Ełcka Kolej Wąskotorowa: Różnice pomiędzy wersjami

Z Enkol
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
 
(Nie pokazano 20 wersji utworzonych przez 5 użytkowników)
Linia 35: Linia 35:
 
}}
 
}}
  
'''Ełcka Kolej Wąskotorowa''' (EKW, niem. ''Lycker Kleinbahn'') – zabytkowa [[kolej wąskotorowa]] o prześwicie toru 750 mm zlokalizowana w województwie warmińsko-mazurskim. Obecnie prowadzony jest sezonowy ruch turystyczny na odcinku Ełk Wąsk. - Sypitki przy użyciu trakcji spalinowej, jak również parowej.
+
'''Ełcka Kolej Wąskotorowa''' (EKW, niem. ''Lycker Kleinbahn'') – zabytkowa [[kolej wąskotorowa]] o prześwicie toru 750 mm zlokalizowana w województwie warmińsko-mazurskim. Obecnie prowadzony jest sezonowy ruch turystyczny na odcinku [[Ełk Wąskotorowy|Ełk Wąsk.]] - Sypitki przy użyciu trakcji spalinowej, jak również parowej.
 +
 
  
 
== Historia ==
 
== Historia ==
 
=== Powstanie i początki eksploatacji ===
 
=== Powstanie i początki eksploatacji ===
Prace projektowe rozpoczęto z inicjatywy starosty ełckiego Carla Suermondta w 1905 roku. Kolejka miała za zadanie zaktywizować gospodarczo tereny przygranicznego powiatu o słabo rozwiniętej sieci dróg lokalnych. W celu realizacji zadania powołano Towarzystwo Akcyjne Kolejki Ełckiej (''Lycker Kleinbahn Aktiengesellschaft''). Akcjonariuszami LKAG było państwo pruskie z udziałem 1 050 000 M, Prowincja Prusy Wschodnie i Powiat Ełk z udziałami po 525 000 M oraz firma [[Lenz]] z Berlina, której powierzono budowę, dostawę taboru i prowadzenie ruchu z udziałem 490 000 M. Całkowity kapitał spółki wynosił 2 590 000 M <ref>Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 19 1912 r. (s. 722)</ref>.
+
Prace projektowe rozpoczęto z inicjatywy starosty ełckiego Carla Suermondta w 1905 roku. Kolejka miała za zadanie zaktywizować gospodarczo tereny przygranicznego powiatu o słabo rozwiniętej sieci dróg lokalnych. W celu realizacji zadania powołano Towarzystwo Akcyjne Kolejki Ełckiej (''Lycker Kleinbahn Aktiengesellschaft''). Akcjonariuszami LKAG było państwo pruskie z udziałem 1 050 000 M, Prowincja Prusy Wschodnie i Powiat Ełk z udziałami po 525 000 M oraz firma [[Lenz & Co.]] z Berlina, której powierzono budowę, dostawę taboru i prowadzenie ruchu z udziałem 490 000 M. Całkowity kapitał spółki wynosił 2 590 000 M <ref>Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 19 1912 r. (s. 722)</ref>.
  
 
Na początku 1913 roku LKAG otrzymało koncesję na "wąskotorową kolej parową z ruchem osobowym i towarowym na trasie z Ełku (''Lyck'') przez Brodowo (''Brodowen'') do Turowa (''Thurowen'') z odgałęzieniem z Brodowa do Zawad (''Sawadden'')" wraz z prawem do wywłaszczenia gruntów pod budowę<ref>Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 20 1913 r. (s. 129, 132)</ref>.
 
Na początku 1913 roku LKAG otrzymało koncesję na "wąskotorową kolej parową z ruchem osobowym i towarowym na trasie z Ełku (''Lyck'') przez Brodowo (''Brodowen'') do Turowa (''Thurowen'') z odgałęzieniem z Brodowa do Zawad (''Sawadden'')" wraz z prawem do wywłaszczenia gruntów pod budowę<ref>Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 20 1913 r. (s. 129, 132)</ref>.
Linia 45: Linia 46:
 
W pierwszej kolejności powstała jednotorowa linia o [[Rozstaw szyn|rozstawie szyn]] 1000 mm z Ełku przez Brodowo do miejscowości Borzymy (''Borzymmen'') o długości 24,9 km wraz z odgałęzieniem do Zawad-Tworek o długości 9,8 km, którą otwarto 22 października 1913 roku<ref>Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 21 1914 r. (s. 119)</ref>. Do budowy użyto szyn typu H-93 i H-100. Mimo miejscami trudnych warunków terenowych linia charakteryzowała się dosyć korzystnymi parametrami (jak na kolej wąskotorową). Maksymalne nachylenie wyniosło 13 promil a minimalny promień łuku - 150 m. Na trasie powstał szereg obiektów inżynierskich, między innymi:
 
W pierwszej kolejności powstała jednotorowa linia o [[Rozstaw szyn|rozstawie szyn]] 1000 mm z Ełku przez Brodowo do miejscowości Borzymy (''Borzymmen'') o długości 24,9 km wraz z odgałęzieniem do Zawad-Tworek o długości 9,8 km, którą otwarto 22 października 1913 roku<ref>Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 21 1914 r. (s. 119)</ref>. Do budowy użyto szyn typu H-93 i H-100. Mimo miejscami trudnych warunków terenowych linia charakteryzowała się dosyć korzystnymi parametrami (jak na kolej wąskotorową). Maksymalne nachylenie wyniosło 13 promil a minimalny promień łuku - 150 m. Na trasie powstał szereg obiektów inżynierskich, między innymi:
 
* żelbetowy most na rzece Ełk,
 
* żelbetowy most na rzece Ełk,
* dwa stalowe mosty: na rzece Małkiń koło Sypitek i na rzeczce Pietraszce,
+
* dwa stalowe mosty: na rzece Lega koło Sypitek i na rzeczce Pietraszce,
 
* dwa wiadukty drogowe koło Kalinowa;
 
* dwa wiadukty drogowe koło Kalinowa;
 
Na stacji w Ełku wybudowano murowany budynek dworca oraz parowozownię w technologii szachulcowej (tzw. "pruski mur") z dwoma torami.
 
Na stacji w Ełku wybudowano murowany budynek dworca oraz parowozownię w technologii szachulcowej (tzw. "pruski mur") z dwoma torami.
Linia 52: Linia 53:
  
 
====Przewozy====
 
====Przewozy====
 +
[[Plik:Ełk-rozkład-1917-lato.jpg|200px|thumb|right|Rozkład jazdy - lato 1917]]
 
Według letniego rozkładu z 1917 roku na odcinku Ełk - Kalinowo kursowały codziennie 3 pary pociągów, a na odcinku Laski Małe - Zawady-Tworki 2 pary. Dodatkowo poranny pociąg z Zawad-Tworek miał przedłużoną relację do Ełku. Poranny pociąg z Ełku do Kalinowa i popołudniowy w relacji powrotnej prowadziły wagon pocztowy. Wszystkie pociągi prowadziły wagony 2 i 3 klasy.
 
Według letniego rozkładu z 1917 roku na odcinku Ełk - Kalinowo kursowały codziennie 3 pary pociągów, a na odcinku Laski Małe - Zawady-Tworki 2 pary. Dodatkowo poranny pociąg z Zawad-Tworek miał przedłużoną relację do Ełku. Poranny pociąg z Ełku do Kalinowa i popołudniowy w relacji powrotnej prowadziły wagon pocztowy. Wszystkie pociągi prowadziły wagony 2 i 3 klasy.
  
Linia 58: Linia 60:
  
 
W 1915 roku do ponownego uruchomienia kolejki konieczne było sprowadzenie nowego taboru. Parowozy ponownie zamówiono w firmie Jung. Jako pierwsze przybyły 2 parowozy typu 1'Bn2t o numerach 2290/1916 i 2291/1916<ref>Daty produkcji obu parowozów na podstawie artykułu Michała Zajferta. Bogdan Pokropiński podaje rok 1915.</ref> (podobne do zamówionych w 1913 roku). W 1919 roku zakupiono dodatkowo maszynę typu 1'Cn2t (Jung 3054/1920<ref>Jest to jedyny zachowany parowóz kolejki ełckiej na 1000 mm. Również tutaj Bogdan Pokropiński podaje datę produkcji o rok wcześniejszą.</ref><ref>Niemiecka Wikipedia ([http://de.wikipedia.org/wiki/PKB_Nr._21_bis_25 PKB Nr. 21 bis 25]) podaje, że na Lycker Kleinbahn służyły 3 lokomotywy 1’Cn2t produkcji Junga.</ref>) o mocy 160 KM. Dwuosiowe wagony osobowe i bagażowe zamówiono w fabryce Waggon- und Maschinenbau AG (WUMAG) Görlitz<ref>[http://de.wikipedia.org/wiki/Lycker_Kleinbahnen Wikipedia.de - Ełcka Kolej Wąskotorowa]</ref>.
 
W 1915 roku do ponownego uruchomienia kolejki konieczne było sprowadzenie nowego taboru. Parowozy ponownie zamówiono w firmie Jung. Jako pierwsze przybyły 2 parowozy typu 1'Bn2t o numerach 2290/1916 i 2291/1916<ref>Daty produkcji obu parowozów na podstawie artykułu Michała Zajferta. Bogdan Pokropiński podaje rok 1915.</ref> (podobne do zamówionych w 1913 roku). W 1919 roku zakupiono dodatkowo maszynę typu 1'Cn2t (Jung 3054/1920<ref>Jest to jedyny zachowany parowóz kolejki ełckiej na 1000 mm. Również tutaj Bogdan Pokropiński podaje datę produkcji o rok wcześniejszą.</ref><ref>Niemiecka Wikipedia ([http://de.wikipedia.org/wiki/PKB_Nr._21_bis_25 PKB Nr. 21 bis 25]) podaje, że na Lycker Kleinbahn służyły 3 lokomotywy 1’Cn2t produkcji Junga.</ref>) o mocy 160 KM. Dwuosiowe wagony osobowe i bagażowe zamówiono w fabryce Waggon- und Maschinenbau AG (WUMAG) Görlitz<ref>[http://de.wikipedia.org/wiki/Lycker_Kleinbahnen Wikipedia.de - Ełcka Kolej Wąskotorowa]</ref>.
Wszystkie pojazdy były wyposażone w sprzęgi półautomatyczne<ref>Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 20 1913 r. (s. 1074).</ref>
+
Wszystkie pojazdy były wyposażone w [[Sprzęg Scharfenberga|sprzęgi półautomatyczne Scharfenberga]]<ref>Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 20 1913 r. (s. 1074).</ref>
 
<br>
 
<br>
  
Linia 64: Linia 66:
 
Okres bezpośrednio po I wojnie światowej był dla wszystkich kolejek lokalnych dość ciężki. Peryferyjne położenie, jak również niski stopień zaludnienia i uprzemysłowienia dodatkowo nie sprzyjały rozwojowi przedsiębiorstwa.
 
Okres bezpośrednio po I wojnie światowej był dla wszystkich kolejek lokalnych dość ciężki. Peryferyjne położenie, jak również niski stopień zaludnienia i uprzemysłowienia dodatkowo nie sprzyjały rozwojowi przedsiębiorstwa.
  
W 1924 roku Wschodniopruskie Towarzystwo Kolejowe (''Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft'') odkupiło pakiet akcji należący do firmy Lenz & Co. przejmując tym samym prowadzenie ruchu na kolejce. 30 czerwca 1924 roku Kolejka Ełcka została połączona z innymi wschodniopruskimi kolejkami należącymi do ODEG. Powstałemu w ten sposób przedsiębiorstwu nadano nazwę Kolejki Wschodniopruskie SA (''Ostpreußische Kleinbahnen AG''). Siedzibę zarządu zlokalizowano w Królewcu. Poza kolejką ełcką w skład Kolejek Wschodniopruskich SA weszły min:
+
W 1924 roku Wschodniopruskie Towarzystwo Kolejowe (''Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft'') odkupiło pakiet akcji należący do firmy Lenz & Co. przejmując tym samym prowadzenie ruchu na kolejce. 30 czerwca 1924 roku Kolejka Ełcka została połączona z innymi wschodniopruskimi kolejkami należącymi do ODEG. Powstałemu w ten sposób przedsiębiorstwu nadano nazwę Wschodniopruskie Koleje Dojazdowe SA ([[Ostpreußische Kleinbahnen AG]]).
* ''Königsberger Kleinbahn'' (Kolejka Królewiecka) - 750 mm
 
* ''Ortelsburger Kleinbahn'' (odcinek Pupy - Rozogi) - 600 mm
 
* ''Rastenburger Kleinbahnen'' (Kolejki Kętrzyńskie) - 750 mm
 
* ''Schloßberger Kleinbahnen'' - 1000 mm
 
* ''Treuburger Kleinbahnen'' (Kolejki Oleckie)- 1000 mm
 
* ''Wehlau–Friedländer Kreisbahnen'' - 750 mm
 
* ''Kleinbahn Wöterkeim - Schippenbeil'' (Kolejka Wiatrowiec - Sępopol) - 1435 mm
 
  
 
====Przewozy====
 
====Przewozy====
 +
[[Plik:Ełk-rozkład-1927-lato.jpg|200px|thumb|right|Rozkład jazdy - lato 1927]]
 +
[[Plik:Ełk-rozkład-1939-lato.jpg|200px|thumb|right|Rozkład jazdy - lato 1939]]
 
W 1927 roku letni rozkład jazdy przewidywał codziennie jedną parę pociągów na odcinku Turowo - Ełk (rano dojazd do Ełku i powrót po południu (w dni robocze) bądź wieczorem (w dni wolne od pracy) do Turowa. W dni robocze przewidziano jedną parę w relacji Zawady-Tworki - Ełk. Dodatkowo w poniedziałki, środy, piątki i dni wolne od pracy kursował pociąg z Ełku do Kalinowa i z powrotem. Podróżni mieli do dyspozycji 2 klasy, zaś poczta przewożona była na odcinku Ełk - Turowo pod konwojem kolejowym<ref>Reichs-Kurscuch Ausgabe nr 2, 1. Juli 1927, Verlag des Reichspostministeriums, Berlin</ref>.
 
W 1927 roku letni rozkład jazdy przewidywał codziennie jedną parę pociągów na odcinku Turowo - Ełk (rano dojazd do Ełku i powrót po południu (w dni robocze) bądź wieczorem (w dni wolne od pracy) do Turowa. W dni robocze przewidziano jedną parę w relacji Zawady-Tworki - Ełk. Dodatkowo w poniedziałki, środy, piątki i dni wolne od pracy kursował pociąg z Ełku do Kalinowa i z powrotem. Podróżni mieli do dyspozycji 2 klasy, zaś poczta przewożona była na odcinku Ełk - Turowo pod konwojem kolejowym<ref>Reichs-Kurscuch Ausgabe nr 2, 1. Juli 1927, Verlag des Reichspostministeriums, Berlin</ref>.
  
Linia 125: Linia 122:
  
 
====Przewozy====
 
====Przewozy====
 +
[[Plik:Wwot37 elk map.jpg|thumb|right|Schemat linii i wykaz odległości taryfowych Ełckiej KW, rok 1959]]
 
Od końca lat '60 rozpoczyna się systematyczny spadek przewozów spowodowany rozwojem transportu drogowego. O ile w latach '50 przewożono w ciągu roku około 350 000 pasażerów i 40 000 t ładunków, to w kolejnych latach wartości te wynosiły:
 
Od końca lat '60 rozpoczyna się systematyczny spadek przewozów spowodowany rozwojem transportu drogowego. O ile w latach '50 przewożono w ciągu roku około 350 000 pasażerów i 40 000 t ładunków, to w kolejnych latach wartości te wynosiły:
 
:* 1971 - 312 443 pasażerów, 32 044 t ładunków,
 
:* 1971 - 312 443 pasażerów, 32 044 t ładunków,
Linia 218: Linia 216:
 
|8131
 
|8131
 
|1907
 
|1907
|1957 r. z Opalenicy
+
|1957 r. z Kętrzyna
 
|1968 r. odstawiony
 
|1968 r. odstawiony
 
|Złomowany w 1972 r.
 
|Złomowany w 1972 r.
Linia 286: Linia 284:
 
<br>
 
<br>
  
Prawdopodobnie na początku lat '60 przysłano na kolejkę ełcką dwa czteroosiowe wagony motorowe z silnikami benzynowymi S-41 (85 KM) serii MBxc1-151 i MBxc1-152, przebudowane z wagonów osobowych typu Ci przez ZNTK Opole w 1953 roku. Były to wagony jednokierunkowe z napędem na jedna oś. Po kilku latach zostały jednak odesłane (wagon MBxc1-151 trafił pod koniec 1965 roku do Jęrzejowa).
+
W 1959 przysłano na kolejkę ełcką dwa czteroosiowe wagony motorowe z silnikami benzynowymi S-41 (85 KM) serii MBxc1-151 i MBxc1-152, przebudowane z wagonów osobowych typu Ci przez ZNTK Opole w 1953 roku. Były to wagony jednokierunkowe z napędem na jedna oś. Po kilku latach zostały jednak odesłane (wagon MBxc1-151 trafił pod koniec 1965 roku do Jędrzejowa). Wg. innych relacji wagony motorowe zostały w 1967 odesłane do Kętrzyna, skąd MBxc1-151 trafił do Jędrzejowa.
  
 
W 1967 roku parowozy zostały wyparte przez lokomotywy spalinowe serii [[Lyd1]], które przez szereg kolejnych lat stanowiły podstawowy środek trakcyjny:
 
W 1967 roku parowozy zostały wyparte przez lokomotywy spalinowe serii [[Lyd1]], które przez szereg kolejnych lat stanowiły podstawowy środek trakcyjny:
Linia 505: Linia 503:
 
|1949
 
|1949
 
|1993 r. ze Skierniewic
 
|1993 r. ze Skierniewic
|2995 r. do Rogowa
+
|1995 r. do Rogowa
 
|Własność [[PSMK]]
 
|Własność [[PSMK]]
  
Linia 791: Linia 789:
  
 
== Stacja, muzeum ==
 
== Stacja, muzeum ==
Na ulicy Wąski Tor 1 w Ełku znajduje się osobna stacja kolei wąskotorowej – ''Ełk Wąskotorowy'', położona w pobliżu [[Ełk (stacja kolejowa)|głównej stacji kolejowej]]. W budynku funkcjonuje [[muzeum]] poświęcone historii ełckiego węzła kolejowego. W muzeum znajdziemy przedmioty wyprodukowane przed [[1945]] rokiem, od dawnego urządzenia do datowania kartonowych biletów, przez miniaturowe modele lokomotyw, po zbiór przedmiotów używanych niegdyś na co dzień w pracy [[Konduktor|konduktorów]], [[Zawiadowca|zawiadowców]], [[Dróżnik przejazdowy|dróżników]]. Można tu przymierzyć dawne wyposażenie służbowe konduktorów. Kolejną atrakcją turystyczną jest [[skansen]] pszczelarski, w którym rzeźbione są w pniach drzew [[Ul|ule]], wyrabia się małe rzeźby z miodu i wosku pszczelego<ref>http://www.wartozwiedzic.pl/elk/785</ref>.       
+
Na ulicy Wąski Tor 1 w Ełku znajduje się osobna stacja kolei wąskotorowej – ''Ełk Wąskotorowy'', położona w pobliżu [[Ełk (stacja kolejowa)|głównej stacji kolejowej]]. W budynku funkcjonuje [[:pl:muzeum]] poświęcone historii ełckiego węzła kolejowego. W muzeum znajdziemy przedmioty wyprodukowane przed [[1945]] rokiem, od dawnego urządzenia do datowania kartonowych biletów, przez miniaturowe modele lokomotyw, po zbiór przedmiotów używanych niegdyś na co dzień w pracy [[Konduktor|konduktorów]], [[Zawiadowca|zawiadowców]], [[Dróżnik przejazdowy|dróżników]]. Można tu przymierzyć dawne wyposażenie służbowe konduktorów.  
  
'''Muzeum Ełckiej Kolei Wąskotorowej'''  
+
'''Muzeum Historyczne w Ełku'''  
* w sezonie ([[maj]]-[[wrzesień]])
+
* w sezonie (czerwiec - wrzesień)
** czynne codziennie 8:00 - 15:00 (po uzgodnieniu telefonicznym tel. 610 00 00)
+
** czynne codziennie 7:00 - 17:00 (po uzgodnieniu telefonicznym tel. 610 00 00)
* poza sezonem ([[październik]]- [[kwiecień]])
+
* poza sezonem (październik - maj)
 
** czynne poniedziałek – piątek 8:00 – 15:00
 
** czynne poniedziałek – piątek 8:00 – 15:00
  
Linia 812: Linia 810:
 
* 1993 - wprowadzenie pociągów turystycznych z trakcją parową  
 
* 1993 - wprowadzenie pociągów turystycznych z trakcją parową  
 
* 2001 - wstrzymanie ruchu pociągów przez [[Polskie Koleje Państwowe|PKP]]  
 
* 2001 - wstrzymanie ruchu pociągów przez [[Polskie Koleje Państwowe|PKP]]  
* 2002 - przejęcie przez samorząd miejski w Ełku, rozpoczęcie działalności turystycznej  
+
* 2002 - przejęcie przez samorząd miejski w Ełku, rozpoczęcie działalności turystycznej
 +
* 2014 - przekazanie Ełckiej Kolei Wąskotorowej dla Muzeum Historycznego w administrację
  
 
== Obecny tabor ==  
 
== Obecny tabor ==  
Linia 852: Linia 851:
 
[[Kategoria:Hasła encyklopedyczne]]
 
[[Kategoria:Hasła encyklopedyczne]]
 
[[Kategoria:Koleje wąskotorowe w Polsce]]
 
[[Kategoria:Koleje wąskotorowe w Polsce]]
 +
[[Kategoria:Ełcka Kolej Wąskotorowa]]
 
</noinclude>
 
</noinclude>

Aktualna wersja na dzień 05:27, 13 wrz 2019

Ełcka Kolej Wąskotorowa
Ełcka KD.jpg
Poprzednie nazwy:
Lycker Kleinbahn (1913-1945)

Ełcka Kolej Wąskotorowa (1945-1957)
Ełcka Kolej Dojazdowa (1957-2001)

Rok budowy 1913
Zleceniodawca budowy Lycker Kleinbahn-Aktiengesellschaft
Data wpisu do rejestru zabytków 30.09.1991, WKZ 534/847/D/91
Rozstaw szyn 750 mm
Pierwotny rozstaw szyn 1000 mm
Rok przekucia 1951
Istniejące linie Ełk Wąsk. - Turowo
Laski Małe - Zawady-Tworki
Długość czynnego odcinka 15 km
Długość całkowita istniejących szlaków 48 km


Stacje styczne z koleją normalnotorową Ełk Wąskotorowy
Inne ważniejsze stacje Laski Małe, Sypitki, Turowo, Zawady-Tworki
'
Operatorzy
Nazwa Operatora Okres działalności
Lycker Kleinbahn-Aktiengesellschaft 1913 - 1945
PKP 1945 – 2001
Miejski Ośrodek Rekreacji w Ełku Od 2002


'


Ełcka Kolej Wąskotorowa (EKW, niem. Lycker Kleinbahn) – zabytkowa kolej wąskotorowa o prześwicie toru 750 mm zlokalizowana w województwie warmińsko-mazurskim. Obecnie prowadzony jest sezonowy ruch turystyczny na odcinku Ełk Wąsk. - Sypitki przy użyciu trakcji spalinowej, jak również parowej.


Historia[edytuj]

Powstanie i początki eksploatacji[edytuj]

Prace projektowe rozpoczęto z inicjatywy starosty ełckiego Carla Suermondta w 1905 roku. Kolejka miała za zadanie zaktywizować gospodarczo tereny przygranicznego powiatu o słabo rozwiniętej sieci dróg lokalnych. W celu realizacji zadania powołano Towarzystwo Akcyjne Kolejki Ełckiej (Lycker Kleinbahn Aktiengesellschaft). Akcjonariuszami LKAG było państwo pruskie z udziałem 1 050 000 M, Prowincja Prusy Wschodnie i Powiat Ełk z udziałami po 525 000 M oraz firma Lenz & Co. z Berlina, której powierzono budowę, dostawę taboru i prowadzenie ruchu z udziałem 490 000 M. Całkowity kapitał spółki wynosił 2 590 000 M [1].

Na początku 1913 roku LKAG otrzymało koncesję na "wąskotorową kolej parową z ruchem osobowym i towarowym na trasie z Ełku (Lyck) przez Brodowo (Brodowen) do Turowa (Thurowen) z odgałęzieniem z Brodowa do Zawad (Sawadden)" wraz z prawem do wywłaszczenia gruntów pod budowę[2].

W pierwszej kolejności powstała jednotorowa linia o rozstawie szyn 1000 mm z Ełku przez Brodowo do miejscowości Borzymy (Borzymmen) o długości 24,9 km wraz z odgałęzieniem do Zawad-Tworek o długości 9,8 km, którą otwarto 22 października 1913 roku[3]. Do budowy użyto szyn typu H-93 i H-100. Mimo miejscami trudnych warunków terenowych linia charakteryzowała się dosyć korzystnymi parametrami (jak na kolej wąskotorową). Maksymalne nachylenie wyniosło 13 promil a minimalny promień łuku - 150 m. Na trasie powstał szereg obiektów inżynierskich, między innymi:

  • żelbetowy most na rzece Ełk,
  • dwa stalowe mosty: na rzece Lega koło Sypitek i na rzeczce Pietraszce,
  • dwa wiadukty drogowe koło Kalinowa;

Na stacji w Ełku wybudowano murowany budynek dworca oraz parowozownię w technologii szachulcowej (tzw. "pruski mur") z dwoma torami.

Budowę kolejnego odcinka przerwał wybuch I wojny światowej. Zajęcie praktycznie całych Prus Wschodnich przez armię rosyjską w początkowej fazie wojny doprowadziło do wstrzymania ruchu i ogromnych strat. Tabor został wywieziony do Rosji bądź uległ zniszczeniu. Po wyparciu Rosjan na początku 1915 roku sprowadzono nowy tabor i rozpoczęto odbudowę kolejki. Została ona uruchomiona ponownie 1 grudnia 1915 roku. Ostatni odcinek z Kalinowa (Kallinowen) do Turowa (Thurowen) otwarto 5 października 1918 roku[4].

Przewozy[edytuj]

Rozkład jazdy - lato 1917

Według letniego rozkładu z 1917 roku na odcinku Ełk - Kalinowo kursowały codziennie 3 pary pociągów, a na odcinku Laski Małe - Zawady-Tworki 2 pary. Dodatkowo poranny pociąg z Zawad-Tworek miał przedłużoną relację do Ełku. Poranny pociąg z Ełku do Kalinowa i popołudniowy w relacji powrotnej prowadziły wagon pocztowy. Wszystkie pociągi prowadziły wagony 2 i 3 klasy.

Tabor[edytuj]

Pierwsze parowozy zakupiono w 1913 roku w firmie Arnold Jung Lokomotivfabrik GmbH, Jungenthal, Kirchen a.d. Sieg. Były to 4 maszyny o mocy 130 KM typu 1'Bn2t (tendrzak z silnikiem bliźniaczym na parę nasyconą, dwoma osiami napędnymi i przednią osią toczną) o numerach seryjnych 2010-2013/1913, które na kolejce oznaczono numerami 1 - 4. Zakupiono również 8 wagonów osobowych 2 i 3 klasy, 2 wagony pocztowo/bagażowe oraz 36 oraz wagonów towarowych. Po wkroczeniu Rosjan cały tabor został wywieziony bądź zniszczony.

W 1915 roku do ponownego uruchomienia kolejki konieczne było sprowadzenie nowego taboru. Parowozy ponownie zamówiono w firmie Jung. Jako pierwsze przybyły 2 parowozy typu 1'Bn2t o numerach 2290/1916 i 2291/1916[5] (podobne do zamówionych w 1913 roku). W 1919 roku zakupiono dodatkowo maszynę typu 1'Cn2t (Jung 3054/1920[6][7]) o mocy 160 KM. Dwuosiowe wagony osobowe i bagażowe zamówiono w fabryce Waggon- und Maschinenbau AG (WUMAG) Görlitz[8]. Wszystkie pojazdy były wyposażone w sprzęgi półautomatyczne Scharfenberga[9]

Okres międzywojenny[edytuj]

Okres bezpośrednio po I wojnie światowej był dla wszystkich kolejek lokalnych dość ciężki. Peryferyjne położenie, jak również niski stopień zaludnienia i uprzemysłowienia dodatkowo nie sprzyjały rozwojowi przedsiębiorstwa.

W 1924 roku Wschodniopruskie Towarzystwo Kolejowe (Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft) odkupiło pakiet akcji należący do firmy Lenz & Co. przejmując tym samym prowadzenie ruchu na kolejce. 30 czerwca 1924 roku Kolejka Ełcka została połączona z innymi wschodniopruskimi kolejkami należącymi do ODEG. Powstałemu w ten sposób przedsiębiorstwu nadano nazwę Wschodniopruskie Koleje Dojazdowe SA (Ostpreußische Kleinbahnen AG).

Przewozy[edytuj]

Rozkład jazdy - lato 1927
Rozkład jazdy - lato 1939

W 1927 roku letni rozkład jazdy przewidywał codziennie jedną parę pociągów na odcinku Turowo - Ełk (rano dojazd do Ełku i powrót po południu (w dni robocze) bądź wieczorem (w dni wolne od pracy) do Turowa. W dni robocze przewidziano jedną parę w relacji Zawady-Tworki - Ełk. Dodatkowo w poniedziałki, środy, piątki i dni wolne od pracy kursował pociąg z Ełku do Kalinowa i z powrotem. Podróżni mieli do dyspozycji 2 klasy, zaś poczta przewożona była na odcinku Ełk - Turowo pod konwojem kolejowym[10].

W 1933 kolejka zatrudniała 39 pracowników, przewożąc 59 000 pasażerów i 31 000 t towarów[11], w 1938 przewozy wyniosły 54 837 pasażerów i 29 026 ton towarów.

Rozkład jazdy obowiązujący w lecie 1939 roku przewidywał codziennie 2 pary pociągów na odcinku Maże - Ełk i 1,5 pary na odcinku Turowo - Kalinowo (jeden z pociągów na całym odcinku kursował tylko w dni poświąteczne, w pozostałe dni miał relację skróconą: Ełk - Maże). W dni robocze kursowały natomiast dodatkowo pociągi w relacji Kalinowo - Ełk - Turowo oraz Zawady-Tworki - Ełk - Zawady-Tworki[12].

Tabor[edytuj]

W 1933 roku tabor składał się z:

  • 5 parowozów tendrzaków,
  • 9 dwuosiowych wagonów pasażerskich,
  • 2 dwuosiowych wagonów pocztowych,
  • 37 dwuosiowych wagonów towarowych o ładowności 7,5 t i rozstawie osi 3500 mm[13].

Do wybuchu wojny stan ten nie uległ zmianie.

II wojna światowa[edytuj]

Pierwsze lata wojny upłynęły pod znakiem wytężonej pracy. Rekwizycja taboru samochodowego na potrzeby wojska i reglamentacja paliw płynnych spowodowały znaczny wzrost przewozów na wszystkich liniach kolejowych. Jednocześnie do ostatnich miesięcy 1944 roku obszar powiatu ełckiego znajdował się z dala od linii frontu i działania wojenne nie zakłócały pracy kolejki. Dopiero błyskawiczna ofensywa wojsk radzieckich doprowadziła do zdobycia Ełku 24 stycznia 1945 roku. Zacięte walki spowodowały znaczne zniszczenia w mieście, jednak kolejka nie ucierpiała zbyt mocno – szczęśliwie ocalały wszystkie parowozy. W chwili objęcia przez administrację polską 6 kwietnia 1945 Ełk był miastem niemal zupełnie wyludnionym, do którego stopniowo sprowadzano ludność z Kresów.


Pierwsze lata powojenne[edytuj]

Po zakończeniu wojny kolejka znalazła się pod zarządem Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Olsztynie i otrzymała polską nazwę: Ełcka Kolej Wąskotorowa. Tabor pozostawiony przez Niemców, dodatkowo uzupełniony sprowadzonym ze zniszczonej kolejki oleckiej[14] umożliwił wznowienie nieregularnych przewozów jeszcze w 1945 roku. W kolejnym roku udało się przywrócić normalne funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Następny okres wraz ze wzrostem zaludnienia i odbudową gospodarki przyniósł systematyczny wzrost przewozów. Na przełomie lat '40 i '50 w ramach odgórnie narzuconych działań mających na celu ujednolicenie szerokości toru kolei wąskotorowych w Polsce podjęto decyzję o przebudowie Ełckiej Kolei Wąskotorowej na szerokość 750 mm. Prace przeprowadzono w 1951 roku.

Przewozy[edytuj]

Według rozkładu obowiązującego od 14 lipca 1946 roku na odcinku Ełk - Turowo kursowały codziennie 2 pary pociągów, zaś na odcinku Ełk - Zawada-Tworki - 1 para. W rozkładzie na lato 1947 roku dodano drugą parę do Zawady-Tworek i taki układ utrzymywał się do 1953 roku.

Tabor[edytuj]

Bezpośrednio po wojnie na kolejce ełckiej znajdował się następujący tabor:

1. Parowozy:

  • Nr 1 - 1'Bn2t, Jung 2290/1915 - od 1947 r.: Tya1-3152
  • Nr 2 - 1'Bn2t, Jung 2291/1915 - od 1947 r.: Tya1-3151
  • Nr 3 - 1'Cn2t, Jung 2358/1916 - od 1947 r.: Txa2-3341 (ex Kolejka Olecka nr 3)
  • Nr 4 - 1'Cn2t, Jung 2359/1916 - od 1947 r.: Txa2-3342 (ex Kolejka Olecka nr 4)
  • Nr 5 - 1'Cn2t, Jung 3054/1920 - od 1947 r.: Txa2-3343 [15]

2. Wagony osobowe:

  • 5 dwuosiowych wagonów osobowych 3 klasy z otwartymi pomostami, WUMAG
  • 2 dwuosiowe wagony bagażowe, WUMAG

3. Wagony towarowe:

  • 30 dwuosiowych wagonów o ładowności 7,5 t i rozstawie osi 3500 mm

W związku z przebudową kolejki na szerokość 750 mm do Piaseczna przesłano 3 parowozy typu Txa2. Pozostały tabor przekazano na kolejki pomorskie.


Przebudowa i eksploatacja pod zarządem PKP[edytuj]

Zmiana szerokości toru poza całkowitą wymianą taboru nie wpłynęła w sposób znaczący na funkcjonowanie kolejki. W 1957 roku zlikwidowano Wydział Kolei Wąskotorowych DOKP w Olsztynie i w jego miejsce powołano Zarząd Kolei Dojazdowych. Jednocześnie samej kolejce nadano nazwę Ełcka Kolej Dojazdowa. Po likwidacji DOKP w Olsztynie nadzór nad kolejką przejął Zarząd Kolei Dojazdowych DOKP w Warszawie.

Przewozy[edytuj]

Schemat linii i wykaz odległości taryfowych Ełckiej KW, rok 1959

Od końca lat '60 rozpoczyna się systematyczny spadek przewozów spowodowany rozwojem transportu drogowego. O ile w latach '50 przewożono w ciągu roku około 350 000 pasażerów i 40 000 t ładunków, to w kolejnych latach wartości te wynosiły:

  • 1971 - 312 443 pasażerów, 32 044 t ładunków,
  • 1976 - 275 441 pasażerów, 18 100 t ładunków,
  • 1981 - 260 250 pasażerów, 13 836 t ładunków,
  • 1986 - 263 723 pasażerów, 19 720 t ładunków,
  • 1991 - 227 582 pasażerów, 11 387 t ładunków,
  • 1996 - 61 510 pasażerów, 4 305 t ładunków,

Zmniejszających się przewozów kolejkę modernizowano. W 1967 roku wprowadzono trakcję spalinową a w 1989 roku przeprowadzono przebudowę nawierzchni z całkowitą wymianą szyn na typ S42 i S49. Ostatnim istotnym usprawnieniem działania Ełckiej KD było uruchomienie przewozów wagonów normalnotorowych na wąskotorowych wagonach-transporterach w 1992 roku. Rok wcześniej kolejka została wpisana do rejestru zabytków. Koncepcja utworzenia w Ełku skansenu trakcji parowej w połączeniu z walorami krajobrazowymi kolejki zaowocowały uruchomieniem przewozów turystycznych. Jednocześnie ciągle prowadzono ograniczony ruch osobowy i towarowy.

W 1997 roku w związku ze złym stanem technicznym jednego z wiaduktów nad torami zawieszono przewozy na odcinku Laski Małe - Zawady-Tworki. Przez kolejne lata kursowała jedna para pociągów pomiędzy Ełkiem i Kalinowem oraz pociągi turystyczne. Ostatecznie przewozy zostały zawieszone z dniem 9 czerwca 2001 roku, co w praktyce oznaczało likwidację Ełckiej Kolei Dojazdowej.

Tabor[edytuj]

Po zmianie szerokości toru na kolejce ełckiej znalazły się następujące lokomotywy parowe:


L.p.
Oznaczenie
do 1961 r.
Oznaczenie
po 1962 r.

Typ

Producent
Nr
fabryczny
Rok
produkcji

Przysłany

Odesłany

Uwagi
1 T2-1023 T3-1023 Bn2t Orenstein & Koppel 12652 1935 1951 r. z Sochaczewa 1961 r. do Sochaczewa Złomowany w 1968 w Mławie
2 T3-1044 T4-1044 Bn2t Buddich k.932 1943 1970 r. z Gozdowa 1971 r. na złom
3 Ty1-1087 Ty1-1087 Cn2t Freudenstein 28 1900 1951 r. z Lisewa 1957 r. odstawiony Złomowany w 1960 r.
4 Ty2-1122 - Cn2t Krauss 6805 1913 1951 r. z Wielunia 1956 r. na złom
5 Txb2-1221 Tyb4-1221 C1'n2t Henschel 7589 1906 1951 r. z Opalenicy 1968 r. do Białej Podlaskiej Egzemplarz zachowany[16]
6 Txb2-1222 Tyb4-1222 C1'n2t Henschel 8131 1907 1957 r. z Kętrzyna 1968 r. odstawiony Złomowany w 1972 r.
7 Txb2-1223 Tyb4-1223 C1'n2t Henschel 9489 1908 1953 r. z Opalenicy 1965 r. na złom
8 Tx2-1241 - Dn2t Orenstein & Koppel 2976 1908 1952 r. z Wielunia 1954 r. na złom
9 Tx3-1274 Tx28-1274 Dn2t
(W4A)
"Wisła"
Fablok 308 1928 1962 r. z Sochaczewa
1967 r. z Mławy
1972 r. z Sochaczewa
1963 r. do Sochaczewa
1967 r. do Sochaczewa
1974 r. do MK w Warszawie
Egzemplarz zachowany[17]
10 - Px48-1750 Dh2 Fablok 2135 1951 1956 r. z Sompolna 1957 r. do Kazimierzy Wielkiej Sprzedany za granicę[18]
11 - Px48-1907 Dh2 Fablok 4508 1955 1956 r. z Krośniewic 1957 r. do Sompolna Egzemplarz zachowany[19]


W 1959 przysłano na kolejkę ełcką dwa czteroosiowe wagony motorowe z silnikami benzynowymi S-41 (85 KM) serii MBxc1-151 i MBxc1-152, przebudowane z wagonów osobowych typu Ci przez ZNTK Opole w 1953 roku. Były to wagony jednokierunkowe z napędem na jedna oś. Po kilku latach zostały jednak odesłane (wagon MBxc1-151 trafił pod koniec 1965 roku do Jędrzejowa). Wg. innych relacji wagony motorowe zostały w 1967 odesłane do Kętrzyna, skąd MBxc1-151 trafił do Jędrzejowa.

W 1967 roku parowozy zostały wyparte przez lokomotywy spalinowe serii Lyd1, które przez szereg kolejnych lat stanowiły podstawowy środek trakcyjny:

L.p.
Oznaczenie
Typ
Producent
Nr fabryczny
Rok produkcji
Przysłany
Odesłany
Uwagi
1 Lyd1-203 WLs150 Fablok 7625 1967 1967 r. z fabryki
1977 r. ze Śmigla
1973 r. do Śmigla
-
Stacjonuje w Ełku
2 Lyd1-208 WLs150 Fablok 7630 1967 1967 r. z fabryki - Stacjonuje w Ełku
3 Lyd1-221 WLs150 Fablok 7643 1967 1967 r. z fabryki - Stacjonuje w Ełku
4 Lyd1-202 WLs150 Fablok 7624 1967 1969 r. z Krośniewic 1972 r. do Krośniewic Sprzedany za granicę[20]
5 Lyd1-214 WLs150 Fablok 7636 1967 1969 r. z Ciechanowa - Stacjonuje w Ełku
6 Lyd1-212 WLs150 Fablok 7634 1967 1999 r. z BKL w Cisnej - Stacjonuje w Ełku


Kolejną serią lokomotyw spalinowych były importowane z Rumunii pojazdy typu L45H, których dwie sztuki pojawiły się w Ełku na początku lat '90:

L.p. Oznaczenie
Typ
Producent
Nr fabryczny
Rok produkcji
Przysłany
Odesłany
Uwagi
1 Lxd2-247 L45H FAUR 24847 1983 1990 r. z Mławy - Stacjonuje w Ełku
2 Lxd2-321 L45H FAUR 23114 1976 1992 r. z Mławy 1996 r. do Mławy Obecnie jako Lxd2-347 na BKL w Cisnej


W 1996 roku przysłano do Ełku 4 rumuńskie wagony motorowe serii MBxd2, które miały zastąpić składy osobowe prowadzone lokomotywami:

L.p.
Oznaczenie
Nr inwentarzowy
Typ
Producent
Nr fabryczny
Rok produkcji
Przysłany
Odesłany
Uwagi
1 MBxd2-212 00-390044822-4 A20D-P FAUR 25116 1986 1996 r. z Nowego Dworu Gd. 2004 r. do Nowego Dworu Gd.
2 MBxd2-220 00-390044830-7 A20D-P FAUR 25xxx 1986 1996 r. z Nowego Dworu Gd. - Stacjonuje w Ełku
3 MBxd2-225 00-390044835-6 A20D-P FAUR 25xxx 1986 1996 r. z Opalenicy - Stacjonuje w Ełku
4 MBxd2-227 00-390044837-2 A20D-P FAUR 25xxx 1986 1996 r. z Opalenicy 1997 r. na złom


W związku z uruchomieniem przewozów turystycznych w roku 1992 ponownie pojawiły się parowozy:

L.p. Oznaczenie
Typ
Producent
Nr fabryczny
Rok produkcji
Przysłany
Odesłany
Uwagi
1 Px48-1752 Dh2 Fablok 2247 1951 1992 r. z Mławy Stacjonuje w Ełku[21]
2 „Las” 1984 Cn2t "Las" Fablok 1984 1949 1993 r. ze Skierniewic 1995 r. do Rogowa Własność PSMK
3 Kp4-3760 Dh2 (P24) Fablok 3760 1957 1995 r. z Mławy 2001 r. do Sochaczewa Własność MKW w Sochaczewie


Rodzaj i ilość wagonów osobowych w poszczególnych latach przedstawia poniższa tabela:

L.p.
Typ
Oznaczenie
Producent
1951
1958
1963
1967
1988
1996
1 Osobowe ZNTK Opole 2 szt. 2 szt 1 szt. - - -
2 Osobowe typu "Towos" KONSTAL 5 szt. 5 szt. - - - -
3 Osobowe typu 1Aw Bxhpi Świdnica - 3 szt. 5 szt. - - 4 szt.
4 Osobowe typu 3Aw Bxhpi PAFAWAG - - - 5 szt. - -
5 Osobowe typu A20D-P Bxhpi FAUR - - - - 10 szt. 7 szt.
6 Osobowe "Retro" WUMAG - - - - - 1 szt.
7 Osobowe "Retro" Beuchelt - - - - - 1 szt.
8 Osobowe "Letniak" WKD Przeworsk - - - - - 2 szt.
9 Bagażowy Zakł. Ostrowieckie 1 szt. 1 szt. 1 szt. 1 szt. 1 szt. -
10 Bagażowy ? 1 szt. 1 szt. 1 szt. - - -


Wykaz rumuńskich wagonów osobowych sprowadzonych na kolejkę w latach 1987-88.

L.p.
Oznaczenie
Typ
Nr inwentarzowy
Producent
Rok produkcji
Przysłany
Odesłany
Uwagi
1 Bxhpi 133-8 A20D-P 00-450024133-8 FAUR 1987 1987 r. z fabryki Stacjonuje w Ełku
2 Bxhpi 134-6 A20D-P 00-450024134-6 FAUR 1987 1987 r. z fabryki Stacjonuje w Ełku
3 Bxhpi 135-4 A20D-P 00-450024135-4 FAUR 1987 1987 r. z fabryki 1992 r. do Nasielska
4 Bxhpi 136-1 A20D-P 00-450024136-1 FAUR 1987 1987 r. z fabryki 1992 r. do Nasielska
5 Bxhpi 137-9 A20D-P 00-450024137-9 FAUR 1987 1987 r. z fabryki Stacjonuje w Ełku
6 Bxhpi 139-5 A20D-P 00-450024139-5 FAUR 1988 1988 r. z fabryki 1997 r. do Nasielska
7 Bxhpi 141-1 A20D-P 00-450024141-1 FAUR 1988 1988 r. z fabryki 1993 r. do Mławy
8 Bxhpi 142-9 A20D-P 00-450024142-9 FAUR 1988 1988 r. z fabryki Stacjonuje w Ełku
9 Bxhpi 143-7 A20D-P 00-450024143-7 FAUR 1988 1988 r. z fabryki Stacjonuje w Ełku
10 Bxhpi 151-0 A20D-P 00-450024151-0 FAUR 1988 1988 r. z fabryki Stacjonuje w Ełku


Stan obecny[edytuj]

W 2002 roku kolejka została przejęta przez ełcki Urząd Miasta i przekazana Miejskiemu Ośrodkowi Sportu i Rekreacji, jako Ełcka Kolej Wąskotorowa. W historii EKW rozpoczął się nowy etap. Obecnie pociągi turystyczne kursują na odcinku Ełk - Sypitki.

Stacja, muzeum[edytuj]

Na ulicy Wąski Tor 1 w Ełku znajduje się osobna stacja kolei wąskotorowej – Ełk Wąskotorowy, położona w pobliżu głównej stacji kolejowej. W budynku funkcjonuje pl:muzeum poświęcone historii ełckiego węzła kolejowego. W muzeum znajdziemy przedmioty wyprodukowane przed 1945 rokiem, od dawnego urządzenia do datowania kartonowych biletów, przez miniaturowe modele lokomotyw, po zbiór przedmiotów używanych niegdyś na co dzień w pracy konduktorów, zawiadowców, dróżników. Można tu przymierzyć dawne wyposażenie służbowe konduktorów.

Muzeum Historyczne w Ełku

  • w sezonie (czerwiec - wrzesień)
    • czynne codziennie 7:00 - 17:00 (po uzgodnieniu telefonicznym tel. 610 00 00)
  • poza sezonem (październik - maj)
    • czynne poniedziałek – piątek 8:00 – 15:00

Kalendarium Kolei Wąskotorowej[edytuj]

  • 1905 - opracowanie projektu budowy ełckiej kolei wąskotorowej
  • 1912 - rozpoczęcie budowy i powstanie Lycker Kleinbahn
  • 1913 - otwarcie linii Ełk - Borzymy i Laski Małe - Zawady
  • 1918 - otwarcie ruchu publicznego na wszystkich liniach
  • 1945 - przejęcie kolei DOKP w Olsztynie i powołanie Ełckiej Kolei Wąskotorowej
  • 1951 - przebudowa torów z 1000 mm na 750 mm
  • 1957 - powstanie Zarządu Kolei Dojazdowej przy DOKP w Olsztynie i powołanie Ełckiej Kolei Dojazdowej
  • 1975 - wprowadzenie trakcji spalinowej
  • 1991 - wpisanie całej ełckiej kolei do rejestru zabytków
  • 1992 - wprowadzenie do eksploatacji transporterów
  • 1993 - wprowadzenie pociągów turystycznych z trakcją parową
  • 2001 - wstrzymanie ruchu pociągów przez PKP
  • 2002 - przejęcie przez samorząd miejski w Ełku, rozpoczęcie działalności turystycznej
  • 2014 - przekazanie Ełckiej Kolei Wąskotorowej dla Muzeum Historycznego w administrację

Obecny tabor[edytuj]

Źródła[edytuj]

  • Pokropiński Bogdan, Koleje wąskotorowe Polski Północnej, Warszawa, CIBET, 2000, ISBN 83-85749-26-8
  • Zajfert Michał, Grójecko-Wilanowska Kolej Dojazdowa, "Stalowe Szlaki" 4-6/95

Przypisy

  1. Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 19 1912 r. (s. 722)
  2. Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 20 1913 r. (s. 129, 132)
  3. Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 21 1914 r. (s. 119)
  4. Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 25 1918 r. (s. 506)
  5. Daty produkcji obu parowozów na podstawie artykułu Michała Zajferta. Bogdan Pokropiński podaje rok 1915.
  6. Jest to jedyny zachowany parowóz kolejki ełckiej na 1000 mm. Również tutaj Bogdan Pokropiński podaje datę produkcji o rok wcześniejszą.
  7. Niemiecka Wikipedia (PKB Nr. 21 bis 25) podaje, że na Lycker Kleinbahn służyły 3 lokomotywy 1’Cn2t produkcji Junga.
  8. Wikipedia.de - Ełcka Kolej Wąskotorowa
  9. Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 20 1913 r. (s. 1074).
  10. Reichs-Kurscuch Ausgabe nr 2, 1. Juli 1927, Verlag des Reichspostministeriums, Berlin
  11. Historia kultury materialnej - Pioniere des Verkehrs
  12. Deutsches Kursbuch Sommer 1939
  13. Ełcka Kolej Wąskotorowa
  14. Prawdopodobnie część taboru została sprowadzona już w okresie międzywojennym w związku z bardzo ograniczonym ruchem na Kolejce Oleckiej.
  15. Michał Zajfert w artykule Grójecko-Wilanowska Kolej Dojazdowa podaje inne lata produkcji parowozów: nr 3 - 1916, nr 4 - 1916, nr 5 1920
  16. Wciąż pod parą... Tyb4-1221
  17. Wciąż pod parą... Tx28-1274
  18. Px48-1750 na Tabor wąskotorowy w Polsce
  19. Px48-1907 na Tabor wąskotorowy w Polsce
  20. Lyd1-202 na Tabor wąskotorowy w Polsce
  21. W 2001 r. parowóz został przesłany na naprawę główną do SNT Gniezno, po której w dniach 20.04.2001 - 16.05.2001 odbywał jazdy próbne na Gnieźnieńskiej KD.

Galeria[edytuj]

Linki zewnętrzne[edytuj]



Ta strona zawiera treści z Wikipedii. Oryginalny artykuł był umieszczony pod nazwą Ełcka Kolej Wąskotorowa. Lista autorów jest dostępna w historii strony. Tekst z Wikipedii jest udostępniony na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach.