Brigadelokomotive: Różnice pomiędzy wersjami

Z Enkol
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
(→‎Cukrownia Guzów: Cukr. Klemensów)
 
(Nie pokazano 21 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 27: Linia 27:
 
  |skok_tłoka                = 240 mm
 
  |skok_tłoka                = 240 mm
 
  |rodzaj_rozrządu            = Stephenson
 
  |rodzaj_rozrządu            = Stephenson
−
  |moc_znamionowa            = 65 KM (48 kW)
+
  |moc_znamionowa            = 65 KM*** (48 kW)
 
  |siła_pociągowa            = 20,35 kN
 
  |siła_pociągowa            = 20,35 kN
 
  |prędkość_konstrukcyjna    = 15 km/h (25 km/h*)
 
  |prędkość_konstrukcyjna    = 15 km/h (25 km/h*)
Linia 40: Linia 40:
 
  |system_ogrzewania          = Brak
 
  |system_ogrzewania          = Brak
 
  |swiadectwo_typu            =
 
  |swiadectwo_typu            =
−
  |uwagi                      = * - po rekonstrukcji podwozia w niektórych egzemplarzach<br /> ** do parowozu zaprojektowano tender Ptx206 (Centura), stosowano również inne tendry.
+
  |uwagi                      = * - po rekonstrukcji podwozia w niektórych egzemplarzach<br /> ** do parowozu zaprojektowano tender określany jako ''Brigadetender'', stosowano również inne tendry - często improwizowane.<br /> *** różne źródła podają moc od 60 do 80 KM.
 
}}
 
}}
  
−
'''Brigadelokomotive''' (''Brigadelok'', ''HF'') – [[kolej wąskotorowa|wąskotorowa]] [[parowóz|lokomotywa parowa]] produkowana masowo w latach 1905-1919 na potrzeby niemieckich kolei wojskowych (''Heeresfeldbahnen - HFB''). Stanowiła podstawowy typ lokomotywy niemieckich kolei polowych podczas I wojny światowej. Po jej zakończeniu znaczna liczba egzemplarzy znalazła się poza granicami Niemiec, w tym na terenie Polski, gdzie znalazła zastosowanie na kolejach publicznych oraz przemysłowych (głównie cukrowniczych i leśnych). Ze względu na niewielką moc i przestarzałą konstrukcję lokomotywy tego typu wycofano ze służby na PKP przed 1970 rokiem, jednak na kolejach przemysłowych służyły one jeszcze w latach '80. Kilkanaście egzemplarzy zostało zachowanych w stanie nieczynnym na terenie kraju.
+
'''Brigadelokomotive''' (''Brigadelok'', ''HF'') – [[kolej wąskotorowa|wąskotorowa]] [[parowóz|lokomotywa parowa]] produkowana masowo w latach 1905-1919 na potrzeby niemieckich kolei wojskowych (''Heeresfeldbahnen - HFB''). Stanowiła podstawowy typ lokomotywy niemieckich kolei polowych podczas I wojny światowej. Po jej zakończeniu znaczna liczba egzemplarzy znalazła się poza granicami Niemiec, w tym na terenie Polski, gdzie znalazła zastosowanie na kolejach publicznych oraz przemysłowych (głównie cukrowniczych i leśnych). Ze względu na niewielką moc i przestarzałą konstrukcję lokomotywy tego typu wycofano ze służby na PKP przed 1970 rokiem, jednak na kolejach przemysłowych służyły one jeszcze w latach 80. Kilkanaście egzemplarzy zostało zachowanych w stanie nieczynnym na terenie kraju.
  
 
== Historia ==
 
== Historia ==
−
Stosowane od 1890 roku przez wojska niemieckie parowozy bliźniacze (''[[Zwilling]]e'') okazały się na początku XX w. zbyt słabe. W związku z tym już w 1901 roku przystąpiono do opracowywania nowej konstrukcji parowozu wąskotorowego, przeznaczonego dla Wojskowych Kolei Polowych (''[[Heeresfeldbahn]]en - HFB''). Początkowo prace prowadzono w firmach ''Arnold Jung Lokomotivfabrik'' oraz ''Georg Krauss''. Następnie projekt został przejęty przez zakłady ''Henschel'', które w 1903 roku dostarczyły pierwszy prototyp. W roku 1905 przystąpiono do produkcji seryjnej, którą prowadzono w wielu niemieckich fabrykach aż do 1919 roku (parowozy produkowano również po zakończeniu I wojny światowej). Ogółem oficjalnie powstały 2573 egzemplarze<ref>B. Pokropiński (''Parowozy muzealne...'') podaje liczbę 2696 egzemplarzy, K. Zintel (''Leśne kolejki wąskotorowe...'') - 2471 podając przy tym dokładny [[Heeresfeldbahn#Lokomotywy niemieckie|zakres numeracji HF]].</ref>, które oznaczano symbolem HF (''Heeresfeldbahnen'') i numerami z zakresu 201-2896. Parowozy trafiały na stan armii niemieckiej i były eksploatowane na kolejach wojskowych na terenie Niemiec, jak również w koloniach. W trakcie I wojny światowej trafiły na zaplecze wszystkich frontów, gdzie stanowiły podstawowy środek trakcyjny na kolejach transportujących zaopatrzenie, żołnierzy na pole walki i ewakuujących rannych.
+
Stosowane od 1890 roku przez wojska niemieckie parowozy bliźniacze (''[[Zwilling]]e'') okazały się na początku XX w. zbyt słabe. W związku z tym już w 1901 roku przystąpiono do opracowywania nowej konstrukcji parowozu wąskotorowego przeznaczonego dla Wojskowych Kolei Polowych (''[[Heeresfeldbahn]]en - HFB''). Początkowo prace prowadzono w firmach ''Arnold Jung Lokomotivfabrik'' oraz ''Georg Krauss''. Następnie projekt został przejęty przez zakłady ''Henschel'', które w 1903 roku dostarczyły pierwszy prototyp. W roku 1905 przystąpiono do produkcji seryjnej, którą prowadzono w wielu niemieckich fabrykach aż do 1919 roku (parowozy produkowano również po zakończeniu I wojny światowej). Ogółem oficjalnie powstały 2573 egzemplarze<ref>B. Pokropiński (''Parowozy muzealne...'') podaje liczbę 2696 egzemplarzy, K. Zintel (''Leśne kolejki wąskotorowe...'') - 2471 podając przy tym dokładny [[Heeresfeldbahn#Lokomotywy niemieckie|zakres numeracji HF]].</ref>, które oznaczano symbolem HF (''Heeresfeldbahnen'') i numerami z zakresu 201-2896. Parowozy trafiały na stan armii niemieckiej i były eksploatowane na kolejach wojskowych na terenie Niemiec, jak również w koloniach. W trakcie I wojny światowej trafiły na zaplecze wszystkich frontów, gdzie stanowiły podstawowy środek trakcyjny na kolejach transportujących zaopatrzenie, żołnierzy na pole walki i ewakuujących rannych.
  
 
Po zakończeniu działań wojennych wiele parowozów pozostało poza granicami Niemiec. Na terenie odrodzonej Polski znalazło się ponad 180 egzemplarzy. Dodatkowo zakupiono 50 sztuk parowozów wyprodukowanych już po wojnie. Znalazły one zastosowanie zarówno na kolejach publicznych, gdzie otrzymały oznaczenie D i numerację w obrębie poszczególnych dyrekcji, jak również na kolejach prywatnych. W szczególności typ ten dzięki niskim naciskom osiowym i możliwości przechodzenia przez łuki o małym promieniu sprawdził się na kolejach przemysłowych (głównie cukrownianych i leśnych). Warto zauważyć, ze duża podaż materiałów nawierzchniowych oraz taboru z likwidowanych kolei wojskowych przyczyniła się do znacznego rozwoju niepublicznych kolei wąskotorowych w okresie międzywojennym. Na wielu sieciach zakładowych ''Brigadelokomotive'' stanowiły podstawowy środek trakcyjny aż do ich likwidacji w latach 70/80 XX wieku.
 
Po zakończeniu działań wojennych wiele parowozów pozostało poza granicami Niemiec. Na terenie odrodzonej Polski znalazło się ponad 180 egzemplarzy. Dodatkowo zakupiono 50 sztuk parowozów wyprodukowanych już po wojnie. Znalazły one zastosowanie zarówno na kolejach publicznych, gdzie otrzymały oznaczenie D i numerację w obrębie poszczególnych dyrekcji, jak również na kolejach prywatnych. W szczególności typ ten dzięki niskim naciskom osiowym i możliwości przechodzenia przez łuki o małym promieniu sprawdził się na kolejach przemysłowych (głównie cukrownianych i leśnych). Warto zauważyć, ze duża podaż materiałów nawierzchniowych oraz taboru z likwidowanych kolei wojskowych przyczyniła się do znacznego rozwoju niepublicznych kolei wąskotorowych w okresie międzywojennym. Na wielu sieciach zakładowych ''Brigadelokomotive'' stanowiły podstawowy środek trakcyjny aż do ich likwidacji w latach 70/80 XX wieku.
  
−
Po II wojnie światowej parowozy ''Brigadelokomotive'' (najczęściej określane w Polsce "HF")oznaczono na PKP serią Tx1, którą w 1961 roku zmieniono na Tx2. Z punktu widzenia potrzeb kolei publicznych lokomotywy te charakteryzowały się zbyt niską mocą i prędkością maksymalną. Z drugiej strony brak nowych maszyn na tor 600 mm wymuszał ich dalszą eksploatację aż do 1970 roku. Część wycofywanych lokomotyw przekazano na koleje przemysłowe lub do resortu leśnictwa, gdzie dołączyły do innych egzemplarzy tej serii. Ponieważ produkowane w Polsce dwuosiowe lokomotywy spalinowe typu [[WLs-40]] nie nadawały się do pracy liniowej, dopiero zakup trzyosiowych maszyn [[V10C]] i [[L30H]] pozwolił na wycofanie wyeksploatowanych parowozów.
+
Po II wojnie światowej parowozy ''Brigadelokomotive'' (najczęściej określane w Polsce „HF”) oznaczono na PKP serią Tx1, którą w 1961 roku zmieniono na Tx2. Z punktu widzenia potrzeb kolei publicznych lokomotywy te charakteryzowały się zbyt niską mocą i prędkością maksymalną. Z drugiej strony brak nowych maszyn na tor 600 mm wymuszał ich dalszą eksploatację aż do 1970 roku. Część wycofywanych lokomotyw przekazano na koleje przemysłowe lub do resortu leśnictwa, gdzie dołączyły do innych egzemplarzy tej serii. Ponieważ produkowane w Polsce dwuosiowe lokomotywy spalinowe typu [[WLs40]] nie nadawały się do pracy liniowej, dopiero zakup trzyosiowych maszyn [[V10C]] i [[L30H]] pozwolił na wycofanie wyeksploatowanych parowozów.
  
 
== Charakterystyka techniczna ==
 
== Charakterystyka techniczna ==
 
Lokomotywy posiadały blachownicową nitowaną ramę zewnętrzną z usprężynowaniem górnym zestawów kołowych i czterema punktami podparcia. Pierwotnie pierwszy i czwarty zestaw kołowy wykonane były jako [[oś Klien-Lindnera|osie Klien-Lindnera]], dzięki czemu parowozy mogły pokonywać łuki o promieniu do 18 metrów. Rozwiązanie to skutkowało jednak bardzo niespokojnym biegiem parowozu i ryzykiem wykolejenia przy prędkościach powyżej 15 km/h. W związku z tym w niektórych egzemplarzach dokonywano przebudowy na zwykłe zestawy kołowe ze zwężonymi obrzeżami, co pozwalało na rozwijanie prędkości do 25 km/h.
 
Lokomotywy posiadały blachownicową nitowaną ramę zewnętrzną z usprężynowaniem górnym zestawów kołowych i czterema punktami podparcia. Pierwotnie pierwszy i czwarty zestaw kołowy wykonane były jako [[oś Klien-Lindnera|osie Klien-Lindnera]], dzięki czemu parowozy mogły pokonywać łuki o promieniu do 18 metrów. Rozwiązanie to skutkowało jednak bardzo niespokojnym biegiem parowozu i ryzykiem wykolejenia przy prędkościach powyżej 15 km/h. W związku z tym w niektórych egzemplarzach dokonywano przebudowy na zwykłe zestawy kołowe ze zwężonymi obrzeżami, co pozwalało na rozwijanie prędkości do 25 km/h.
 +
 
Kocioł płomieniówkowy z szerokim stojakiem zamocowano sztywno do ostoi przy dymnicy, zaś stojak oparty został na ślizgach. Dodatkowe usztywnienie stanowią blachy wahliwe. W środkowej części walczaka znajduje się wysoki zbieralnik pary ze sprężynowymi zaworami bezpieczeństwa. Z prawej strony zbieralnika zamontowano przepustnicę pary (zwykle suwakową, rzadziej tłoczkową) ze sterowaniem zewnętrznym. Zawory zasilające umieszczono w tylnej części kotła, zaś do tłoczenia wody stosowano najczęściej dwa inżektory ssąco-tłoczące Körtinga o wydajności 50 litrów na minutę. Przed i za zbieralnikiem umieszczono dwie ręczne piasecznice podające piasek pod wszystkie koła. Na tylnej piasecznicy nawinięty był zbrojony wąż, który wraz z zamontowanym na parowozie eżektorem umożliwiał pobieranie wody bezpośrednio ze zbiorników wodnych lub studni. Poszczególne egzemplarze wyposażano w różne rodzaje kominów, jednak dość powszechnym rozwiązaniem było stosowanie iskrochronów bębnowych typu Kobel.
 
Kocioł płomieniówkowy z szerokim stojakiem zamocowano sztywno do ostoi przy dymnicy, zaś stojak oparty został na ślizgach. Dodatkowe usztywnienie stanowią blachy wahliwe. W środkowej części walczaka znajduje się wysoki zbieralnik pary ze sprężynowymi zaworami bezpieczeństwa. Z prawej strony zbieralnika zamontowano przepustnicę pary (zwykle suwakową, rzadziej tłoczkową) ze sterowaniem zewnętrznym. Zawory zasilające umieszczono w tylnej części kotła, zaś do tłoczenia wody stosowano najczęściej dwa inżektory ssąco-tłoczące Körtinga o wydajności 50 litrów na minutę. Przed i za zbieralnikiem umieszczono dwie ręczne piasecznice podające piasek pod wszystkie koła. Na tylnej piasecznicy nawinięty był zbrojony wąż, który wraz z zamontowanym na parowozie eżektorem umożliwiał pobieranie wody bezpośrednio ze zbiorników wodnych lub studni. Poszczególne egzemplarze wyposażano w różne rodzaje kominów, jednak dość powszechnym rozwiązaniem było stosowanie iskrochronów bębnowych typu Kobel.
−
W parowozach ''Brigadelokomorive'' stosowano dwucylindrową, bliźniaczą maszynę parową z suwakami płaskimi. Napęd był przenoszony za trzecią oś, z której również napędzany był rozrząd Stephensona z nawrotnicą dźwigniową umieszczony na zewnątrz ostoi. Osie wiązane wyposażone były w korby Halla. Wszystkie panewki w układzie napędowym wykonano jako dwudzielne z regulacją klinowo-śrubową. Smarowanie zapewniał lubrykator "de Limon" (rzadziej stosowano smarotłocznie). Dźwigniowy hamulec ręczny działał na dwie środkowe osie parowozu.
+
 
 +
W parowozach ''Brigadelokomorive'' stosowano dwucylindrową, bliźniaczą maszynę parową z suwakami płaskimi. Napęd był przenoszony na trzecią oś, z której również napędzany był rozrząd Stephensona z nawrotnicą dźwigniową umieszczony na zewnątrz ostoi. Osie wiązane wyposażone były w korby Halla. Wszystkie panewki w układzie napędowym wykonano jako dwudzielne z regulacją klinowo-śrubową. Smarowanie zapewniał lubrykator „de Limon” (rzadziej stosowano smarotłocznie). Dźwigniowy hamulec ręczny działał na dwie środkowe osie parowozu.
 +
 
 
Po obu stronach kotła umieszczone zostały skrzynie wodne o pojemności 1,1 m³, które sięgają aż do drzwi dymnicy. Górna ich część została ukształtowana tak, aby od strony budki maszynisty utworzyć otwarte skrzynie pozwalające na zabranie 0,7 t węgla. W praktyce był to zapas niewystarczający, więc powszechnie stosowano tendry doczepne. Najpopularniejszym był zaprojektowany w zakładach Borsiga czteroosiowy tender mieszczący 5 m³ wody i 1,5 t węgla, jednak stosowano również konstrukcje od parowozów innych typów lub wykonywane we własnych warsztatach na bazie wagonów towarowych.
 
Po obu stronach kotła umieszczone zostały skrzynie wodne o pojemności 1,1 m³, które sięgają aż do drzwi dymnicy. Górna ich część została ukształtowana tak, aby od strony budki maszynisty utworzyć otwarte skrzynie pozwalające na zabranie 0,7 t węgla. W praktyce był to zapas niewystarczający, więc powszechnie stosowano tendry doczepne. Najpopularniejszym był zaprojektowany w zakładach Borsiga czteroosiowy tender mieszczący 5 m³ wody i 1,5 t węgla, jednak stosowano również konstrukcje od parowozów innych typów lub wykonywane we własnych warsztatach na bazie wagonów towarowych.
−
Oryginalnie na parowozach montowano oświetlenie naftowe i dzwon ręczny z prawej strony budki maszynisty.
 
  
−
[[Plik:Brigadelokomotive-3.jpg|centruj|580px]]
+
Oryginalnie na parowozach montowano oświetlenie naftowe, gwizdawkę parową oraz dzwon ręczny z prawej strony budki maszynisty.
 +
 
 +
[[Plik:Brigadelokomotive-2.jpg|centruj|580px]]
 +
[[Plik:Brigadetender-3.jpg|centruj|580px]]
 +
 
 +
== Wykaz parowozów Brigadelokomotive eksploatowanych w Polsce ==
 +
 
  
−
{{Clear}}
 
  
−
== Egzemplarze eksploatowane w Polsce ==
+
{{Main|Wykaz parowozów Brigadelokomotive eksploatowanych w Polsce}}
−
Poniżej przedstawiono zestawienie niektórych parowozów ''Brigadelokomotive'' eksploatowanych w Polsce. Ze względu na ich liczebność oraz ilość użytkowników (w tym firm nie związanych bezpośrednio z transportem kolejowym) pełen wykaz jest niemożliwy do stworzenia.
 
−
 
−
=== Koleje leśne ===
 
−
{| class="wikitable sortable"
 
−
|-
 
−
! Lp. !! Nr HF !! Producent !! Nr fabryczny !! rok budowy !! Oznaczenie<br /> polskie !! Stacjonowanie !! Uwagi
 
−
|-
 
−
| 1 || 365 || Henschel || 13306 || 1914 || ? || ? ||
 
−
|-
 
−
| 2 || 522 || Henschel || 14015 || 1916 || Tx 232 || Czarna Biał. || oryginalny kocioł do HF 588 (Tx 227), następnie do Tx 242 <br /> 2. kocioł z HF 2689, Borsig 10461 / 1919<br /> 3. kocioł z HF 2344, Henschel 16094 / 1918
 
−
|-
 
−
| 3 || 580 || Jung || 2449 || 1916 || Tx 206 || Hajnówka || oryginalny kocioł do ?<br /> 2. kocioł z HF 2497, Borsig 10377 / 1919<br /> 2. kocioł do HF 1095 (Tx 207)<br /> 3. kocioł z HF 2630 (Tx 203), Maffei 5080 / 1918<br /> 3. kocioł do HF 1958 (Tx 1958)
 
−
|-
 
−
| 4 || 588 || Esslingen || 3777 || 1916 || Tx 227 || Czarna Biał. || oryginalny kocioł do ?<br /> 2. kocioł z HF 522 (Tx 232), Henschel 14015 / 1916<br /> 2. kocioł do Tx 242 (zachowany)<br /> 3. kocioł z ?<br />EGZEMPLARZ ZACHOWANY
 
−
|-
 
−
| 5 || 840 || Maffei || 4752 || 1916 || Tx 1125 || Zagnańsk || oryginalny kocioł do Tx 208<br /> 2. kocioł z HF 2808, Krauss 7666 / 1919
 
−
|-
 
−
| 6 || 977 || Borsig || 9840 || 1917 || ? || ? ||
 
−
|-
 
−
| 7 || 1082 || Henschel || 15959 || 1918 || ? || ? || oryginalny kocioł do Tx 200
 
−
|-
 
−
| 8 || 1095 || Henschel || 15972 || 1918 || Tx 207 || Czarna Biał. || oryginalny kocioł do ?<br /> 2. kocioł od HF 2497, Borsig 10377 / 1919 z HF 580 (Tx 206)
 
−
|-
 
−
| 9 || 1096 || Henschel || 15973 || 1918 || Tx 1117 || Czarna Biał. || oryginalny kocioł do ?<br /> 2. kocioł z HF 1920 (Tx 201), Borsig 10312 / 1918
 
−
|-
 
−
| 10 || 1103 || Henschel || 15980 || 1918 || Tx 1115 || Czarna Biał. ||
 
−
|-
 
−
| 11 || 1113 || Henschel || 15990 || 1918 || Tx 204 || Hajnówka ||
 
−
|-
 
−
| 12 || 1609 || Hohenzollern || 3738 || 1917 || Tx 1123 || Hajnówka || EGZEMPLARZ ZACHOWANY
 
−
|-
 
−
| 13 || 1876 || Jung || 2764 || 1918 || Tx 1110 || Zagnańsk ||
 
−
|-
 
−
| 14 || 1920 || Borsig || 10312 || 1918 || Tx 201 || Czarna Biał. || oryginalny kocioł do HF 1096 (Tx 1117)<br /> 2. kocioł z HF 2103, Borsig 10334 / 1918<br /> EGZEMPLARZ ZACHOWANY
 
−
|-
 
−
| 15 || 1958 || Orenstein & Koppel || 8575 || 1918 || Tx 1958 || Hajnówka || oryginalny kocioł do HF 2500 (Tx 209)<br /> 2. kocioł od HF 2630 (Tx 203), Maffei 5080 / 1918 z HF 580 (Tx 206)<br /> 2. kocioł do ?<br /> 3. kocioł z HF 2277 (Tx 233), Hartmann 4121 / 1918<br /> EGZEMPLARZ ZACHOWANY
 
−
|-
 
−
| 16 || 1973 || Orenstein & Koppel || 8590 || 1918 || Tx 1113 || Hajnówka || oryginalny kocioł do ?<br /> 2. kocioł z HF 2415, Linke-Hofmann 1759 / 1918<br /> EGZEMPLARZ ZACHOWANY
 
−
|-
 
−
| 17 || 2066 || Henschel || 15920 || 1918 || ? || ? ||
 
−
|-
 
−
| 18 || 1876 || Borsig || 10334 || 1918 || ? || ? || oryginalny kocioł do HF 1920 (Tx 201)
 
−
|-
 
−
| 19 || 2187 || Orenstein & Koppel || 8615 || 1918 || Tx 1114 || Czarna Biał. || oryginalny kocioł do ?<br /> 2. kocioł z HF 2277 (Tx 233), Hartmann 4121 / 1918<br /> 2. kocioł do HF 1958 (Tx 1958)<br /> EGZEMPLARZ ZACHOWANY
 
−
|-
 
−
| 20 || 2277 || Hartmann || 4121 || 1918 || Tx 233 || Hajnówka || oryginalny kocioł do HF 2187 (Tx 1114)
 
−
|-
 
−
| 21 || 2289 || Hanomag || 8690 || 1918 || Tx 1124 || Czarna Biał. ||
 
−
|-
 
−
| 22 || 2296 || Borsig || 10359 || 1918 || Tx 226 || ? || oryginalny kocioł do ?<br /> 2. kocioł z HF 2344, Henschel 16094 / 1918<br /> 2. kocioł do HF 522 (Tx 232)
 
−
|-
 
−
| 23 || 2299 || Borsig || 10362 || 1918 || Tx 552 || Hajnówka ||
 
−
|-
 
−
| 24 || 2309 || Hartmann || 4141 || 1918 || ? || ? ||
 
−
|-
 
−
| 25 || 2344 || Henschel || 16094 || 1918 || ? || ? || oryginalny kocioł do HF 2296 (Tx 226)
 
−
|-
 
−
| 26 || 2353 || Henschel || 16103 || 1918 || Tx 1116 || Czarna Białostocka || oryginalny kocioł do Tx 1111<br /> 2. kocioł z HF 2744, Hartmann 4306 / 1919<br /> EGZEMPLARZ ZACHOWANY
 
−
|-
 
−
| 27 || 2391 || Krauss || 7545 || 1918 || ? || ? || oryginalny kocioł do HF 2490 (Tx 1112)
 
−
|-
 
−
| 28 || 2415 || Linke-Hofmann || 1759 || 1918 || ? || ? || oryginalny kocioł do HF 1973 (Tx 1113)
 
−
|-
 
−
| 29 || 2490 || Borsig || 10370 || 1919 || Tx 1112 || Zagnańsk<br /> Czarna Biał.<br /> Hajnówka || oryginalny kocioł do ?<br /> 2. kocioł z HF 2392, Krauss 7545 / 1919<br /> EGZEMPLARZ ZACHOWANY
 
−
|-
 
−
| 30 || 2497 || Borsig || 10377 || 1919 || ? || ? || oryginalny kocioł do HF 580 (Tx 206), następnie do HF 1095 (Tx 207)
 
−
|-
 
−
| 31 || 2500 || Borsig || 10380 || 1919 || Tx 209 || Hajnówka || oryginalny kocioł do HF 2630 (Tx 203)<br /> 2. kocioł z HF 1958 (Tx 1958), Orenstein & Koppel 8575 / 1918
 
−
|-
 
−
| 32 || 2501 || Borsig || 10381 || 1919 || Tx 231 || Czarna Biał. ||
 
−
|-
 
−
| 33 || 2510 || Borsig || 10390 || 1919 || Tx 205 || Hajnówka ||
 
−
|-
 
−
| 34 || 2630 || Maffei || 5080 || 1918 || Tx 203 || Hajnówka<br /> Czarna Biał. || oryginalny kocioł do HF 580 (Tx 206), następnie do HF 1958 (Tx 1958)<br /> 2. kocioł z HF 2500 (Tx 209), Borsig 10380 / 1919
 
−
|-
 
−
| 35 || 2689 || Borsig || 10461 || 1919 || ? || ? || oryginalny kocioł do HF 522 (Tx 232)
 
