | WLs150 | Fablok | 7643 | 1967 | 1967 r. z fabryki | - | Stacjonuje w Ełku |
| 4 | Lyd1-202 | WLs150 | Fablok | 7624 | 1967 | 1969 r. z Krośniewic | 1972 r. do Krośniewic | Sprzedany za granicę[20] |
| 5 | Lyd1-214 | WLs150 | Fablok | 7636 | 1967 | 1969 r. z Ciechanowa | - | Stacjonuje w Ełku |
| 6 | Lyd1-212 | WLs150 | Fablok | 7634 | 1967 | 1999 r. z BKL w Cisnej | - | Stacjonuje w Ełku |
Kolejną serią lokomotyw spalinowych były importowane z Rumunii pojazdy typu L45H, których dwie sztuki pojawiły się w Ełku na początku lat '90:
| L.p. | Oznaczenie |
Typ |
Producent |
Nr fabryczny |
Rok produkcji |
Przysłany |
Odesłany |
Uwagi |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Lxd2-247 | L45H | FAUR | 24847 | 1983 | 1990 r. z Mławy | - | Stacjonuje w Ełku |
| 2 | Lxd2-321 | L45H | FAUR | 23114 | 1976 | 1992 r. z Mławy | 1996 r. do Mławy | Obecnie jako Lxd2-347 na BKL w Cisnej |
W 1996 roku przysłano do Ełku 4 rumuńskie wagony motorowe serii MBxd2, które miały zastąpić składy osobowe prowadzone lokomotywami:
| L.p. |
Oznaczenie |
Nr inwentarzowy |
Typ |
Producent |
Nr fabryczny |
Rok produkcji |
Przysłany |
Odesłany |
Uwagi |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | MBxd2-212 | 00-390044822-4 | A20D-P | FAUR | 25116 | 1986 | 1996 r. z Nowego Dworu Gd. | 2004 r. do Nowego Dworu Gd. | |
| 2 | MBxd2-220 | 00-390044830-7 | A20D-P | FAUR | 25xxx | 1986 | 1996 r. z Nowego Dworu Gd. | - | Stacjonuje w Ełku |
| 3 | MBxd2-225 | 00-390044835-6 | A20D-P | FAUR | 25xxx | 1986 | 1996 r. z Opalenicy | - | Stacjonuje w Ełku |
| 4 | MBxd2-227 | 00-390044837-2 | A20D-P | FAUR | 25xxx | 1986 | 1996 r. z Opalenicy | 1997 r. na złom |
W związku z uruchomieniem przewozów turystycznych w roku 1992 ponownie pojawiły się parowozy:
| L.p. | Oznaczenie |
Typ |
Producent |
Nr fabryczny |
Rok produkcji |
Przysłany |
Odesłany |
Uwagi |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Px48-1752 | Dh2 | Fablok | 2247 | 1951 | 1992 r. z Mławy | Stacjonuje w Ełku[21] | |
| 2 | „Las” 1984 | Cn2t "Las" | Fablok | 1984 | 1949 | 1993 r. ze Skierniewic | 1995 r. do Rogowa | Własność PSMK |
| 3 | Kp4-3760 | Dh2 (P24) | Fablok | 3760 | 1957 | 1995 r. z Mławy | 2001 r. do Sochaczewa | Własność MKW w Sochaczewie |
Rodzaj i ilość wagonów osobowych w poszczególnych latach przedstawia poniższa tabela:
| L.p. |
Typ |
Oznaczenie |
Producent |
1951 |
1958 |
1963 |
1967 |
1988 |
1996 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Osobowe | ZNTK Opole | 2 szt. | 2 szt | 1 szt. | - | - | - | |
| 2 | Osobowe typu "Towos" | KONSTAL | 5 szt. | 5 szt. | - | - | - | - | |
| 3 | Osobowe typu 1Aw | Bxhpi | Świdnica | - | 3 szt. | 5 szt. | - | - | 4 szt. |
| 4 | Osobowe typu 3Aw | Bxhpi | PAFAWAG | - | - | - | 5 szt. | - | - |
| 5 | Osobowe typu A20D-P | Bxhpi | FAUR | - | - | - | - | 10 szt. | 7 szt. |
| 6 | Osobowe "Retro" | WUMAG | - | - | - | - | - | 1 szt. | |
| 7 | Osobowe "Retro" | Beuchelt | - | - | - | - | - | 1 szt. | |
| 8 | Osobowe "Letniak" | WKD Przeworsk | - | - | - | - | - | 2 szt. | |
| 9 | Bagażowy | Zakł. Ostrowieckie | 1 szt. | 1 szt. | 1 szt. | 1 szt. | 1 szt. | - | |
| 10 | Bagażowy | ? | 1 szt. | 1 szt. | 1 szt. | - | - | - |
Wykaz rumuńskich wagonów osobowych sprowadzonych na kolejkę w latach 1987-88.
| L.p. |
Oznaczenie |
Typ |
Nr inwentarzowy |
Producent |
Rok produkcji |
Przysłany |
Odesłany |
Uwagi |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Bxhpi 133-8 | A20D-P | 00-450024133-8 | FAUR | 1987 | 1987 r. z fabryki | Stacjonuje w Ełku | |
| 2 | Bxhpi 134-6 | A20D-P | 00-450024134-6 | FAUR | 1987 | 1987 r. z fabryki | Stacjonuje w Ełku | |
| 3 | Bxhpi 135-4 | A20D-P | 00-450024135-4 | FAUR | 1987 | 1987 r. z fabryki | 1992 r. do Nasielska | |
| 4 | Bxhpi 136-1 | A20D-P | 00-450024136-1 | FAUR | 1987 | 1987 r. z fabryki | 1992 r. do Nasielska | |
| 5 | Bxhpi 137-9 | A20D-P | 00-450024137-9 | FAUR | 1987 | 1987 r. z fabryki | Stacjonuje w Ełku | |
| 6 | Bxhpi 139-5 | A20D-P | 00-450024139-5 | FAUR | 1988 | 1988 r. z fabryki | 1997 r. do Nasielska | |
| 7 | Bxhpi 141-1 | A20D-P | 00-450024141-1 | FAUR | 1988 | 1988 r. z fabryki | 1993 r. do Mławy | |
| 8 | Bxhpi 142-9 | A20D-P | 00-450024142-9 | FAUR | 1988 | 1988 r. z fabryki | Stacjonuje w Ełku | |
| 9 | Bxhpi 143-7 | A20D-P | 00-450024143-7 | FAUR | 1988 | 1988 r. z fabryki | Stacjonuje w Ełku | |
| 10 | Bxhpi 151-0 | A20D-P | 00-450024151-0 | FAUR | 1988 | 1988 r. z fabryki | Stacjonuje w Ełku |
Stan obecny[edytuj]
W 2002 roku kolejka została przejęta przez ełcki Urząd Miasta i przekazana Miejskiemu Ośrodkowi Sportu i Rekreacji, jako Ełcka Kolej Wąskotorowa. W historii EKW rozpoczął się nowy etap. Obecnie pociągi turystyczne kursują na odcinku Ełk - Sypitki.
Stacja, muzeum[edytuj]
Na ulicy Wąski Tor 1 w Ełku znajduje się osobna stacja kolei wąskotorowej – Ełk Wąskotorowy, położona w pobliżu głównej stacji kolejowej. W budynku funkcjonuje pl:muzeum poświęcone historii ełckiego węzła kolejowego. W muzeum znajdziemy przedmioty wyprodukowane przed 1945 rokiem, od dawnego urządzenia do datowania kartonowych biletów, przez miniaturowe modele lokomotyw, po zbiór przedmiotów używanych niegdyś na co dzień w pracy konduktorów, zawiadowców, dróżników. Można tu przymierzyć dawne wyposażenie służbowe konduktorów.
Muzeum Historyczne w Ełku
- w sezonie (czerwiec - wrzesień)
- czynne codziennie 7:00 - 17:00 (po uzgodnieniu telefonicznym tel. 610 00 00)
- poza sezonem (październik - maj)
- czynne poniedziałek – piątek 8:00 – 15:00
Kalendarium Kolei Wąskotorowej[edytuj]
- 1905 - opracowanie projektu budowy ełckiej kolei wąskotorowej
- 1912 - rozpoczęcie budowy i powstanie Lycker Kleinbahn
- 1913 - otwarcie linii Ełk - Borzymy i Laski Małe - Zawady
- 1918 - otwarcie ruchu publicznego na wszystkich liniach
- 1945 - przejęcie kolei DOKP w Olsztynie i powołanie Ełckiej Kolei Wąskotorowej
- 1951 - przebudowa torów z 1000 mm na 750 mm
- 1957 - powstanie Zarządu Kolei Dojazdowej przy DOKP w Olsztynie i powołanie Ełckiej Kolei Dojazdowej
- 1975 - wprowadzenie trakcji spalinowej
- 1991 - wpisanie całej ełckiej kolei do rejestru zabytków
- 1992 - wprowadzenie do eksploatacji transporterów
- 1993 - wprowadzenie pociągów turystycznych z trakcją parową
- 2001 - wstrzymanie ruchu pociągów przez PKP
- 2002 - przejęcie przez samorząd miejski w Ełku, rozpoczęcie działalności turystycznej
- 2014 - przekazanie Ełckiej Kolei Wąskotorowej dla Muzeum Historycznego w administrację
Obecny tabor[edytuj]
- Parowóz Px48 na tor 750 mm
- Parowozy "LAS" na tor 600 mm - 2 sztuki.
