Maszynista

Maszynista parowozu, 1952

Maszynista w kabinie sterowniczej elektrowozu Br211, 1981

Stanowisko maszynisty w elektrowozie

Maszynista (mechanik pojazdów trakcyjnych) – pracownik kolejowy odpowiedzialny za prowadzenie pociągów oraz wykonywanie pracy manewrowej na stacjach. Maszynista pracuje w kabinie sterowniczej lokomotywy (dalej zwanej pojazdem trakcyjnym) lub zespołu trakcyjnego, ewentualnie na specjalnym stanowisku w wagonie sterowniczym skąd jest w stanie prowadzić pociąg.

Zakres pracy i obowiązki maszynisty

Do zakresu pracy maszynisty i jego obowiązków należy:

1. Utrzymanie w należytym stanie technicznym pojazdu trakcyjnego przydzielonego mu na stałe lub czasowo oraz obsługa pojazdu w czasie wykonywania przez niego pracy trakcyjnej.
2. Pełnienie obowiązków kierownika pociągu w czasie jazdy luzem pojazdem trakcyjnym lub podczas prowadzenia pociągu towarowego z hamulcem zespolonym bez drużyny konduktorskiej.
3. Wykonywanie poleceń kierownika pociągu i dyżurnego ruchu podczas prowadzenia pociągu.
4. Przestrzeganie obowiązujących przepisów i instrukcji, gdyż nawet nieznaczne na pozór odchylenia od przepisów mogą zagrażać bezpieczeństwu ruchu i być przyczyną najechania, awarii lub katastrofy.
5. Oszczędna gospodarka paliwem, energią, smarami oraz wszelkimi materiałami i sprzętem stosowanym przy obsłudze pojazdów.
6. Regularne uczęszczanie na szkolenia okresowe.
7. Nadzorowanie i kierowanie pracą przydzielonych pomocników maszynistów we wszystkich czynnościach związanych z ich obowiązkami i bezpieczeństwem pracy.
8. Praktyczne szkolenie pomocnika maszynisty oraz przydzielonego kandydata na pomocnika maszynisty lub maszynistę w zakresie wiadomości potrzebnych maszyniście do samodzielnego prowadzenia pojazdu trakcyjnego.
9. Poddawanie się badanom lekarskim przewidzianym przepisami S1:
   • okresowym:
     • do 40 roku życia co 3 lata,
     • od 40 do 50 roku życia co 2 lata,
     • od 50 roku życia co roku,
   • okolicznościowym w razie:
     • spowodowania przez pracownika wypadku, podejrzenia spowodowania wypadku bądź zagrożenia bezpieczeństwa ruchu,
     • przerwy w pracy spowodowanej chorobą lub wypadkiem,
     • zgłoszenia przez lekarza kolejowego lub zwierzchnika służbowego uwagi o stanie zdrowia,
     • prośby pracownika,
   • stanu zdrowia psychicznego:
     • badaniom podlegają pracownicy odpowiedzialni za bezpieczeństwo ruchu kolejowego w razie spowodowania wypadku bądź też spowodowania zagrożenia bezpieczeństwa ruchu,
     • wyrywkowym badaniom lekarskim drużyn trakcyjnych.
10. Poddawanie się przewidzianymi przepisami egzaminom służbowym.
11. Dokładna znajomość budowy, działania oraz sposobów obsługi i usuwania usterek pojazdów trakcyjnych oraz hamulców zespolonych wagonów osobowych i towarowych.
12. Dbałość o sprawne działanie wszystkich urządzeń pojazdu trakcyjnego, czyli właściwe ich utrzymanie.
13. Posiadanie podczas pracy służbowego rozkładu jazdy prowadzonego pociągu, aktualnego Wykazu ostrzeżeń stałych, prawa kierowania wraz z legitymacją służbową, karty znajomości szlaku, sprawnego zegarka i odpowiednio wypełnionego wykazu pracy. Posiadanie upoważnienia do obsługi generatorów pary.
14. Wpisanie przez maszynistę po powrocie z drogi lub ukończeniu pracy manewrowej do książki wydarzeń każdego wypadku lub wydarzenia związanego z pojazdem lub pociągiem, wielkość opóźnienia i przyczynę, a do książki napraw pojazdu trakcyjnego – usterki.

