Układ osi
Układ osi to liczba i układ osi tocznych oraz napędowych lub wiązanych lokomotywy. Na oznaczenie poszczególnych układów osi, ułatwiające klasyfikację lokomotyw, stosowane są odpowiednie oznaczenia cyfrowo-literowe. Układ osi był istotną cechą zwłaszcza parowozów, gdzie występowało największe zróżnicowanie układów osi i ich oznaczeń. W przypadku lokomotyw spalinowych oraz elektrycznych, a także w przypadku wagonów motorowych układ osi jest mniej zróżnicowany, jednak i tutaj odgrywa on niebagatelną rolę w dynamice pojazdu. To wszystko sprawia, że układ osi jest istotnym parametrem występującym w każdej charakterystyce taboru trakcyjnego.
Oznaczenia układu osi
Polskie
Dla parowozów
- W nazwie typu: mała litera wg tabeli np. TKt48.
- Liczbowo: trzycyfrowe oznaczenie francuskie. Kolejne cyfry oznaczają liczbę osi: tocznych przednich, napędowych i tocznych tylnych. Brak osi w grupie oznacza 0. Więcej cyfr oznacza parowóz wieloczłonowy. Przeważnie cyfry są rozdzielone myślnikami.
- Obrazowo: osie toczne oznacza litera o a napędowe O. Przeważnie grupy osi oddziela się spacją. Czasem literę oznaczającą oś silnikową wyróżnia się pogrubieniem albo zaczernieniem.
Dla pozostałego taboru trakcyjnego
- Cyfry oznaczają liczbę osi tocznych, a duża litera napędowych. Pozycja litery w alfabecie łacińskim wyznacza liczbę osi. W zespołach trakcyjnych liczbę osi podaje się osobno dla każdego członu. 0 oznaczające brak osi pomija się.
- Osie prowadzące, mogące wykonywać obrót względem ostoi, oznacza się '.
- Osie należące do wózka ujmuje się w nawiasy np. (1A)'(A1)', dla przypadków oczywistych nawias pomija się, np. B'B'.
- Do symbolu osi napędzanych indywidualnie dodaje się o, np. Bo'Bo' – oznacza dwa wózki dwuosiowe z napędem indywidualnym.
- Jeśli pojazd składa się z rozłączalnych członów oznacza się to przez znak +, np. elektrowóz ET41 ma układ osi Bo'Bo'+Bo'Bo'.
Niemieckie
- Cyfry oznaczają liczbę osi tocznych, a duża litera napędowych. Pozycja litery w alfabecie łacińskim wyznacza liczbę osi. W parowozach wieloczłonowych liczbę osi podaje się osobno dla każdego członu. 0 oznaczające brak osi pomija się.
- Prowadzące osie ruchome dodatkowo oznacza się ' np. 2'C1' (oznaczenie to często jest pomijane).
- Osie należące do wózka ujmuje się w nawiasy np. (2'D)2'D.
- Do symbolu osi napędzanych indywidualnie dodaje się o np. 1'Bo.
- W parowozach Garratta wózki traktuje się jak dwa oddzielne parowozy i oddziela X np. (1'C1')X(1'C1').
Francuskie
- Kolejne cyfry oznaczają liczbę osi w grupach. Zapisuje się jako ciąg cyfr oddzielonych myślnikami, lub liczbę trzycyfrową. Brak osi w grupie oznacza 0.
Brytyjskie
(ang. Whyte notation)
- Kolejne liczby oznaczają liczbę kół w grupach. Liczby zawsze są rozdzielone myślnikami. Brak osi w grupie oznacza 0.
USA i kanadyjskie
- Część układów osi posiada tradycyjne nazwy własne, lecz w Polsce nie są używane.
Przykłady oznaczeń
Oznaczenie układu osi parowozów
| Polskie | Niemieckie UIC |
Nazwy w USA i Kanadzie | Francuskie (liczba osi) |
Układ osi | Parowozy |
|---|---|---|---|---|---|
| a | 1A1 | Single Jenny Lind |
1-1-1 | o O o | OKa1 |
| b | B | 4-Wheel-Switcher | 0-2-0 | OO | TKb |
| c | 1'B | Bowker Porter |
1-2-0 | o OO | Oc1 |
| d | 2'B | American 8-Wheeler |
2-2-0 | oo OO | Pd1 |
| e | 1'B1' | Columbia | 1-2-1 | o OO o | Oke1 |
| f | 2'B1' | Atlantic | 2-2-1 | oo OO o | Pf2 |
| g | 2'B2' | Reading Jubilee Lady Baltimore |
2-2-2 | oo OO oo | |
| h | C | 6-Wheel-Switcher | 0-3-0 | OOO | TKh29 |
| i | 1'C | Mogul | 1-3-0 | o OOO | TKi3, Oi2 |
| k | 2'C | 10-Wheeler | 2-3-0 | oo OOO | Ok1, Ok22 |
| l | 1'C1 | Prairie | 1-3-1 | o OOO o | OKl27, Ol49 |
| m | 2'C1 | Pacific | 2-3-1 | oo OOO o | Pm36 (Piękna Helena), Pm3 |
| n | 1'C2' | Adriatic | 1-3-2 | o OOO oo | Pn11 |
| o | 2'C2' | Hudson Milwaukee Baltic Shore Line |
2-3-2 | oo OOO oo | OKo1 |
| p | D | 8-Wheel-Switcher | 0-4-0 | OOOO | Tp4 |
| r | 1'D | Consolidation | 1-4-0 | o OOOO | Tr21, Tr203 |
| s | 2'D | Mastodon Tarantula 12-Wheeler |
2-4-0 | oo OOOO | Os24 |
| t | 1'D1' | Mikado Mike MacArthur Calmet |
1-4-1 | o OOOO o | TKt48, Pt47 |
| u | 2'D1' | Mountain Mohawk New Haven |
2-4-1 | oo OOOO o | Pu29 |
| w | E | 10-Wheel-Switcher | 0-5-0 | OOOOO | TKw2 |
| y | 1'E | Decapod | 1-5-0 | o OOOOO | Ty51, Ty2, Ty246 |
| z | 1'E1' | Santa Fé Central Decapod Lorraine |
1-5-1 | o OOOOO o | OKz32 |
| Niektóre inne | |||||
| – | 1A | Planet | 1-1-0 | o O | - |
| – | 2A | Jervis | 2-1-0 | oo O | - |
| – | 2A1 | Bicycle | 2-1-1 | oo O o | - |
| – | 3A | Crampton | 3-1-0 | ooo O | - |
| – | D1' | Transfer | 0-4-1 | OOOO o | - |
| – | 1'D2' | Berkshire Kanawha Lima |
1-4-2 | o OOOO oo | - |
| – | 2'D2' | Northern Niagara Confederation Dixie Greenbrier Pocono Potomac |
2-4-2 | oo OOOO oo | - |
| – | E1' | Union | 0-5-1 | OOOOO o | - |
| – | 1'E2' | Texas Colorado Selkirk |
1-5-2 | o OOOOO oo | - |
| – | 1'F2' | - | 1-6-2 | o OOOOOO oo | BDZ 46 (TT1-6-217) |
| – | 2'G2' | - | 2-7-2 | oo OOOOOOO oo | AA |
| Parowozy przegubowe | |||||
| Malleta | |||||
| – | (2'C)C2' | Challenger | 2-3-0+0-3-2 | oo OOO OOO oo | Challenger |
| – | (2'D)D2' | Big boy | 2-4-0+0-4-2 | oo OOOO OOOO oo | Big Boy |
Ta strona zawiera treści z Wikipedii. Oryginalny artykuł był umieszczony pod nazwą Układ osi. Lista autorów jest dostępna w historii strony. Tekst z Wikipedii jest udostępniony na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach.