Numeracja taboru wąskotorowego PKP (CETAR)

Nowy system numeracji wagonów wąskotorowych eksploatowanych na kolejach dojazdowych (wąskotorowych) będących w zarządzie Polskich Kolei Państwowych został wprowadzony pismem Ministerstwa Komunikacji - Centralnego Zarządu Kolei Dojazdowych nr CZKD 4a-616-7/74 z dnia 21 sierpnia 1974.

System ten wprowadzono dla umożliwienia wdrożenia systemu "CETAR' (scentralizowanego obliczania i rozliczania, z zastosowaniem techniki elektronicznego przetwarzania danych, należności za przewóz kolejami przesyłek towarowych). Postanowienia zawarte w przywołanym wyżej piśmie miały być stosowane do czasu opracowania nowych przepisów WM-11 (co nigdy nie nastąpiło). Przenumerowniu podlegały wagony towarowe, pasażerskie oraz motorowe, a także wagony nienależące do PKP kursujące na sieci kolei wąskotorowych zarządzanych przez PKP. Numery lokomotyw oraz pojazdów pomocniczych pozostały niezmienione.

Nowe numery nanoszono na wagony stopniowo:

• od 1 września 1974 nanoszono je na wagony wychodzące z napraw
• do 1 grudnia 1974 - na transportery, węglarki i cysterny
• stopniowo w ciągu roku 1975 na pozostałe wagony

Określono jednocześnie, że wagony motorowe przy oznaczeniu serii zachowywały swój dotychczasowy numer. Miał on także pozostać na ścianach czołowych.

Postanowienia wspomnianego wyżej pisma (w zakresie numeracji wagonów) oraz instrukcji WM-11 (w zakresie dotyczącym oznaczeń literowych serii taboru oraz numeracji pojazdów trakcyjnych i specjalnych) obowiązywały do końca pozostawania kolei wąskotorowych w strukturach PKP, tj. do roku 2001.

Ujednolicone numery, podobnie jak na kolei normalnotorowej, składały się z 12 cyfr określających niektóre cechy eksploatacyjne taboru oraz jego właściwy numer taborowy, jednak znaczenie poszczególnych liczb i ich grup w oznaczeniach taboru wąskotorowego i normalnotorowego różnią się zasadniczo.

Numeracja wagonów towarowych

Przykładowy numer wagonu wraz z objaśnieniem znaczenia poszczególnych liczb.

Kolejna cyfra	1. i 2.	3. i 4.	5.	6.	7.	8. do 11.	12.
Przykładowy nr	00	17	5	3	4	9896	1
Opis	koleje wąskotorowe	ładowność	rodzaj wagonu	szerokość toru	liczba osi	kolejny numer wagonu z uwzględnieniem serii	cyfra samokontroli
Jak odczytać	wąskotorowa	o ładowności 17 ton	węglarka	na tor 785 mm	czteroosiowa	1897 kolejna węglarka serii Wddx	cyfra samokontroli

Zaznaczyć należy, że numery naniesione na wagony często są podzielone myślnikami na kilka grup liczb. Nie wpływa to w żaden sposób na ich znaczenie.

Zdarzały się (i zdarzają się nadal) numery nadane w sposób niezgodny z zasadami. Wynikało to albo ze zwyczajnej ludzkiej pomyłki (lub niedbałości), albo z tego, że wagonów danego typu i serii było na danej kolei więcej, niż mógł pomieścić przewidziany dla nich zakres numeracji.

Poniżej znajduje się szczegółowy opis znaczenia poszczególnych liczb oraz przydział zakresów numeracji do poszczególnych typów wagonów z uwzględnieniem serii:

1. Pierwsze dwie cyfry "00" oznaczają wagony kolei wąskotorowych
2. Trzecia i czwarta cyfra oznaczają ładowność wagonu
3. Piąta cyfra oznacza rodzaj wagonu towarowego:
   • 1 - wagony kryte
   • 2 - (nieużywane)
   • 3 - platformy
   • 4 - transportery i wózki leśne
   • 5 - węglarki
   • 6 - wapniarki
   • 7 - cysterny
   • 8 - (nieużywane)
   • 9 - brankardy, wagony techniczne i gospodarcze
     
     
4. Szósta cyfra oznacza szerokość toru:
   • 1 - wagony na tor o szerokości 600 mm
   • 2 - wagony na tor o szerokości 750 mm
   • 3 - wagony na tor o szerokości 785 mm
   • 4 - wagony na tor o szerokości 1000 mm
     
     
5. Siódma cyfra oznacza ilość osi:
   • 2 - wagony dwuosiowe
   • 3 - wagony trzyosiowe
   • 4 - wagony czteroosiowe
   • 6 - wagony sześcioosiowe
     
     
6. Ósma, dziewiąta, dziesiąta i jedenasta cyfra oznaczają kolejny numer wagonu danego rodzaju z uwzględnieniem serii:
   • wagony kryte serii K: od 0001 do 1999
   • wagony kryte serii Kd: od 2000 do 3999
   • wagony kryte serii Kx: od 4000 do 5999
   • wagony kryte serii Kdx: od 6000 do 7999
   • wagony kryte serii Kddx: od 8000 do 9999
     
     
   • platformy serii P: od 0001 do 1999
   • platformy serii Px: od 2000 do 3999
   • platformy serii Pdx: od 4000 do 5999
   • platformy serii Pddx: od 6000 do 9999
     
     
   • wózki leśne serii SL: od 0001 do 1999
   • wózki leśne serii SLD: od 2000 do 3999
   • wózki leśne serii SLdx: od 4000 do 5999
   • transportery: od 6000 do 9999
     
     
   • węglarki serii W: od 0001 do 1999
   • węglarki serii Wx: od 2000 do 3999
   • węglarki serii Wdx: od 4000 do 7999
   • węglarki serii Wddx: od 8000 do 9999
     
     
   • cysterny serii R: od 0001 do 1999
   • cysterny serii Rx: od 2000 do 3999
   • cysterny serii Rdx: od 4000 do 5999
   • cysterny serii Rgdx: od 6000 do 9999
     
     
   • wapniarki serii Sw: od 0001 do 1999
   • wapniarki serii Swdx: od 2000 do 3999
   • wapniarki serii Swddx: od 4000 do 9999
     
     
   • wagony brankardy: od 0001 do 0999
     
     
   • wagony pogotowia: od 1000 do 1999
     
     
   • wagony przeciwpożarowe: od 2000 do 2999
     
     
   • pługi: od 3000 do 3999
     
     
   • przyczepy do drezyn: od 4000 do 4999
     
     
   • pozostałe wagony: od 5000 do 9999

Numeracja wagonów pasażerskich i spalinowych

Do wagonów pasażerskich zalicza się:

• wagony pasażerskie sensu stricto
• wagony salonowe
• wagony bagażowe
• wagony pocztowe
• wagony motorowe

Przykładowe numery wagonów zaliczanych do pasażerskich wraz z objaśnieniem znaczenia poszczególnych liczb.

Kolejna cyfra	1. i 2.	3. i 4.	5.	6.	7.	8.	9. do 11.	12.
Przykładowy nr	00	10	0	0	3	4	001	6
Opis	koleje wąskotorowe	Liczba miejsc siedzących	rodzaj wagonu pasażerski (zawsze 0)	rezerwa (zawsze 0)	szerokość toru	liczba osi	kolejny numer wagonu z uwzględnieniem jego rodzaju	cyfra samokontroli
Jak odczytać	wąskotorowy	z 10 miejscami siedzącymi	wagon pasażerski	rezerwa (zawsze 0)	na tor 785 mm	czteroosiowy	wagon salonowy nr 1	cyfra samokontroli

Kolejna cyfra	1. i 2.	3. i 4.	5.	6.	7.	8.	9. do 11.	12.
Przykładowy nr	00	18	0	0	3	2	803	9
Opis	koleje wąskotorowe	Liczba miejsc siedzących	rodzaj wagonu pasażerski (zawsze 0)	rezerwa (zawsze 0)	szerokość toru	liczba osi	kolejny numer wagonu z uwzględnieniem jego rodzaju	cyfra samokontroli
Jak odczytać	wąskotorowy	z 18 miejscami siedzącymi	wagon pasażerski	rezerwa (zawsze 0)	na tor 785 mm	dwuosiowy	wagon spalinowy nr 3	cyfra samokontroli

Poniżej znajduje się szczegółowy opis znaczenia poszczególnych liczb oraz przydział zakresów numeracji do poszczególnych zastosowań wagonów klasyfikowanych jako pasażerskie:

1. pierwsze dwie cyfry: zawsze "00" - oznaczają tabor kolei wąskotorowych
2. trzecia i czwarta cyfra oznaczają liczbę miejsc siedzących
3. piąta cyfra: zawsze "0" - oznacza wagon zaliczany do pasażerskich
4. szósta cyfra: zawsze "0" - rezerwa (tj. nieużywana)
5. siódma cyfra: oznacza szerokość toru wg. zasad takich samych, jak dla wagonów towarowych
6. ósma cyfra: oznacza liczbę osi wg. zasad takich samych, jak dla wagonów towarowych
7. dziewiąta, dziesiąta i jedenasta cyfra: oznaczają kolejny numer wagonu w danym rodzaju:
   • wagony salonki: od nr 001 do 099
   • wagony osobowe: od 100 do 499
   • wagony bagażowe: od 500 do 699
   • wagony pocztowe: od 700 do 799
   • wagony motorowe: od 800 do 999
8. dwunasta cyfra: cyfra samokontroli

Zasady obliczania i sprawdzania cyfry samokontroli

Cytowane pismo nie określa sposobu obliczania i sprawdzania cyfry samokontroli, jednak jest on taki sam, jak dla taboru normalnotorowego i jest określony np. w Instrukcji o znakowaniu i numeracji wagonów osobowych Pw-2 (Mw-37b).

Obliczanie

1. Weź 11 początkowych liczb numeru (dwunastej jeszcze nie znamy, dopiero ją obliczamy)
2. Liczby na miejscach nieparzystych (pierwszą, trzecią, piątą itd.) pomnóż przez 2
3. Liczby na miejscach parzystych (drugą, czwartą, szóstą itd.) pomnóż przez 1
4. Zsumuj wszystkie cyfry uzyskanych iloczynów (tj. jeśli dany iloczyn wynosi 12, to wykonaj działanie "1+2"
5. Odejmij wynik od najbliższej wyższej od wyniku liczby podzielnej przez 10 bez reszty
6. Różnica jest poszukiwaną cyfrą kontrolną

Przykład obliczenia cyfry kontrolnej dla wagonu o numerze 00-17-534-9896-x, gdzie "x" to poszukiwana cyfra samokontroli:

Cyfra nr	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
Numer	0	0	1	7	5	3	4	9	8	9	6
Mnożnik	2	1	2	1	2	1	2	1	2	1	2
Iloczyn	0	0	2	7	10	3	8	9	16	9	12

Sumujemy wszystkie cyfry wchodzące w skład uzyskanych iloczynów:

0 + 0 + 2 + 7 + 1 + 0 + 3 + 8 + 9 + 1 + 6 + 9 + 1 + 2 = 49

• Najbliższa liczba podzielna bez reszty przez 10 to 50.
• Odejmujemy od 50 uzyskaną sumę: 50 - 49 = 1
• Uzyskany wynik to poszukiwana cyfra samokontroli
• Zatem cyfra samokontroli dla wagonu numer 00-17-534-9896 to 1, a pełny numer wagonu to:

00-17-534-9896-1

Sprawdzanie

1. Weź 11 początkowych liczb numeru (dwunasta to cyfra samokontroli, którą sprawdzamy)
2. Liczby na miejscach nieparzystych (pierwszą, trzecią, piątą itd.) pomnóż przez 2
3. Liczby na miejscach parzystych (drugą, czwartą, szóstą itd.) pomnóż przez 1
4. Zsumuj wszystkie cyfry uzyskanych iloczynów (tj. jeśli dany iloczyn wynosi 12, to wykonaj działanie "1+2"
5. Do uzyskanej sumy dodaj cyfrę samokontroli
6. Jeśli uzyskana liczba jest podzielna przez 10 bez reszty (tj. jest pełną dziesiątką, np. 50), to sprawdzana cyfra samokontroli jest prawidłowa, a numer wagonu poprawny.

Przykład sprawdzenia cyfry kontrolnej dla wagonu o numerze 00-17-534-9896-1:

Cyfra nr	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11
Numer	0	0	1	7	5	3	4	9	8	9	6
Mnożnik	2	1	2	1	2	1	2	1	2	1	2
Iloczyn	0	0	2	7	10	3	8	9	16	9	12

• Sumujemy wszystkie cyfry wchodzące w skład uzyskanych iloczynów:

0 + 0 + 2 + 7 + 1 + 0 + 3 + 8 + 9 + 1 + 6 + 9 + 1 + 2 = 49

• Do uzyskanej sumy dodajemy sprawdzaną cyfrę samokontroli:

49 + 1 = 50

• Uzyskana liczba (tj. 50) jest podzielna przez 10 bez reszty, tj. wynik dzielenia jest liczbą całkowitą:

50 / 10 = 5,0

• Oznacza to, że cyfra samokontroli jest poprawna, a sprawdzany numer prawidłowy

Wzory nowych numerów

• 
• 

Źródła

• Pismo Ministerstwa Komunikacji - Centralnego Zarządu Kolei Dojazdowych nr 4a-616-7/74 z dnia 21 sierpnia 1974 (wraz z załącznikami) w sprawie wdrożenia nowego systemu numeracji wagonów towarowych i pasażerskich eksploatowanych na kolejach wąskotorowych będących pod zarządem Polskich Kolei Państwowych
• Instrukcja o znakowaniu i numeracji wagonów osobowych Pw-2 (Mw-37b)
• Biuletyn Polskich Kolei Państwowych: Mw-37b. Instrukcja o znakowaniu i numeracji wagonów osobowych. Dyrekcja Generalna PKP, Warszawa 1997.