Edytujesz Kolej wąskotorowa
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
Uwaga: Nie jesteś zalogowany. Jeśli wykonasz jakąkolwiek zmianę, Twój adres IP będzie widoczny publicznie. Jeśli zalogujesz się lub utworzysz konto, Twoje zmiany zostaną przypisane do konta, wraz z innymi korzyściami.
Edycja może zostać wycofana. Porównaj ukazane poniżej różnice między wersjami, a następnie zapisz zmiany.
Aktualna wersja | Twój tekst | ||
Linia 2: | Linia 2: | ||
== Funkcje kolei wąskotorowych == | == Funkcje kolei wąskotorowych == | ||
− | [[Kolej przemysłowa]] - stosowana we wszelkich branżach przemysłu, jednak od połowy XX wieku wypierana często przez transport samochodowy. Najsilniejszą pozycję k.w. uzyskała w przemyśle wydobywczym. W zależności od skali zadań przewozowych (odległości, masy pociągów) może to być kolej o lekkiej konstrukcji zbliżona do kolei polowej (nacisk osiowy ok. 4-5 ton) lub kolej zbliżona nośnością do kolei normalnotorowych (nacisk osiowy ok. 8-12 ton), stosowane są różne prześwity w zakresie od | + | [[Kolej przemysłowa]] - stosowana we wszelkich branżach przemysłu, jednak od połowy XX wieku wypierana często przez transport samochodowy. Najsilniejszą pozycję k.w. uzyskała w przemyśle wydobywczym. W zależności od skali zadań przewozowych (odległości, masy pociągów) może to być kolej o lekkiej konstrukcji zbliżona do kolei polowej (nacisk osiowy ok. 4-5 ton) lub kolej zbliżona nośnością do kolei normalnotorowych (nacisk osiowy ok. 8-12 ton), stosowane są różne prześwity w zakresie od ok. 500 do 1350 mm. Szczególnym rodzajem k.p. jest [[kolej dołowa]] stosowana szeroko w górnictwie węgla kamiennego i rud żelaza. |
[[Kolej lokalna]] – służąca do transportu osób i ładunków na obszarach, gdzie budowa kolei normalnotorowej ze względu na warunki terenowe, gęstość zabudowy lub z przyczyn ekonomicznych była nieracjonalna lub niewykonalna. | [[Kolej lokalna]] – służąca do transportu osób i ładunków na obszarach, gdzie budowa kolei normalnotorowej ze względu na warunki terenowe, gęstość zabudowy lub z przyczyn ekonomicznych była nieracjonalna lub niewykonalna. | ||
Linia 14: | Linia 14: | ||
[[Kolej górska]] – kolej poprowadzona w terenie górskim, mająca duże znaczenie dla turystyki – może być to także [[kolej zębata]] lub terenowa [[kolej linowa]]. | [[Kolej górska]] – kolej poprowadzona w terenie górskim, mająca duże znaczenie dla turystyki – może być to także [[kolej zębata]] lub terenowa [[kolej linowa]]. | ||
− | [[Kolej parkowa]] - kolej pasażerska w parku lub parku rozrywki. W Polsce działają | + | [[Kolej parkowa]] - kolej pasażerska w parku lub parku rozrywki. W Polsce działają cztery koleje parkowe: |
+ | * [[Myślęcińska Kolej Parkowa]] w Bydgoszczy | ||
* [[Kolejka Parkowa Maltanka|Maltańska Kolej Dziecięca]]; | * [[Kolejka Parkowa Maltanka|Maltańska Kolej Dziecięca]]; | ||
* [[Kolejka parkowa w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku]] | * [[Kolejka parkowa w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku]] | ||
− | * [[ | + | * Kolejka Parkowa w [[Cichowo (województwo wielkopolskie)|Cichowie]] |
− | W | + | W NRD i innych krajach socjalistycznych takie koleje obsługiwali pionierzy i dlatego były nazywane pionierskimi, w Polsce harcerze (Podgrodzie, Poznań - obecnie [[Maltańska Kolej Dziecięca]]). |
== Prześwity kolei wąskotorowych == | == Prześwity kolei wąskotorowych == | ||
1067 mm - tzw. kolonialny, stosowany szeroko w koloniach brytyjskich. Taki prześwit ma m.in. podstawowa sieć kolei japońskich i afrykańskich oraz na wyspie Sachalin. | 1067 mm - tzw. kolonialny, stosowany szeroko w koloniach brytyjskich. Taki prześwit ma m.in. podstawowa sieć kolei japońskich i afrykańskich oraz na wyspie Sachalin. | ||
− | 1000 mm - "kolej metrowa", rozpowszechniony pod koniec XIX wieku stosowana na wielu kolejach dojazdowych i lokalnych Europy, taki prześwit mają m.in. słynne Koleje Wąskotorowe Harcu w Niemczech oraz górskie koleje elektryczne w Alpach szwajcarskich i Tatrach słowackich ([[Tatrzańskie Koleje Elektryczne|TEŽ]]), czy też nieistniejące [[Bornholmskie Koleje Żelazne]] w | + | 1000 mm - "kolej metrowa", rozpowszechniony pod koniec XIX wieku stosowana na wielu kolejach dojazdowych i lokalnych Europy, taki prześwit mają m.in. słynne Koleje Wąskotorowe Harcu w Niemczech oraz górskie koleje elektryczne w Alpach szwajcarskich i Tatrach słowackich ([[Tatrzańskie Koleje Elektryczne|TEŽ]]), czy też nieistniejące [[Bornholmskie Koleje Żelazne]] w Dani]; w Polsce największa taka sieć istniała [[Koleje wąskotorowe na Pomorzu Zachodnim|na Pomorzu Zachodnim]] (obecnie zachowane są dwie linie turystyczne - Gryfice-Pogorzelica i Koszalin-Manowo, a w przyszłości Koszalin-Rosnowo); prześwit 1000 mm ma także czynna [[Piaseczyńska Kolej Wąskotorowa|Piaseczyńska Kolej Dojazdowa]] (dawniej Grójecka KD). Ponadto istniały przebudowy linii o szerokości toru 750 mm lub 800 mm na linie 1000 mm (np. kolej koszalińska czy kolej wilanowska) i vice versa (kolej śmigielska i kolej ełcka). Kolej olecka, zniszczona przez Rosjan w 1945 roku, także miała szerokość 1000 mm. |
− | Rozstaw stosowany także w tramwajach, w tym na dużej sieci Łodzi (w tym tramwaje podmiejskie), a także w Bydgoszczy, Toruniu, Grudziądzu i | + | Rozstaw stosowany także w tramwajach, w tym na dużej sieci Łodzi (w tym tramwaje podmiejskie), a także w Bydgoszczy, Toruniu, Grudziądzu i innych miastach. |
− | 900 mm - dawniej [[tramwaje w Krakowie]], Kolejka parkowa w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie | + | 900 mm - dawniej [[tramwaje w Krakowie]] i kolej konna Rudka Sanatorium - Mrozy, obecnie stosowany często w przemyśle, Kolejka parkowa w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie, pierwotnie 1000 mm (przebudowa związana z koniecznością wymiany wyeksploatowanych wagoników motorowych na nowy tabor). |
800 mm - w zaborze rosyjskim co prawda obowiązywał rozstaw 750 mm, jednak "osiemsetkę" zastosowano na liniach wąskotorowych wokół i z Warszawy (późniejsze Warszawskie Koleje Dojazdowe) - były to: [[Kolej Dojazdowa Marecka]] (KDM), później Radzymińska KD, [[Kolej Jabłonowska]], Kolej Grójecka (później Grójecka KD, obecnie [[Piaseczyńska Kolej Wąskotorowa]]) i Kolej Wilanowska (dawniej Droga Żelazna Wilanowska, później włączona w struktury kolei grójeckiej, zlikwidowana w 1971 roku); dawniej szerokość toru również tramwajów konnych np. w Sopocie. Do dzisiaj nie dotrwała żadna "osiemsetka" - wszystkie kolejki warszawskie przebudowano na 750 mm (kolej jabłonowska i marecka [radzymińska]) lub 1000 mm (kolej wilanowska, włączona do kolei grójeckiej). Obecnie we Wrocławiu, na terenie Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej przy ul. Braci Gierymskich (blisko Mostu Bartoszowickiego) jest ustawiona w charakterze pomnika techniki linowa wyciągarka jazowa, stojąca na torze o szerokości 810 mm. | 800 mm - w zaborze rosyjskim co prawda obowiązywał rozstaw 750 mm, jednak "osiemsetkę" zastosowano na liniach wąskotorowych wokół i z Warszawy (późniejsze Warszawskie Koleje Dojazdowe) - były to: [[Kolej Dojazdowa Marecka]] (KDM), później Radzymińska KD, [[Kolej Jabłonowska]], Kolej Grójecka (później Grójecka KD, obecnie [[Piaseczyńska Kolej Wąskotorowa]]) i Kolej Wilanowska (dawniej Droga Żelazna Wilanowska, później włączona w struktury kolei grójeckiej, zlikwidowana w 1971 roku); dawniej szerokość toru również tramwajów konnych np. w Sopocie. Do dzisiaj nie dotrwała żadna "osiemsetka" - wszystkie kolejki warszawskie przebudowano na 750 mm (kolej jabłonowska i marecka [radzymińska]) lub 1000 mm (kolej wilanowska, włączona do kolei grójeckiej). Obecnie we Wrocławiu, na terenie Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej przy ul. Braci Gierymskich (blisko Mostu Bartoszowickiego) jest ustawiona w charakterze pomnika techniki linowa wyciągarka jazowa, stojąca na torze o szerokości 810 mm. | ||
− | 785 mm - taki prześwit (30 cali pruskich) stosowany był bardzo wcześnie, najsilniej rozpowszechnił się na sieci [[Górnośląskie Koleje Wąskotorowe|górnośląskich kolei wąskotorowych]] (obecnie zachowane tylko dwie czynne linie turystyczne: Bytom-Miasteczko Śląskie oraz | + | 785 mm - taki prześwit (30 cali pruskich) stosowany był bardzo wcześnie, najsilniej rozpowszechnił się na sieci [[Górnośląskie Koleje Wąskotorowe|górnośląskich kolei wąskotorowych]] (obecnie zachowane tylko dwie czynne linie turystyczne: Bytom-Miasteczko Śląskie oraz Rudy Raciborskie - Paproć; ponadto istnieje kilka odcinków linii użytkowanych przez przemysł; zachowane nieczynne linie to odcinek do Strzybnicy (linia Bytom Karb - Miasteczko Śląskie), linia do Stanic Wąsk (kolej w Rudach Raciborskich) oraz tor stacyjny stacji Gliwice Trynek). |
780 mm - rzadko stosowany, dawniej kolej cukrowni Cedry Wielkie. | 780 mm - rzadko stosowany, dawniej kolej cukrowni Cedry Wielkie. | ||
− | 760 mm - | + | 760 mm - [[koleje wąskotorowe w Zagłębiu Ostrawsko-Karwińskim|Zagłębie Ostrawsko-Karwińskie]]; koleje leśne w Karpatach (Bieszczadach); Przeworsk - Dynów; Strumień - Chybie; taką szerokość posiadała kiedyś cała Hrubieszowska Kolej Dojazdowa. |
− | 750 mm - kolejny, najpopularniejszy standard rozpowszechniony pod koniec XIX wieku - taki rozstaw ma większość istniejących kolei wąskotorowych na terenie Niemiec | + | 750 mm - kolejny, najpopularniejszy standard rozpowszechniony pod koniec XIX wieku - taki rozstaw ma większość istniejących kolei wąskotorowych na terenie Niemiec i Polski. W Austrii, Czechach i na Słowacji stosowany jest podobny rozstaw szyn - 760 mm. |
− | 716 mm - szerokość toru zastosowana | + | 716 mm - szerokość toru zastosowana z niewiadomych przyczyn przez Cukrownię Kruszwica; później wszystkie linie zostały przebudowane na szerokość 750 mm. |
− | 700 mm - w Polsce | + | 700 mm - w Polsce zaistniał jeden tylko przypadek zastosowania takiej szerokości toru - w II RP istniała linia Gonczary (Honczary) - Filipowicze, uruchamiana jako kolej gospodarcza (tzn. wtedy, gdy pozwalało na to zapotrzebowanie). Kolej po II. Wojnie Światowej była wciąż w eksploatacji (widniała na mapach linii kolejowych państwa Białorusi). |
− | 600 mm - Standard rozpowszechniony szeroko po wynalezieniu przez Paula Armanda Decauville'a kolei o przenośnych przęsłach o tym prześwicie. Dzięki nim nastąpił rozkwit kolejek polowych, które stanowiły podstawę logistyki w budownictwie dróg i kolei normalnotorowych i ważny środek transportu podczas działań wojennych, m.in. obydwu wojen światowych. W miarę rozwoju samochodów budowlanych k. w. przenośne straciły na znaczeniu i obecnie stosuje się | + | 600 mm - Standard rozpowszechniony szeroko po wynalezieniu przez Paula Armanda Decauville'a kolei o przenośnych przęsłach o tym prześwicie. Dzięki nim nastąpił rozkwit kolejek polowych, które stanowiły podstawę logistyki w budownictwie dróg i kolei normalnotorowych i ważny środek transportu podczas działań wojennych, m.in. obydwu wojen światowych. W miarę rozwoju samochodów budowlanych k. w. przenośne straciły na znaczeniu i obecnie stosuje się rzadko, zazwyczaj przy budowie tuneli oraz w kopalniach torfu (dzisiaj m. in. zakłady należące do firmy HolLas w miejscowościach Krakulice (Gace), Rucianka i Biedkowo - ten ostatni najpewniej już zakończył funkcjonowanie). |
− | 550 mm - rozstaw zastosowany w | + | 550 mm - rozstaw zastosowany w jednej z kopalń węgla kamiennego na Górnym Śląsku; kopalnia ta jest znana z eksploatacji prawdopodobnie ostatniej w Polsce lokomotywy wąskotorowej LDI-45N, produkcji rumuńskiej firmy Unio. |
500 mm - kolej gospodarcza w Gozdnicy oraz kolej Jazu Bartoszowickiego we Wrocławiu (linia biegła przez Most Bartoszowicki, obecnie zachowany jest fragment toru od strony Śluzy Bartoszowice). | 500 mm - kolej gospodarcza w Gozdnicy oraz kolej Jazu Bartoszowickiego we Wrocławiu (linia biegła przez Most Bartoszowicki, obecnie zachowany jest fragment toru od strony Śluzy Bartoszowice). | ||
Linia 51: | Linia 52: | ||
450 mm - najwęższa czynna kolej wąskotorowa w Polsce - [[Skansen Górniczy Królowa Luiza|Kopalnia Luiza]]; kursują po niej składy pasażerskie prowadzone przez lokomotywy akumulatorowe Ldag5. | 450 mm - najwęższa czynna kolej wąskotorowa w Polsce - [[Skansen Górniczy Królowa Luiza|Kopalnia Luiza]]; kursują po niej składy pasażerskie prowadzone przez lokomotywy akumulatorowe Ldag5. | ||
− | + | 435 mm - kolej technologiczna d. Zakładów Norblin w Warszawie (nadal istniejąca). | |
381 mm - do 1945 r. kolejka we wrocławskim Zoo. | 381 mm - do 1945 r. kolejka we wrocławskim Zoo. | ||
Linia 83: | Linia 84: | ||
<!-- ============================================================ --> | <!-- ============================================================ --> | ||
+ | [[Kategoria:Koleje wąskotorowe|*]] | ||
{{wikipedia}} | {{wikipedia}} | ||
− | |||
− |