Heeresfeldbahn

Heeresfeldbahn (niem. wojskowa kolej polowa, w skrócie HF lub HFB) - niemieckie lub austriackie (Rollbahn) prowizoryczne linie kolejowe budowane przez wyspecjalizowane oddziały wojsk kolejowych (Eisenbahnpionieren) w celu transportu żołnierzy i zaopatrzenia. Najczęściej były to linie wąskotorowe układane w szybkim tempie z przęseł patentowych na poligonach lub na zapleczu frontu podczas działań wojennych.

Historia

Po wojnie Prusko-Francuskiej w latach 1870-1871 stało się jasne, że kolej może odegrać kluczową rolę podczas działań zbrojnych, pozwalając na szybkie przerzucanie wojsk z głębi kraju na front oraz umożliwiając sprawne dostarczanie zaopatrzenia dla walczących oddziałów. Symbolem nowego podejścia do prowadzenia wojny stało się stwierdzenie szefa sztabu Armii Pruskiej Helmuta von Moltke: "Nie budujcie twierdz, budujcie koleje!" W związku z tym już w 1871 zostały powołane pierwsze wyspecjalizowane oddziały kolejowe w wojsku pruskim. Po zjednoczeniu Niemiec oddziały te weszły w skład nowej armii Cesarstwa Niemieckiego. Przed I wojną światową w Niemczech przyjęto jako standardową szerokość toru 600 mm, podczas gdy w Austrii stosowano typową dla wąskotorowych kolei austriackich szerokość 760 mm oraz 700 mm w przypadku lekkich kolei dowozowych (Förderbahn). Największą rolę wojskowe koleje polowe odegrały podczas I wojny światowej, gdy ich linie były masowo budowane przez wszystkie armie biorące udział w walkach. Miały zapewniać sprawny dowóz wojska, materiałów i sprzętu podczas prowadzenia działań wojennych. Umożliwiały również ewakuację rannych. Po przesunięciu linii frontu były rozbierane lub przeznaczane do innych funkcji (transport płodów rolnych, drewna a nawet przewozy pasażerskie). W chwili zakończenia I wojny światowej wiele niemieckich i austriackich kolei polowych wraz ze sprzętem znalazło się na terenach okupowanych (nim. w odrodzonej II RP) i zostało skonfiskowanych.
Postanowienia Traktatu Wersalskiego zakazywały Niemcom posiadania oddziałów wojsk kolejowych. Ich tabor i materiały były przekazywane innym państwom w ramach reparacji wojennych albo odsprzedawane na potrzeby cywilne. Należy zauważyć, że znaczna podaż stosunkowo nowoczesnego, prostego w obsłudze i taniego sprzętu przyczyniła się do gwałtownego rozwoju przemysłowych kolei wąskotorowych w latach '20 również w Polsce. Jednocześnie w okresie międzywojennym stało się jasne, że wobec rozwoju transportu drogowego, artylerii i lotnictwa militarne znaczenie wąskotorowych kolei polowych będzie stopniowo malało.
Oddziały wojsk kolejowych w strukturach Wehrmachtu zostały utworzone dopiero w 1939 roku. Mimo, że ich głównym zadaniem miała być odbudowa i obsługa normalnotorowych linii magistralnych na terenach zajętych, przewidywano również ich wykorzystanie przy budowie i eksploatacji polowych kolei wąskotorowych. Podczas II wojny światowej typowe wojskowe koleje polowe były budowane raczej sporadycznie (przykładem może być linia na Mierzei Wiślanej wybudowana przez Wehrmacht na początku 1945 roku). Wojska kolejowe zgodnie z założeniami zajmowały się przede wszystkim usuwaniem zniszczeń i ewentualną rozbudową głównych korytarzy tranzytowych w okupowanej Europie.

Tabor

Zarówno Niemcy jak i Austriacy stworzyli szereg konstrukcji taboru przewidzianych specjalnie do obsługi wojskowych kolei polowych.

Lokomotywy niemieckie

do 1918 r.

Przed I wojną światową wojska niemieckie zamawiały głównie parowozy podwójne typu Cn2t + Cn2t Zwilling oraz Dn2t Brigadelokomotive. Jednocześnie pracowano nad kolejnymi konstrukcjami, które jednak na ogół nie weszły do masowej produkcji. Wyjątkiem były lokomotywy Cn2t o mocy 50 KM, których 150 sztuk wyprodukowała w latach 1914-1918 firma Orenstein & Koppel (dodatkowo 4 maszyny o podobnych parametrach dostarczył Krauss). W ostatnim okresie wojny opracowano nowe lokomotywy En2t, które miały zastąpić nieco słabszą Brigadelokomotive. Ponieważ jednak większość z nich zbudowano już po zakończeniu wojny, nie były eksploatowane przez wojsko, lecz od razu z magazynów demobilizacyjnych trafiły do odbiorców cywilnych. Lokomotywy niemieckich kolei polowych oznaczano kolejnymi numerami z zakresu:

Zakres numeracji	Typ parowozu	Lata budowy	Uwagi
1 do 200	Cn2t Cn2t+Cn2t Zwilling	1894-1905	W większości lokomotywy podwójne oznaczane jednym numerem HF oraz literami A i B
201 do 301	Dn2t Brigadelokomotive	1905 - 1914
302	Dn2t	1911	Prototyp przygotowany przez Orenstein & Koppel
303 do 356	Dn2t Brigadelokomotive	1914 - 1915
357 do 361	Dn2t Brigadelokomotive	1914	Zapasowe kotły do lokomotyw
362 do 1140	Dn2t Brigadelokomotive	1914 - 1918
1141 do 1200			Luka numeracyjna
1201 do 2084	Dn2t Brigadelokomotive	1918 - 1919
2085 do 2088	En2t	1917 - 1918	Prototypy
2089 do 2635	Dn2t Brigadelokomotive	1918 - 1919
2636 do 2671	En2t	1918 - 1919
2672 do 2683			Luka numeracyjna
2684 do 2745	Dn2t Brigadelokomotive	1918 - 1919
2746 do 2790			Luka numeracyjna
2791 do 2823	Dn2t Brigadelokomotive	1919
2824 do 2842			Luka numeracyjna
2843 do 2853	Dn2t Brigadelokomotive	1919
2854 do 2896	En2t	1919

Niezależenie od wyżej wymienionych oddziały saskie eksploatowały swoje własne typy lokomotyw na tor 750 mm.

Lata 1919 - 1945

Szybka rozbudowa Wehrmachtu i związane z nią odtworzenie oddziałów kolejowych tuż przed wybuchem II wojny światowej zmusiły władze wojskowe do sięgnięcia po istniejące rozwiązania lokomotyw przemysłowych oferowane przez niemieckich producentów. Równocześnie jednak rozpoczęto prace nad nowymi konstrukcjami, które w pełni spełnić miały wymogi armii. Ogółem w trakcie II wojny światowej oddziały kolejowe Wehrmachtu dysponowały lokomotywami następujących serii:

Lokomotywy parowe:

• HF 70 C (KDL 12)
• HF 110 C
• HF 160 D (KDL 11)
• HF 210 E (erst HF 191)

Lokomotywy spalinowe:

• HF 200 D
• HF 130 C (KML 3)
• HF 50 B (KML 4)
• HF 40 B