−
|-
 
−
| 36 || 2744 || Hartmann || 4306 || 1919 || ? || ? || oryginalny kocioł do HF 2353 (Tx 1116)
 
−
|-
 
−
| 37 || 2745 || Hartmann || 4307 || 1919 || ? || ? ||
 
−
|-
 
−
| 38 || 2808 || Krauss || 7666 || 1919 || ? || ? || oryginalny kocioł do HF 840 (Tx 1125)
 
−
|-
 
−
| 39 || ? || ? || ? || ? || Tx 242 || Płociczno<br /> Zagnańsk<br /> ZKL Czarna Biał. || oryginalny kocioł do ?<br /> 2. kocioł z HF 522 (Tx 232), Henschel 14015 / 1916<br />EGZEMPLARZ ZACHOWANY
 
−
|-
 
−
| 40 || ? || ? || ? || ? || Tx 208 || Zagnańsk || oryginalny kocioł do ?<br /> 2. kocioł z HF 840 (Tx 1125), Maffei 4752 / 1916
 
−
|-
 
−
| 41 || ? || ? || ? || ? || Tx 200 || Hajnówka || oryginalny kocioł do ?<br /> 2. kocioł z HF 1082, Henschel 15959 / 1918<br />EGZEMPLARZ ZACHOWANY
 
−
|-
 
−
| 42 || ? || ? || ? || ? || Tx 1111 || Czarna Biał. || oryginalny kocioł do ?<br /> 2. kocioł z HF 2353 (Tx 1116), Henschel 16103 / 1918
 
−
|}
 
  
−
=== Cukrownia Guzów ===
 
−
{| class="wikitable sortable"
 
−
|-
 
−
! Lp. !! Nr HF !! Producent !! Nr fabryczny !! rok budowy !! Oznaczenie<br /> polskie !! Uwagi
 
−
|-
 
−
| 1 || 1436 || Schwartzkopf || 6337 || 1917 || 1946: Nr 2, 1951: Nr 3, 1965: Nr 3||
 
−
|-
 
−
| 2 || 1762 || Henschel || 15561 || 1917 || 1946: Nr 3, 1951: Nr 2, 1965: Nr 2 ||
 
−
|-
 
−
| 3 || 2111 || Schwartzkopf || 6753 || 1918 || 1946: Nr 4, 1951: Nr 1, 1965: Nr 1 || Kocioł Hartmann 4158 / 1918
 
−
|-
 
−
| 4 || 1090 || Henschel || 15967 || 1918 || 1946: -, 1951: Nr 4, 1965: Nr 4 || Najprawdopodobniej z Cukrowni Ciechanów.
 
−
|}
 
  
−
=== Cukrownia Klemensów ===
 
−
{| class="wikitable sortable"
 
−
|-
 
−
! Lp. !! Nr HF !! Producent !! Nr fabryczny !! rok budowy !! Oznaczenie<br /> polskie !! Uwagi
 
−
|-
 
−
| 1 || 298 || Borsig || 8824 || 1914 || Nr 11 || W 1953 r. zakupiony z PKP (ex. D 315, Tx1 341)<br /> W 1974 r. przekazany do Muz. Kol.<br /> W 1981 r. złomowany w Chróścinie Nyskiej.
 
−
|-
 
−
| 1 || 485 || Henschel || 13580 || 1915 || Nr 4 || W 1929 r. zakupiony w firmie Wolwis<br /> W 1974 r. przekazany do Muz. Kol.<br /> EGZEMPLARZ ZACHOWANY
 
−
|-
 
−
| 1 || 1004 || Henschel || 14252 || 1915 || Nr 10 || W 1936 r. zakupiony w firmie Wolwis<br /> W 1974 r. przekazany do Muz. Kol.<br /> EGZEMPLARZ ZACHOWANY
 
−
|-
 
−
| 1 || 1405 || Borsig || 9984 || 1917 || Nr 12 || W 1955 r. zakupiony z PKP (ex. D 375, Tx1 316)<br /> W 1971 r. złomowany w Klemensowie.
 
−
|-
 
−
| 1 || 1984 || Schwartzkopf || 6722 || 1918 || Nr 10 || W 1952 r. zakupiony (przekazany z innej cukrowni?)<br /> Złomowany w Klemensowie
 
−
|-
 
−
| 1 || 2092 || Borsig || 10323 || 1918 || Nr 2 || W 1921 r. zakupiony z Cukr. Garbów<br /> W 1974 r. przekazany do Muz. Kol.<br /> EGZEMPLARZ ZACHOWANY
 
−
|-
 
−
| 1 || 2505 || Borsig || 10385 || 1919 || Nr 5 || W 1929 r. zakupiony w firmie Wolwis<br /> W 1974 r. przekazany do Muz. Kol.<br /> W 1978 r. złomowany w Chróścinie Nyskiej.
 
−
|-
 
−
| 1 || 2558 || Henschel || 16163 || 1918 || Nr 9 || W 1952 r. przekazany z Cukr. Włostów<br /> W 1974 r. przekazany do Muz. Kol.<br /> EGZEMPLARZ ZACHOWANY
 
−
|-
 
−
| 1 || 2604 || Linke-Hofmann || 1763 || 1918 || Nr 3 || W 1923 r. zakupiony w firmie Wolwis<br /> W 1974 r. przekazany do Muz. Kol.<br /> W 1978 r. złomowany w Chróścinie Nyskiej.
 
−
|-
 
−
| 1 || 2722 || Hartmann || 4284 || 1919 || Nr 8 || W 1952 r. przekazany z Cukr. Włostów<br /> W 1974 r. przekazany do Muz. Kol.<br /> W 1981 r. złomowany w Chróścinie Nyskiej.
 
−
|}
 
  
 
== Egzemplarze zachowane ==
 
== Egzemplarze zachowane ==
Linia 246: Linia 124:
 
| 2 || 485 || Henschel || 13580 || 1915 || 1915: HF Depot I Brigade Berlin<br /> 19??: Wol-Wis<br /> 1929: Cukr. Klemensów || Nr 4 || Muz. Kol. || Wenecja || Eksponat
 
| 2 || 485 || Henschel || 13580 || 1915 || 1915: HF Depot I Brigade Berlin<br /> 19??: Wol-Wis<br /> 1929: Cukr. Klemensów || Nr 4 || Muz. Kol. || Wenecja || Eksponat
 
|-
 
|-
−
| 3 || 522 || Henschel || 14015 || 1916 || 1916: HF Brigade Schöneberg<br /> 1945: ZKL Płociczno<br /> 1954: ZKL Zagnańsk<br /> 1955: ZKL Czarna Biał.<br /> 1989: Poznań || Tx 242 || PKMK || Poznań-Janikowo || Wrak<ref>Dane dotyczą kotła.</ref>
+
| [[Tabor:Lw-01273|3]] || 522 || Henschel || 14015 || 1916 |||| Eksponat<ref>Dane dotyczą kotła.</ref>
 
|-
 
|-
 
| 4 || 588 || Esslingen || 3777 || 1916 || 1916: HF<br /> 1945: ZKL Czarna Biał. || Tx 227 || Lasy Państwowe || Czarna Biał. || Pomnik na osiedlu
 
| 4 || 588 || Esslingen || 3777 || 1916 || 1916: HF<br /> 1945: ZKL Czarna Biał. || Tx 227 || Lasy Państwowe || Czarna Biał. || Pomnik na osiedlu
Linia 277: Linia 155:
 
