Ełcka Kolej Wąskotorowa
| Ełcka Kolej Wąskotorowa | |
| |
| Poprzednie nazwy: Lycker Kleinbahn (1913-1945) Ełcka Kolej Wąskotorowa (1945-1957) | |
| Rok budowy | 1913 |
| Zleceniodawca budowy | Lycker Kleinbahn-Aktiengesellschaft |
| Data wpisu do rejestru zabytków | 30.09.1991, WKZ 534/847/D/91 |
| Rozstaw szyn | 750 mm |
| Pierwotny rozstaw szyn | 1000 mm |
| Rok przekucia | 1951 |
| Istniejące linie | Ełk Wąsk. - Turowo Laski Małe - Zawady-Tworki |
| Długość czynnego odcinka | 15 km |
| Długość całkowita istniejących szlaków | 48 km
|
| Stacje styczne z koleją normalnotorową | Ełk Wąskotorowy |
| Inne ważniejsze stacje | Laski Małe, Sypitki, Turowo, Zawady-Tworki |
| ' | |
| Operatorzy | |
| Nazwa Operatora | Okres działalności |
| Lycker Kleinbahn-Aktiengesellschaft | 1913 - 1945 |
| PKP | 1945 – 2001 |
| Miejski Ośrodek Rekreacji w Ełku | Od 2002
|
| ' | |
Ełcka Kolej Wąskotorowa (EKW, niem. Lycker Kleinbahn) – zabytkowa kolej wąskotorowa o prześwicie toru 750 mm zlokalizowana w województwie warmińsko-mazurskim. Obecnie prowadzony jest sezonowy ruch turystyczny na odcinku Ełk Wąsk. - Sypitki przy użyciu trakcji spalinowej, jak również parowej.
Historia
Powstanie i początki eksploatacji
Prace projektowe rozpoczęto z inicjatywy starosty ełckiego Carla Suermondta w 1905 roku. Kolejka miała za zadanie zaktywizować gospodarczo tereny przygranicznego powiatu o słabo rozwiniętej sieci dróg lokalnych. W celu realizacji zadania powołano Towarzystwo Akcyjne Kolejki Ełckiej (Lycker Kleinbahn Aktiengesellschaft). Akcjonariuszami LKAG było państwo pruskie z udziałem 1 050 000 M, Prowincja Prusy Wschodnie i Powiat Ełk z udziałami po 525 000 M oraz firma Lenz z Berlina, której powierzono budowę, dostawę taboru i prowadzenie ruchu z udziałem 490 000 M. Całkowity kapitał spółki wynosił 2 590 000 M [1].
Na początku 1913 roku LKAG otrzymało koncesję na "wąskotorową kolej parową z ruchem osobowym i towarowym na trasie z Ełku (Lyck) przez Brodowo (Brodowen) do Turowa (Thurowen) z odgałęzieniem z Brodowa do Zawad (Sawadden)" wraz z prawem do wywłaszczenia gruntów pod budowę[2].
W pierwszej kolejności powstała jednotorowa linia o rozstawie szyn 1000 mm z Ełku przez Brodowo do miejscowości Borzymy (Borzymmen) o długości 24,9 km wraz z odgałęzieniem do Zawad-Tworek o długości 9,8 km, którą otwarto 22 października 1913 roku[3].
Budowę kolejnego odcinka przerwał wybuch I wojny światowej. Zajęcie praktycznie całych Prus Wschodnich przez armię rosyjską w początkowej fazie wojny doprowadziło do wstrzymania ruchu i ogromnych strat. Tabor został wywieziony do Rosji bądź uległ zniszczeniu. Po wyparciu Rosjan na początku 1915 roku sprowadzono nowy tabor i rozpoczęto odbudowę kolejki. Została ona uruchomiona ponownie 1 grudnia 1915 roku. Ostatni odcinek z Kalinowa (Kallinowen) do Turowa (Thurowen) otwarto 5 października 1918 roku[4].
Według letniego rozkładu z 1917 roku na odcinku Ełk - Kalinowo kursowały codziennie 3 pary pociągów, a na odcinku Laski Małe - Zawady-Tworki 2 pary. Dodatkowo poranny pociąg z Zawad-Tworek miał przedłużoną relację do Ełku. Poranny pociąg z Ełku do Kalinowa i popołudniowy w relacji powrotnej prowadziły wagon pocztowy. Wszystkie pociągi prowadziły wagony 2 i 3 klasy.
Okres międzywojenny
Okres bezpośrednio po I wojnie światowej był dla wszystkich kolejek lokalnych dość ciężki. Peryferyjne położenie, jak również niski stopień zaludnienia i uprzemysłowienia dodatkowo nie sprzyjały rozwojowi przedsiębiorstwa.
W 1924 roku Wschodniopruskie Towarzystwo Kolejowe (Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft) odkupiło pakiet akcji należący do firmy Lenz & Co. przejmując tym samym prowadzenie ruchu na kolejce. 30 czerwca 1924 roku Kolejka Ełcka została połączona z innymi wschodniopruskimi kolejkami należącymi do ODEG. Powstałemu w ten sposób przedsiębiorstwu nadano nazwę Kolejki Wschodniopruskie SA (Ostpreußische Kleinbahnen AG). Siedzibę zarządu zlokalizowano w Królewcu. Poza kolejka ełcką w skład Kolejek Wschodniopruskich SA weszły min:
- Königsberger Kleinbahn (Kolejka Królewiecka) - 750 mm
- Ortelsburger Kleinbahn (odcinek Pupy - Rozogi) - 600 mm
- Rastenburger Kleinbahnen (Kolejki Kętrzyńskie) - 750 mm
- Schloßberger Kleinbahnen - 1000 mm
- Treuburger Kleinbahnen (Kolejki Oleckie)- 1000 mm
- Wehlau–Friedländer Kreisbahnen - 750 mm
- Kleinbahn Wöterkeim - Schippenbeil (Kolejka Wiatrowiec - Sępopol) - 1435 mm
W 1927 roku letni rozkład jazdy przewidywał codziennie jedną parę pociągów na odcinku Turowo - Ełk (rano dojazd do Ełku i powrót po południu (w dni robocze) bądź wieczorem (w dni wolne od pracy) do Turowa. W dni robocze przewidziano jedną parę w relacji Zawady-Tworki - Ełk. Dodatkowo w poniedziałki, środy, piątki i dni wolne od pracy kursował pociąg z Ełku do Kalinowa i z powrotem. Podróżni mieli do dyspozycji 2 klasy, zaś poczta przewożona była na odcinku Ełk - Turowo pod konwojem kolejowym[5].
W 1938 przewieziono 29 026 ton towarów i 54 837 pasażerów.
Rozkład jazdy obowiązujący w lecie 1939 roku przewidywał codziennie 2 pary pociągów na odcinku Maże - Ełk i 1,5 pary na odcinku Turowo - Kalinowo (jeden z pociągów na całym odcinku kursował tylko w dni poświąteczne, w pozostałe dni miał relację skróconą: Ełk - Maże). W dni robocze kursowały natomiast dodatkowo pociągi w relacji Kalinowo - Ełk - Turowo oraz Zawady-Tworki - Ełk - Zawady-Tworki[6].
W 1939 roku tabor składał się z:
- 5 parowozów,
- 9 wagonów pasażerskich,
- 2 wagonów pocztowych,
- 37 wagonów towarowych[7].
II wojna światowa
Kolejnych zniszczeń dokonała ofensywa rosyjska podczas II wojny światowej – szczęśliwie ocalały jednak wszystkie parowozy. W 1951 przekuto tory na 750 mm. Aż do lat 60. na trasie kursowały lokomotywy parowe, a od 1968 doszły 2 lokomotywy spalinowe Lyd-1, jednak parowozy nadal jeździły po Ełckiej Kolei Dojazdowej. Mimo wielkiej popularności wśród mieszkańców oraz turystów dochody EKW nie pokrywały wydatków – nowa sytuacja polityczno-gospodarcza sprawiła, że przed ełcką wąskotorówką stanęło, mimo wpisania na listę zabytków, widmo upadku.
Okres współczesny
W 2001 PKP podjęła decyzję o likwidacji linii – rok później przejął ją ełcki Urząd Miasta i przekazał Miejskiemu Ośrodkowi Sportu i Rekreacji, jako Ełcką Kolej Wąskotorową (do tej pory funkcjonowała pod nazwą Ełckiej Kolei Dojazdowej). W historii EKW rozpoczął się nowy etap. Obecnie pociągi mogą kursować na całej trasie wąskotorówki, jednak dla potrzeb turystów najczęściej wykorzystywana jest tylko jej część.
Stacja, muzeum
Szablon:Osobny artykuł Na ulicy Wąski Tor 1 w Ełku znajduje się osobna stacja kolei wąskotorowej – Ełk Wąskotorowy, położona w pobliżu głównej stacji kolejowej. W budynku funkcjonuje muzeum poświęcone historii ełckiego węzła kolejowego. W muzeum znajdziemy przedmioty wyprodukowane przed 1945 rokiem, od dawnego urządzenia do datowania kartonowych biletów, przez miniaturowe modele lokomotyw, po zbiór przedmiotów używanych niegdyś na co dzień w pracy konduktorów, zawiadowców, dróżników. Można tu przymierzyć dawne wyposażenie służbowe konduktorów. Kolejną atrakcją turystyczną jest skansen pszczelarski, w którym rzeźbione są w pniach drzew ule, wyrabia się małe rzeźby z miodu i wosku pszczelego[8].
Muzeum Ełckiej Kolei Wąskotorowej
- w sezonie (maj-wrzesień)
- czynne codziennie 8:00 - 15:00 (po uzgodnieniu telefonicznym tel. 610 00 00)
- poza sezonem (październik- kwiecień)
- czynne poniedziałek – piątek 8:00 – 15:00
Kalendarium Kolei Wąskotorowej
- 1905 - opracowanie projektu budowy ełckiej kolei wąskotorowej
- 1912 - rozpoczęcie budowy i powstanie Lycker Kleinbahn
- 1913 - otwarcie linii Ełk - Borzymy i Laski Małe - Zawady
- 1918 - otwarcie ruchu publicznego na wszystkich liniach
- 1945 - przejęcie kolei DOKP w Olsztynie i powołanie Ełckiej Kolei Wąskotorowej
- 1951 - przebudowa torów z 1000 mm na 750 mm
- 1957 - powstanie Zarządu Kolei Dojazdowej przy DOKP w Olsztynie i powołanie Ełckiej Kolei Dojazdowej
- 1975 - wprowadzenie trakcji spalinowej
- 1991 - wpisanie całej ełckiej kolei do rejestru zabytków
- 1992 - wprowadzenie do eksploatacji transporterów
- 1993 - wprowadzenie pociągów turystycznych z trakcją parową
- 2001 - wstrzymanie ruchu pociągów przez PKP
- 2002 - przejęcie przez samorząd miejski w Ełku, rozpoczęcie działalności turystycznej
Obecny tabor
- Parowóz Px48 na tor 750 mm
- Parowozy "LAS" na tor 600 mm - 2 sztuki.
- Wagony osobowe wąskotorowe na tor 750 mm typu 1Aw - 5 sztuk z lat 1954 - 1957
- Wagon brankard - 1950r.
- Pruski wagon pocztowy normalnotorowy z końca XIX wieku
- Wagon wąskotorowy węglarka z 1909r.
- Żuraw do nawęglania parowozów z 1913r.
- Ręczna drezyna wąskotorowa z 1930r.
- Wąskotorowy pług odśnieżny z 1908r.
- lokomotywa spalinowa Lxd2(nieczynna)
- lokomotywy spalinowe Lyd1- 5 sztuk, część czynna.
Galeria
Wąski Tor
Kolejka Wąskotorowa
Lokomotywa
Pociąg z turystami w trasie
Lokomotywa
Wagon wąskotorowy Bxhpi na stacji w Ełku
Przypisy
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 19 1912 r. (s. 722)
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 20 1913 r. (s. 129, 132)
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 21 1914 r. (s. 119)
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 25 1918 r. (s. 506)
- ↑ Reichs-Kurscuch Ausgabe nr 2, 1. Juli 1927, Verlag des Reichspostministeriums, Berlin
- ↑ Deutsches Kursbuch Sommer 1939
- ↑ Ełcka Kolej Wąskotorowa
- ↑ http://www.wartozwiedzic.pl/elk/785
Linki zewnętrzne
Ta strona zawiera treści z Wikipedii. Oryginalny artykuł był umieszczony pod nazwą Ełcka Kolej Wąskotorowa. Lista autorów jest dostępna w historii strony. Tekst z Wikipedii jest udostępniony na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach.