Edytujesz Górnośląskie Koleje Wąskotorowe
Przejdź do nawigacji
Przejdź do wyszukiwania
Uwaga: Nie jesteś zalogowany. Jeśli wykonasz jakąkolwiek zmianę, Twój adres IP będzie widoczny publicznie. Jeśli zalogujesz się lub utworzysz konto, Twoje zmiany zostaną przypisane do konta, wraz z innymi korzyściami.
Edycja może zostać wycofana. Porównaj ukazane poniżej różnice między wersjami, a następnie zapisz zmiany.
| Aktualna wersja | Twój tekst | ||
| Linia 3: | Linia 3: | ||
'''Górnośląskie Koleje Wąskotorowe''' ('''GKW''', miejscowa nazwa ''[[wikt:rosbanka|rosbanka]]'', niem. ''Oberschlesische Schmalspurbahn'' (OSSB)) – publiczna sieć [[kolej wąskotorowa|kolei wąskotorowych]] o [[rozstaw szyn|prześwicie toru]] 785 mm służąca głównie do transportu surowców i półproduktów między zakładami przemysłowymi Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. | '''Górnośląskie Koleje Wąskotorowe''' ('''GKW''', miejscowa nazwa ''[[wikt:rosbanka|rosbanka]]'', niem. ''Oberschlesische Schmalspurbahn'' (OSSB)) – publiczna sieć [[kolej wąskotorowa|kolei wąskotorowych]] o [[rozstaw szyn|prześwicie toru]] 785 mm służąca głównie do transportu surowców i półproduktów między zakładami przemysłowymi Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. | ||
| − | Ich powstanie zostało uwarunkowane niewydolnością ówczesnego systemu transportu towarów, który opierał się na drogowym przewozie konnym (przez tzw. wekturantów). W naturalny sposób GKW łączyły ze sobą autonomiczne wąskotorowe [[kolej przemysłowa|koleje wewnątrzzakładowe]] poszczególnych kopalń, hut i innych fabryk. Niezależnie od GKW, poszczególne przedsiębiorstwa tworzyły własne linie i sieci kolejowe, np. linia [[Linia wąskotorowa Gliwice – Racibórz|Gliwice Trynek – Rudy – Racibórz]] | + | Ich powstanie zostało uwarunkowane niewydolnością ówczesnego systemu transportu towarów, który opierał się na drogowym przewozie konnym (przez tzw. wekturantów). W naturalny sposób GKW łączyły ze sobą autonomiczne wąskotorowe [[kolej przemysłowa|koleje wewnątrzzakładowe]] poszczególnych kopalń, hut i innych fabryk. Niezależnie od GKW, poszczególne przedsiębiorstwa tworzyły własne linie i sieci kolejowe, np. linia [[Linia wąskotorowa Gliwice – Racibórz|Gliwice Trynek – Rudy – Racibórz]] czy sieć kolei łącząca zakłady koncernu [[Georg von Giesches Erben|Giesche`s Erben]] w rejonie Szopienic. Większość prywatnych kolei miała zapewnione połączenie z siecią publicznych GKW. Niektóre z nich, jak np. linię Gliwice Trynek – Rudy – Racibórz zostały organizacyjnie przyłączone do GKW po 1945 roku w ramach jednego przedsiębiorstwa – [[Polskie Koleje Państwowe|Polskich Kolei Państwowych]]. |
Górnośląskie Koleje Wąskotorowe pełniły funkcję kolei znaczenia miejscowego, tj. większość ładunków została nadawana do i ze stacji w obrębie własnej sieci. z wyjątkiem typowo pasażersko-towarowej linii Gliwice Trynek – Rudy – Racibórz, GKW w zasadzie nie służyły transportowi osób. Incydentalne przypadki przewozów pasażerskich miały miejsce zaraz po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] między Katowicami a Tarnowskimi Górami oraz w pewnych okresach czasu między oddziałami zakładów przemysłowych. Na linii rudzkiej do 1991 roku prowadzono regularne przewozy pasażerskie między Gliwicami a Rudam i Raciborzem. W latach 70. XX wieku uruchomiono próbnie rozkładowe pociągi turystyczne łączące Bytom z [[Jezioro Chechło-Nakło|Zalewem Nakło-Chechło]] w Miasteczku Śląskim. Szybko z nich zrezygnowano, najprawdopodobniej z uwagi na odbywający się operatywnie intensywny ruch towarowy kolidujący z ruchem pasażerskim wymagającym regularnego rozkładu jazdy oraz wyjątkowo duże zainteresowanie przewyższające zdolność przewozową. Do pomysłu powrócono w 1993 roku, kiedy ponownie uruchomiono połączenie turystyczne na tej samej trasie. Wkrótce relację wydłużono aż do Siemianowic Śląskich. Obecnie GKW funkcjonują tylko jako kolej turystyczna. | Górnośląskie Koleje Wąskotorowe pełniły funkcję kolei znaczenia miejscowego, tj. większość ładunków została nadawana do i ze stacji w obrębie własnej sieci. z wyjątkiem typowo pasażersko-towarowej linii Gliwice Trynek – Rudy – Racibórz, GKW w zasadzie nie służyły transportowi osób. Incydentalne przypadki przewozów pasażerskich miały miejsce zaraz po [[II wojna światowa|II wojnie światowej]] między Katowicami a Tarnowskimi Górami oraz w pewnych okresach czasu między oddziałami zakładów przemysłowych. Na linii rudzkiej do 1991 roku prowadzono regularne przewozy pasażerskie między Gliwicami a Rudam i Raciborzem. W latach 70. XX wieku uruchomiono próbnie rozkładowe pociągi turystyczne łączące Bytom z [[Jezioro Chechło-Nakło|Zalewem Nakło-Chechło]] w Miasteczku Śląskim. Szybko z nich zrezygnowano, najprawdopodobniej z uwagi na odbywający się operatywnie intensywny ruch towarowy kolidujący z ruchem pasażerskim wymagającym regularnego rozkładu jazdy oraz wyjątkowo duże zainteresowanie przewyższające zdolność przewozową. Do pomysłu powrócono w 1993 roku, kiedy ponownie uruchomiono połączenie turystyczne na tej samej trasie. Wkrótce relację wydłużono aż do Siemianowic Śląskich. Obecnie GKW funkcjonują tylko jako kolej turystyczna. | ||
| Linia 10: | Linia 10: | ||
== Historia == | == Historia == | ||
| − | Pierwotna sieć zbudowana została przez [[Kolej Górnośląska|Towarzystwo Kolei Górnośląskiej]] w latach 1851-1857. Początkowo część ruchu była obsługiwana przez zaprzęgi konne. W latach 1851-1852 powstało kilka oddzielnych odcinków między zakładami przemysłowymi, o łącznej długości 35 km. W latach 1854-1857 zbudowano dwa podstawowe odcinki [[Tarnowskie Góry]] - [[Wirek]] (25 km) i [[Bytom Karb]] − [[Bogucice]] − [[Zawodzie (Katowice)|Huta Kunegunda]] (15 km), przez co powstała zorganizowana sieć łącznej długości ok. 75 km. Przewożono wówczas ok. 250.000 ton towarów rocznie<ref name=mt>Krzysztof Soida: "Wąskotorowe drogi:koleje polskie" w: Młody Technik nr 5/1986, s. 7-10.</ref>. Sieć kolejowa była początkowo dzierżawiona przez [[Rudolf Pringsheim|Rudolfa Pringsheima]]. 1 marca 1884 koleje górnośląskie przeszły na własność Królestwa Prus<ref name=mt/> i były dalej rozbudowane przez państwowy zarząd kolejowy ([[Königlich Preußische Eisenbahn-Verwaltung|KPEV]]). W 1887 powstała odrębna linia [[Trynek (Gliwice)|Gliwice Trynek]] - [[Rudy]] - [[Racibórz]] (48 km)<ref name=mt/>. System Górnośląskich Kolei Wąskotorowych został podzielony na skutek podziału Górnego Śląska pomiędzy Polskę i Niemcy w 1922. Wraz z kryzysem gospodarczym, zahamowało to rozwój kolei w okresie międzywojennym<ref name=mt/>. Części kolei były pod zarządami Rzeszy Niemieckiej ([[Deutsche Reichsbahn|DR]]) i Polski ([[Polskie Koleje Państwowe|PKP]]). | + | Pierwotna sieć zbudowana została przez [[Kolej Górnośląska|Towarzystwo Kolei Górnośląskiej]] w latach 1851-1857. Początkowo część ruchu była obsługiwana przez zaprzęgi konne. W latach 1851-1852 powstało kilka oddzielnych odcinków między zakładami przemysłowymi, o łącznej długości 35 km. W latach 1854-1857 zbudowano dwa podstawowe odcinki [[Tarnowskie Góry]] - [[Wirek]] (25 km) i [[Bytom Karb]] − [[Bogucice]] − [[Zawodzie (Katowice)|Huta Kunegunda]] (15 km), przez co powstała zorganizowana sieć łącznej długości ok. 75 km. Przewożono wówczas ok. 250.000 ton towarów rocznie<ref name=mt>Krzysztof Soida: "Wąskotorowe drogi:koleje polskie" w: Młody Technik nr 5/1986, s. 7-10.</ref>. Sieć kolejowa była początkowo [[dzierżawa|dzierżawiona]] przez [[Rudolf Pringsheim|Rudolfa Pringsheima]]. 1 marca [[1884]] koleje górnośląskie przeszły na własność [[Królestwo Prus|Królestwa Prus]]<ref name=mt/> i były dalej rozbudowane przez państwowy zarząd kolejowy ([[Königlich Preußische Eisenbahn-Verwaltung|KPEV]]). W 1887 powstała odrębna linia [[Trynek (Gliwice)|Gliwice Trynek]] - [[Rudy (województwo śląskie)|Rudy]] - [[Racibórz]] (48 km)<ref name=mt/>. System Górnośląskich Kolei Wąskotorowych został podzielony na skutek podziału Górnego Śląska pomiędzy Polskę i Niemcy w 1922. Wraz z kryzysem gospodarczym, zahamowało to rozwój kolei w okresie międzywojennym<ref name=mt/>. Części kolei były pod zarządami Rzeszy Niemieckiej ([[Deutsche Reichsbahn|DR]]) i Polski ([[Polskie Koleje Państwowe|PKP]]). |
| − | GKW były kluczowym elementem lokalnego [[system transportowy|systemu transportowego]] w miastach GOP, a sieć licząca w szczytowym okresie rozwoju ponad 230 km długości obejmowała trójkątny obszar sięgający po miejscowości [[Żyglin-Żyglinek|Żyglin]] i [[Bibiela]] na północy, [[Racibórz]] na płd. zachodzie, [[Mysłowice]] na płd. wschodzie. GKW łączyły setki kopalń, hut, fabryk i elektrowni aglomeracji, służąc lokalnemu transportowi ładunków masowych, a w szczytowym okresie przewozów 1950-1970 masa ładunków przewożonych rocznie przez GKW wynosiła 5-6 milionów ton. | + | GKW były kluczowym elementem lokalnego [[system transportowy|systemu transportowego]] w miastach [[Górnośląski Okręg Przemysłowy|GOP]], a sieć licząca w szczytowym okresie rozwoju ponad 230 km długości obejmowała trójkątny obszar sięgający po miejscowości [[Żyglin-Żyglinek|Żyglin]] i [[Bibiela]] na północy, [[Racibórz]] na płd. zachodzie, [[Mysłowice]] na płd. wschodzie. GKW łączyły setki [[kopalnia|kopalń]], [[Hutnictwo|hut]], [[fabryka|fabryk]] i [[elektrownia|elektrowni]] aglomeracji, służąc lokalnemu transportowi ładunków masowych, a w szczytowym okresie przewozów 1950-1970 masa ładunków przewożonych rocznie przez GKW wynosiła 5-6 milionów ton. |
| − | W okresie przemian ustrojowych po 1989 roku [[Polskie Koleje Państwowe|PKP]] stopniowo zrezygnowały z obsługi [[kolej wąskotorowa|kolei wąskotorowych]] i przystąpiły do ich likwidacji, przy czym na mocy ustawy o restrukturyzacji PKP zaistniała możliwość nieodpłatnego przejęcia ich majątku przez gminy. Skorzystały z niej miasta [[Bytom]], [[Tarnowskie Góry]] i [[Miasteczko Śląskie]] a także [[Kuźnia Raciborska]] i [[Racibórz]]. Od 2002 roku rolę głównego właściciela GKW przejął samorząd miasta Bytom, a operatorem kolei zostało [[Stowarzyszenie Górnośląskich Kolei Wąskotorowych]]. W 2003 roku GKW obchodziły 150-lecie istnienia. | + | W okresie przemian ustrojowych po 1989 roku [[Polskie Koleje Państwowe|PKP]] stopniowo zrezygnowały z obsługi [[kolej wąskotorowa|kolei wąskotorowych]] i przystąpiły do ich likwidacji, przy czym na mocy ustawy o restrukturyzacji [[Polskie Koleje Państwowe|PKP]] zaistniała możliwość nieodpłatnego przejęcia ich majątku przez gminy. Skorzystały z niej miasta [[Bytom]], [[Tarnowskie Góry]] i [[Miasteczko Śląskie]] a także [[Kuźnia Raciborska]] i [[Racibórz]]. Od 2002 roku rolę głównego właściciela GKW przejął samorząd miasta [[Bytom]], a operatorem kolei zostało [[Stowarzyszenie Górnośląskich Kolei Wąskotorowych]]. W 2003 roku GKW obchodziły 150-lecie istnienia. |
| − | Do dziś pozostała czynna tylko jedna linia historyczna ([[Bytom Wąskotorowy]] - [[Miasteczko Śląskie]] Wąsk.) z regularnym ruchem turystycznym, szczątkowa linia historyczna w rejonie stacji [[Rudy]] oraz dwie z dużych dawnych stacji - [[Bytom Karb Wąskotorowy|Bytom Karb Wąsk.]] i Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w | + | Do dziś pozostała czynna tylko jedna linia historyczna ([[Bytom Wąskotorowy|Bytom Wąsk.]] - [[Miasteczko Śląskie]] Wąsk.) z regularnym ruchem turystycznym, szczątkowa linia historyczna w rejonie stacji [[Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach|Rudy]] oraz dwie z dużych dawnych stacji - [[Bytom Karb Wąskotorowy|Bytom Karb Wąsk.]] i [[Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach|Rudy]]. [[Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach]] jest obecnie zarządzana przez Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Kuźni Raciborskiej. |
==Tabor== | ==Tabor== | ||
| − | + | Patrz: [[Tabor Górnośląskich Kolei Wąskotorowych]] | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | Patrz: [[Tabor Górnośląskich Kolei Wąskotorowych | ||
| − | |||
| − | |||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||