Odpowiedzialność służbowa maszynisty

Maszynista w kabinie sterowniczej spalinowozu DR V 60, 1981

Kabina sterownicza nowoczesnego pociągu dużych prędkości ICE T, 2007

Podczas pełnienia służby w pojeździe trakcyjnym maszynista jest odpowiedzialny za właściwe wykonywanie należących do niego obowiązków, a w szczególności za:

• stan techniczny i niezawodne działanie wszystkich urządzeń pojazdu trakcyjnego,
• należyte sprzęgnięcie pojazdu trakcyjnego ze składem pociągu, bezpieczeństwo jazdy i rozkładową jazdę pociągu,
• dostateczne ogrzewanie pociągów pasażerskich w zimie,
• utrzymanie w czystości pojazdu tj.: utrzymanie w czystości kabin maszynisty, przedziałów maszynowych, szyb czołowych, reflektorów oraz zewnętrznych części podwozia,
• przestrzeganie bezpieczeństwa i higieny pracy zwłaszcza podczas jazdy po liniach zelektryfikowanych,
• prawidłowe wypełnianie wykazu pracy, kwitów materiałowych, karty znajomości szlaku oraz wpisywanie do książki wydarzeń i książki napraw pojazdu trakcyjnego,
• ścisłe przestrzeganie przepisów i instrukcji.

Maszynista ma obowiązek dokładnie wykonywać polecenia swoich przełożonych. Ma on także prawo nie wykonać takiego polecenia, jeżeli stwierdzi, że może ono zagrażać bezpieczeństwu ruchu, lecz wówczas staje się odpowiedzialny za następstwa wynikłe z niewykonania otrzymanego polecenia.

W razie grożącego niebezpieczeństwa maszyniście nie wolno opuścić pojazdu dopóty, dopóki nie wyczerpie wszystkich dostępnych środków, mogących zapobiec niebezpieczeństwu lub zmniejszyć je ('Mts 1 § 6)

Maszynista powinien znać warunki miejscowe szlaków, stacji i innych posterunków ruchu, na których prowadzi lokomotywę. Znajomość szlaku polega na szczegółowej znajomości warunków technicznych danej linii, po której maszynista prowadzi pociąg. Przede wszystkim maszynista powinien znać:

• rodzaj blokady stosowanej na danej linii (samoczynna, półsamoczynna) oraz rodzaje występujących na niej semaforów,
• usytuowanie semaforów wjazdowych, wyjazdowych, odstępowych i drogowskazowych oraz ich widoczność w dzień i w nocy,
• usytuowanie stacji, torów głównych, dodatkowych i bocznicowych oraz peronów i miejsc zatrzymywania pociągów,
• usytuowanie przejazdów kolejowych leżących w poziomie szyn i sposób ich zabezpieczania,
• profil podłużny linii, a więc wzniesienia, spadki, łuki.

Podczas pełnienia służby maszynista powinien nosić przydzielone mu przepisowe umundurowanie oraz starać się o czysty i schludny wygląd.

Do dodatkowych obowiązków maszynisty należy w określonych sytuacjach m.in. sprzęganie i rozprzęganie wagonów, usuwanie drobnych usterek pojazdów trakcyjnych, dawanie odpowiednich sygnałów przy użyciu znajdujących się na pojeździe trakcyjnym urządzeń, a także szkolenie praktyczne podległych pracowników.

Maszynista pracujący w lokomotywie elektrycznej lub spalinowej w określonych sytuacjach ma przydzielanego do pomocy dodatkowego pracownika, tzw. pomocnika maszynisty; zaś maszynista parowozu dodatkowo palacza.

Z medycznego punktu widzenia praca na stanowisku maszynisty pojazdów trakcyjnych jest odpowiedzialna, nerwowa, wymagająca stałej sprawności psychofizycznej pracownika. Maszyniści zatrudnieni na PKP pracują w systemie pracy turnusowej prowadząc nieregularny tryb życia i odżywiania. Praca maszynisty odbywa się w warunkach narażenia na długotrwałe działanie ciepła lub zimna oraz działanie czynników uciążliwych dla zdrowia, jak: hałas (w granicach normy), wstrząsy, spaliny oleju napędowego, działanie pola elektromagnetycznego. Występuje również możliwość nagłego doznania urazu mechanicznego lub termicznego. Praca na stanowisku maszynisty (zarówno pojazdów trakcji spalinowej jak i elektrycznej) zaliczona jest do prac szczególnie uciążliwych i niebezpiecznych.

Pracownicy PKP w mowie potocznej synonimicznie używają także słowa mechanik.

Warto zauważyć, że maszyniści kolejowi zgłaszają się na służbę, a nie jak większość innych zawodów do pracy, podobnie zresztą jak policjanci czy wojsko. Jest to pozostałość jeszcze z czasów przedwojennej Polski, kiedy to kolej była strategicznym przedsiębiorstwem, a jej pracownicy mieli za zadanie służyć społeczeństwu.

Zobacz też

• Motorniczy