== Źródła ==
 
== Źródła ==
 
* Hubert Chwedyk: ''Koleje wąskotorowe Ordynacji Zamojskiej'', ATUT Biuro Promocji, Zamość, 2006, ISBN 83-89797-04-6
 
* Hubert Chwedyk: ''Koleje wąskotorowe Ordynacji Zamojskiej'', ATUT Biuro Promocji, Zamość, 2006, ISBN 83-89797-04-6
−
* Oktawian Duda, Zygmunt Świerzewski, Krzysztof Zintel: ''Leśnie kolejki wąskotorowe południowo-wschodniej Polski'', Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, Poznań 1995, ISBN 83 901902-2-2
+
* Oktawian Duda, Zygmunt Świerzewski, Krzysztof Zintel: ''Leśnie kolejki wąskotorowe południowo-wschodniej Polski'', Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, Poznań 1995, ISBN 83-901902-2-2
 
* Bogdan Pokropiński: ''Muzealne parowozy wąskotorowe w Polsce (dla toru szerokości 600 i 630 mm)'', Muzeum Ziemi Pałuckiej, Żnin, 2000, ISBN 83-910219-7-1
 
* Bogdan Pokropiński: ''Muzealne parowozy wąskotorowe w Polsce (dla toru szerokości 600 i 630 mm)'', Muzeum Ziemi Pałuckiej, Żnin, 2000, ISBN 83-910219-7-1
 
* [http://www.heeresfeldbahn.de/lokomotiven/deutschland/brigadelok/ Die Heeresfeldbahnseiten: Brigadelok] (niem.), Florian Rauh [dostęp 2014-06-23].
 
* [http://www.heeresfeldbahn.de/lokomotiven/deutschland/brigadelok/ Die Heeresfeldbahnseiten: Brigadelok] (niem.), Florian Rauh [dostęp 2014-06-23].
Linia 288: Linia 166:
  
 
[[Kategoria:Hasła encyklopedyczne]]
 
[[Kategoria:Hasła encyklopedyczne]]
 +
[[Kategoria:Wąskotorowe lokomotywy parowe]]
 +
[[Kategoria:Artykuły na medal]]

Aktualna wersja na dzień 18:35, 26 gru 2018

Brigadelokomotive
Wenecja Museum (9).jpg
Parowóz HF w skansenie w Wenecji
Przewoźnik HFB, PKP, przemysł
Oznaczenie przewoźnika HFB 201-2896 (z przerwami), na PKP Tx1, Tx2, w przemyśle oznaczenia różne
Producent BMAG (218), Borsig (377), Esslingen (42), Hanomag (39), Hartmann (105), Henschel (789), Hohenzollern (47), Humboldt (11), Jung (123), Krauss (164), Linke-Hofmann (95), Maffei (175), O&K (359), SACM (12), Vulcan (17)
Lata budowy 1905–1919
Liczba wyprodukowanych egzemplarzy 2573
Rozstaw szyn 600 mm
Długość parowozu 5885–5980 mm
Szerokość 1780 mm
Wysokość 2850 mm
Układ osi D
Rozstaw osi skrajnych 2260 mm
Rozstaw osi sztywnych 785 mm (2260 mm*)
Średnica kół napędowych 600 mm
Ciśnienie pary w kotle 15 bar
Powierzchnia rusztu 0,42 m²
Powierzchnia ogrzewalna kotła 16,4 m²
Powierzchnia przegrzewacza Brak
Typ silnika parowego bliźniaczy na parę nasyconą
Liczba cylindrów 2
Średnica cylindrów 240 mm
Skok tłoka 240 mm
Rodzaj rozrządu Stephenson
Moc znamionowa 65 KM*** (48 kW)
Maksymalna siła pociągowa 20,35 kN
Prędkość konstrukcyjna 15 km/h (25 km/h*)
Masa własna 9,7–10,5 t
Masa służbowa 12 t
Masa napędowa 12 t
Nacisk osi na szyny 3,0 t
Typ tendra doczepny w niektórych egzemplarzach**
Zapas węgla 0,7 t
Zapas wody 1,1 m³
System hamulca Ręczny, rzutowy
System ogrzewania Brak
* - po rekonstrukcji podwozia w niektórych egzemplarzach
** do parowozu zaprojektowano tender określany jako Brigadetender, stosowano również inne tendry - często improwizowane.
*** różne źródła podają moc od 60 do 80 KM.


Brigadelokomotive (Brigadelok, HF) – wąskotorowa lokomotywa parowa produkowana masowo w latach 1905-1919 na potrzeby niemieckich kolei wojskowych (Heeresfeldbahnen - HFB). Stanowiła podstawowy typ lokomotywy niemieckich kolei polowych podczas I wojny światowej. Po jej zakończeniu znaczna liczba egzemplarzy znalazła się poza granicami Niemiec, w tym na terenie Polski, gdzie znalazła zastosowanie na kolejach publicznych oraz przemysłowych (głównie cukrowniczych i leśnych). Ze względu na niewielką moc i przestarzałą konstrukcję lokomotywy tego typu wycofano ze służby na PKP przed 1970 rokiem, jednak na kolejach przemysłowych służyły one jeszcze w latach 80. Kilkanaście egzemplarzy zostało zachowanych w stanie nieczynnym na terenie kraju.

Historia[edytuj]

Stosowane od 1890 roku przez wojska niemieckie parowozy bliźniacze (Zwillinge) okazały się na początku XX w. zbyt słabe. W związku z tym już w 1901 roku przystąpiono do opracowywania nowej konstrukcji parowozu wąskotorowego przeznaczonego dla Wojskowych Kolei Polowych (Heeresfeldbahnen - HFB). Początkowo prace prowadzono w firmach Arnold Jung Lokomotivfabrik oraz Georg Krauss. Następnie projekt został przejęty przez zakłady Henschel, które w 1903 roku dostarczyły pierwszy prototyp. W roku 1905 przystąpiono do produkcji seryjnej, którą prowadzono w wielu niemieckich fabrykach aż do 1919 roku (parowozy produkowano również po zakończeniu I wojny światowej). Ogółem oficjalnie powstały 2573 egzemplarze[1], które oznaczano symbolem HF (Heeresfeldbahnen) i numerami z zakresu 201-2896. Parowozy trafiały na stan armii niemieckiej i były eksploatowane na kolejach wojskowych na terenie Niemiec, jak również w koloniach. W trakcie I wojny światowej trafiły na zaplecze wszystkich frontów, gdzie stanowiły podstawowy środek trakcyjny na kolejach transportujących zaopatrzenie, żołnierzy na pole walki i ewakuujących rannych.

Po zakończeniu działań wojennych wiele parowozów pozostało poza granicami Niemiec. Na terenie odrodzonej Polski znalazło się ponad 180 egzemplarzy. Dodatkowo zakupiono 50 sztuk parowozów wyprodukowanych już po wojnie. Znalazły one zastosowanie zarówno na kolejach publicznych, gdzie otrzymały oznaczenie D i numerację w obrębie poszczególnych dyrekcji, jak również na kolejach prywatnych. W szczególności typ ten dzięki niskim naciskom osiowym i możliwości przechodzenia przez łuki o małym promieniu sprawdził się na kolejach przemysłowych (głównie cukrownianych i leśnych). Warto zauważyć, ze duża podaż materiałów nawierzchniowych oraz taboru z likwidowanych kolei wojskowych przyczyniła się do znacznego rozwoju niepublicznych kolei wąskotorowych w okresie międzywojennym. Na wielu sieciach zakładowych Brigadelokomotive stanowiły podstawowy środek trakcyjny aż do ich likwidacji w latach 70/80 XX wieku.

Po II wojnie światowej parowozy Brigadelokomotive (najczęściej określane w Polsce „HF”) oznaczono na PKP serią Tx1, którą w 1961 roku zmieniono na Tx2. Z punktu widzenia potrzeb kolei publicznych lokomotywy te charakteryzowały się zbyt niską mocą i prędkością maksymalną. Z drugiej strony brak nowych maszyn na tor 600 mm wymuszał ich dalszą eksploatację aż do 1970 roku. Część wycofywanych lokomotyw przekazano na koleje przemysłowe lub do resortu leśnictwa, gdzie dołączyły do innych egzemplarzy tej serii. Ponieważ produkowane w Polsce dwuosiowe lokomotywy spalinowe typu WLs40 nie nadawały się do pracy liniowej, dopiero zakup trzyosiowych maszyn V10C i L30H pozwolił na wycofanie wyeksploatowanych parowozów.

Charakterystyka techniczna[edytuj]

Lokomotywy posiadały blachownicową nitowaną ramę zewnętrzną z usprężynowaniem górnym zestawów kołowych i czterema punktami podparcia. Pierwotnie pierwszy i czwarty zestaw kołowy wykonane były jako osie Klien-Lindnera, dzięki czemu parowozy mogły pokonywać łuki o promieniu do 18 metrów. Rozwiązanie to skutkowało jednak bardzo niespokojnym biegiem parowozu i ryzykiem wykolejenia przy prędkościach powyżej 15 km/h. W związku z tym w niektórych egzemplarzach dokonywano przebudowy na zwykłe zestawy kołowe ze zwężonymi obrzeżami, co pozwalało na rozwijanie prędkości do 25 km/h.

Kocioł płomieniówkowy z szerokim stojakiem zamocowano sztywno do ostoi przy dymnicy, zaś stojak oparty został na ślizgach. Dodatkowe usztywnienie stanowią blachy wahliwe. W środkowej części walczaka znajduje się wysoki zbieralnik pary ze sprężynowymi zaworami bezpieczeństwa. Z prawej strony zbieralnika zamontowano przepustnicę pary (zwykle suwakową, rzadziej tłoczkową) ze sterowaniem zewnętrznym. Zawory zasilające umieszczono w tylnej części kotła, zaś do tłoczenia wody stosowano najczęściej dwa inżektory ssąco-tłoczące Körtinga o wydajności 50 litrów na minutę. Przed i za zbieralnikiem umieszczono dwie ręczne piasecznice podające piasek pod wszystkie koła. Na tylnej piasecznicy nawinięty był zbrojony wąż, który wraz z zamontowanym na parowozie eżektorem umożliwiał pobieranie wody bezpośrednio ze zbiorników wodnych lub studni. Poszczególne egzemplarze wyposażano w różne rodzaje kominów, jednak dość powszechnym rozwiązaniem było stosowanie iskrochronów bębnowych typu Kobel.

W parowozach Brigadelokomorive stosowano dwucylindrową, bliźniaczą maszynę parową z suwakami płaskimi. Napęd był przenoszony na trzecią oś, z której również napędzany był rozrząd Stephensona z nawrotnicą dźwigniową umieszczony na zewnątrz ostoi. Osie wiązane wyposażone były w korby Halla. Wszystkie panewki w układzie napędowym wykonano jako dwudzielne z regulacją klinowo-śrubową. Smarowanie zapewniał lubrykator „de Limon” (rzadziej stosowano smarotłocznie). Dźwigniowy hamulec ręczny działał na dwie środkowe osie parowozu.

Po obu stronach kotła umieszczone zostały skrzynie wodne o pojemności 1,1 m³, które sięgają aż do drzwi dymnicy. Górna ich część została ukształtowana tak, aby od strony budki maszynisty utworzyć otwarte skrzynie pozwalające na zabranie 0,7 t węgla. W praktyce był to zapas niewystarczający, więc powszechnie stosowano tendry doczepne. Najpopularniejszym był zaprojektowany w zakładach Borsiga czteroosiowy tender mieszczący 5 m³ wody i 1,5 t węgla, jednak stosowano również konstrukcje od parowozów innych typów lub wykonywane we własnych warsztatach na bazie wagonów towarowych.

Oryginalnie na parowozach montowano oświetlenie naftowe, gwizdawkę parową oraz dzwon ręczny z prawej strony budki maszynisty.

Brigadelokomotive-2.jpg
Brigadetender-3.jpg

Wykaz parowozów Brigadelokomotive eksploatowanych w Polsce[edytuj]

Information icon4.png Osobny artykuł: Wykaz parowozów Brigadelokomotive eksploatowanych w Polsce.


Egzemplarze zachowane[edytuj]

Na świecie zachowanych zostało około 100 Brigadelokomotive:

Kraj Liczba egzemplarzy
Francja 21
Polska 17
Niemcy 13
Wielka Brytania 12
Brazylia 8
Łotwa 6
Szwecja 5
Kongo 4
Bułgaria 3
Macedonia 2
Serbia 2
Stany Zjednoczone 2
Afryka centralna 1
Austria 1
Holandia 1
Republika Południowej Afryki 1
Szwajcaria 1

Parowozy zachowane w Polsce:

Lp. Nr wojskowy Producent Nr fabryczny Rok budowy Stacjonowanie Ostatnie oznaczenie Właściciel Miejsce postoju Stan zachowania
1 298 Borsig 8824 1914 1919: PKP Rogów
1955: Cukr. Klemensów
1974: Muz. Kol. Warszawa
1998: Mława		 Nr 10 (11?) Muz. Kol. Czernice Borowe Pomnik[2]
2 485 Henschel 13580 1915 1915: HF Depot I Brigade Berlin
19??: Wol-Wis
1929: Cukr. Klemensów		 Nr 4 Muz. Kol. Wenecja Eksponat
3 522 Henschel 14015 1916 Eksponat[3]
4 588 Esslingen 3777 1916 1916: HF
1945: ZKL Czarna Biał.		 Tx 227 Lasy Państwowe Czarna Biał. Pomnik na osiedlu
5 1082 Henschel 15959 1918 1918: HF Ersatzpark Berlin
1945: ZKL Hajnówka		 Tx 200 Lasy Państwowe Hajnówka Eksponat[4]
6 1609 Hohenzollern 3738 1917 1917: HF Ersatzpark, Hanau
1945: ZKL Hajnówka
1990: Muz. Kol. Warszawa
1992: Technikum Kolejowe Warszawa (pomnik)
2013: Muz. Kol. Kościerzyna		 Tx 1123 Muz. Kol. Kościerzyna Eksponat
7 1920 Borsig 10312 1918 1918: HF Ersatzpark
1920: MRL, Reseau de la Marne
1924: Brunner & Marchand
1945: ZKL Czarna Biał.		 Tx 201 ? Białystok Pomnik przed dworcem[5]
8 1958 Orenstein & Koppel 8575 1918 1918: 1. Eb-Brigade, Berlin-Schöneberg
1945: ZKL Hajnówka
1987: Muz. Kol. Sochaczew		 Tx 1958 Muz. Kol. Sochaczew Eksponat[6]
9 1973 Orenstein & Koppel 8590 1916 1918: 1. Eb-Brigade, Berlin-Schöneberg
1945: ZKL Hajnówka		 Tx 1113 Lasy Państwowe Płociczno Pomnik[7]
10 2092 Borsig 10323 1918 1918: HF Ersatzpark Berlin
19??: Cukr. Garbów (?)
1921: Cukr. Klemensów
1974: Muz. Kol. Warszawa
1989: Muz. Wenecja		 Nr 2 Muz. Kol. Wenecja Eksponat
11 2187 Orenstein & Koppel 8615 1918 1918: 1. Eb-Brigade, Berlin-Schöneberg
1945: Czarna Biał.		 Tx 1114 Lasy Państwowe Czarna Białostocka Pomnik przed Nadleśnictwem
12 2239 Linke-Hofmann 1721 1918 1945: Cukr. Leśmierz
1994: Ełk (pomnik)
2001: Skierniewice		 Nr 3 PSMK Skierniewice Eksponat
13 2353 Henschel 16103 1918 1918: HF Ersatzpark Berlin
1945: ZKL Czarna Biał.
1986: Muz. Wenecja		 Tx 1116 Muz. Kol. Wenecja Eksponat
14 2490 Borsig 10370 1918 1919: HF Ersatzpark
1945: ZKL Zagnańsk
1954: ZKL Kielce
1958: ZKL Zagnańsk
1965: ZKL Czarna Biał.
1972: odstawiony
1990: Hajnówka		 Tx 1112 Lasy Państwowe Hajnówka Odstawiony
15 2506 (?) Borsig 10386 1919 1919: HF Ersatzpark
1945: Cukrownia Mała Wieś
lata '80: Płock (pomnik)
lata '90: sprzedany osobie prywatnej		 ? ? ? ?
16 2558 Henschel 16163 1919 1919: HF Ersatzpark Berlin
1928: Wol-Wis
1940: Cukr. Włostów
1952: Cukr. Klemensów
1974: Muz. Kol. Warszawa
1990: Sucha Beskidzka (pomnik)
2014: Białośliwie		 Nr 9 Muz. Kol. Białośliwie Pomnik

Źródła[edytuj]

  • Hubert Chwedyk: Koleje wąskotorowe Ordynacji Zamojskiej, ATUT Biuro Promocji, Zamość, 2006, ISBN 83-89797-04-6
  • Oktawian Duda, Zygmunt Świerzewski, Krzysztof Zintel: Leśnie kolejki wąskotorowe południowo-wschodniej Polski, Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, Poznań 1995, ISBN 83-901902-2-2
  • Bogdan Pokropiński: Muzealne parowozy wąskotorowe w Polsce (dla toru szerokości 600 i 630 mm), Muzeum Ziemi Pałuckiej, Żnin, 2000, ISBN 83-910219-7-1
  • Die Heeresfeldbahnseiten: Brigadelok (niem.), Florian Rauh [dostęp 2014-06-23].
  • Wciąż pod parą... Wykaz zachowanych w Polsce parowozów wąskotorowych (pol.), Tomisław Czarnecki [dostęp 2014-06-23].

Przypisy[edytuj]

  1. ↑ B. Pokropiński (Parowozy muzealne...) podaje liczbę 2696 egzemplarzy, K. Zintel (Leśne kolejki wąskotorowe...) - 2471 podając przy tym dokładny zakres numeracji HF.
  2. ↑ Według niektórych źródeł może to być maszyna Henschel 14252/1916, HF 1004: 1920: Б.Д.Ж. (Bułgaria), 19??: Wol-Wis, 1936: Cukr. Klemensów nr 10, 1974: Muz. Kol. Warszawa. Prawdopodobnie zachowany dziś egzemplarz powstał ze złożenia wybranych elementów obu parowozów.
  3. ↑ Dane dotyczą kotła.
  4. ↑ Dane fabryczne dotyczą kotła - producent, numer fabryczny i rok produkcji parowozu nieznane.
  5. ↑ Kocioł od parowozu Borsig 10334/1918, HF 2103. Parowóz nosi błędne oznaczenie TX 100
  6. ↑ Kocioł Hartmann 4121/ 1918.
  7. ↑ Kocioł od parowozu Linke-Hofmann 1759/1918, HF 2415.


Ta strona zawiera treści z niemieckojęzycznej Wikipedii. Oryginalny artykuł był umieszczony pod nazwą HFB Brigadelokomotive. Lista autorów jest dostępna w historii strony. Tekst z Wikipedii jest udostępniony na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach.



Ta strona zawiera treści z Wikipedii. Oryginalny artykuł był umieszczony pod nazwą HF (parowóz). Lista autorów jest dostępna w historii strony. Tekst z Wikipedii jest udostępniony na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach.

Źródło: „https://enkol.pl/index.php?title=Brigadelokomotive&oldid=38307”