- Wagony osobowe wąskotorowe na tor 750 mm typu 1Aw - 5 sztuk z lat 1954 - 1957
- Wagon brankard - 1950r.
- Pruski wagon pocztowy normalnotorowy z końca XIX wieku
- Wagon wąskotorowy węglarka z 1909r.
- Żuraw do nawęglania parowozów z 1913r.
- Ręczna drezyna wąskotorowa z 1930r.
- Wąskotorowy pług odśnieżny z 1908r.
- lokomotywa spalinowa Lxd2(nieczynna)
- lokomotywy spalinowe Lyd1- 5 sztuk, część czynna.
Źródła[edytuj]
- Pokropiński Bogdan, Koleje wąskotorowe Polski Północnej, Warszawa, CIBET, 2000, ISBN 83-85749-26-8
- Zajfert Michał, Grójecko-Wilanowska Kolej Dojazdowa, "Stalowe Szlaki" 4-6/95
Przypisy
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 19 1912 r. (s. 722)
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 20 1913 r. (s. 129, 132)
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 21 1914 r. (s. 119)
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 25 1918 r. (s. 506)
- ↑ Daty produkcji obu parowozów na podstawie artykułu Michała Zajferta. Bogdan Pokropiński podaje rok 1915.
- ↑ Jest to jedyny zachowany parowóz kolejki ełckiej na 1000 mm. Również tutaj Bogdan Pokropiński podaje datę produkcji o rok wcześniejszą.
- ↑ Niemiecka Wikipedia (PKB Nr. 21 bis 25) podaje, że na Lycker Kleinbahn służyły 3 lokomotywy 1’Cn2t produkcji Junga.
- ↑ Wikipedia.de - Ełcka Kolej Wąskotorowa
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 20 1913 r. (s. 1074).
- ↑ Reichs-Kurscuch Ausgabe nr 2, 1. Juli 1927, Verlag des Reichspostministeriums, Berlin
- ↑ Historia kultury materialnej - Pioniere des Verkehrs
- ↑ Deutsches Kursbuch Sommer 1939
- ↑ Ełcka Kolej Wąskotorowa
- ↑ Prawdopodobnie część taboru została sprowadzona już w okresie międzywojennym w związku z bardzo ograniczonym ruchem na Kolejce Oleckiej.
- ↑ Michał Zajfert w artykule Grójecko-Wilanowska Kolej Dojazdowa podaje inne lata produkcji parowozów: nr 3 - 1916, nr 4 - 1916, nr 5 1920
- ↑ Wciąż pod parą... Tyb4-1221
- ↑ Wciąż pod parą... Tx28-1274
- ↑ Px48-1750 na Tabor wąskotorowy w Polsce
- ↑ Px48-1907 na Tabor wąskotorowy w Polsce
- ↑ Lyd1-202 na Tabor wąskotorowy w Polsce
- ↑ W 2001 r. parowóz został przesłany na naprawę główną do SNT Gniezno, po której w dniach 20.04.2001 - 16.05.2001 odbywał jazdy próbne na Gnieźnieńskiej KD.
Galeria[edytuj]
Wąski Tor
Kolejka Wąskotorowa
Lokomotywa
Pociąg z turystami w trasie
Lokomotywa
Wagon wąskotorowy Bxhpi na stacji w Ełku
Linki zewnętrzne[edytuj]
Ta strona zawiera treści z Wikipedii. Oryginalny artykuł był umieszczony pod nazwą Ełcka Kolej Wąskotorowa. Lista autorów jest dostępna w historii strony. Tekst z Wikipedii jest udostępniony na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach.