Kopalnia rud cynku i ołowiu „Nowy Dwór”

Regulamin techniczny pracy transportu kolejowego na bocznicy wąskotorowej o prześwicie 785 mm Zakładów Górniczych im. L. Waryńskiego w Piekarach Śląskich - Wydział Nowy Dwór, Bytom III

O kopalni Nowy Dwór

Zabudowania kopalni „Nowy Dwór” pomiędzy rokiem 1910 a 1920

Można przypuszczać, że wydobycie rud metali nieżelaznych na Górnym Śląsku rozpoczęło się około 2500 lat temu. Najstarsze przedmioty wykonane z ołowiu znalezione na tym obszarze datowane są na lata 700 — 400 przed naszą erą. Z kolei najstarszym pisanym dokumentem mówiącym o wydobyciu metali w tym regionie jest bulla papieża Innocentego II z roku 1136. Od tamtego czasu trwał stopniowy jego rozwój z krótkim okresem przestoju na początku XVIII wieku — był on spowodowany załamaniem gospodarki wynikającym z wojen oraz problemami technicznymi. Wyczerpywanie się najłatwiej dostępnych, płytkich złóż rodziło konieczność sięgania po złoża znajdujące się głębiej, a to, z kolei, wymagało co raz wydajniejszych systemów odwadniania wyrobisk. Dotychczas stosowane systemy grawitacyjnego odwadniania kopalń oraz pompy napędzane kieratami konnymi okazywały się nie dość wydajne. Ponowne przyspieszenie wydobycia rud metali nastąpiło w drugiej połowie XVIII wieku za sprawą gwałtownego rozwoju przemysłu oraz wzrastającemu zapotrzebowaniu na metale oraz dzięki wynalezieniu maszyny parowej. Zastosowanie pomp parowych pozwoliło pokonać problemy z odwadnianiem wyrobisk.
Około połowy XIX wieku złoża rudne w rejonie Tarnowskich Gór zaczęły się wyczerpywać — tamtejsze kopalnie stopniowo zamykano, a otwierano nowe w rejonie Bytomia. Około roku 1860 powstała kopalnia Bleischarley („Biały Szarlej”) znana później pod nazwą „Orzeł Biały”. Prawdopodobnie w tym okresie powstała też kopalnia „Nowy Dwór”, choć w opublikowanych i dostępnych źródłach próżno szukać dokładnych informacji na ten temat. Źródła pośrednie wskazują, że istniała już w roku 1900, a być może 1887. Z całą pewnością można jedynie określić datę jej zamknięcia: grudzień 1978 (do 31 października 1989 na terenie byłej kopalni działała jeszcze pompownia wód dołowych).
Kopalnia jako odrębne przedsiębiorstwo działała do końca lat 50. XX wieku, kiedy to została połączona z Zakładami Górniczymi im. Ludwika Waryńskiego w Piekarach Śląskich. W roku 1967 nastąpiło kolejne połączenie: z kopalnią „Orzeł Biały” w Brzezinach Śląskich i kopalnią im. Juliana Marchlewskiego w Bytomiu wskutek czego powstały Zakłady Górniczo-Hutnicze „Orzeł Biały”.
Dziś po kopalni nie ma śladu — została ona całkowicie zlikwidowana, nie pozostały żadne zabudowania. Obecnie przez jej teren przechodzi autostrada A1. Podczas jej budowy usunięto także ostatni materialny relikt — hałdę odpadów poflotacyjnych. Ostatnimi istniejącymi do dziś reliktami górnictwa rudnego w rejonie Bytomia i Tarnowskich Gór są Szyb „Bolko” w Bytomiu (mieści się tam centralna stacja odwadniania wyrobisk po dawnych kopalniach rudnych) oraz Zabytkowa Kopalnia Srebra (dawna kopalnia „Fryderyk”) w Tarnowskich Górach.

Opis dokumentu

Dokument składa się z dwóch części: regulaminu opisującego szczegółowo funkcjonowanie bocznicy (a właściwie — niewielkiej kolei zakładowej) oraz schematu bocznicy. Dokument został zatwierdzony 5 stycznia 1967, plan, z kolei (co wynika z sygnatury na jego odwrocie — nie widać jej na skanie) naświetlono w naświetlarnie ZG im. Ludwika Waryńskiego w roku 1966 (bliższych danych brak). Autorzy regulaminu, jak i nazwisko kreślarza, który sporządził schemat bocznicy nie są znane. Materiał pochodzi z archiwum Stowarzyszenia Górnośląskich Kolei Wąskotorowych w Bytomiu, a zeskanował go i udostępnił Paweł Niemczuk.