Mariusz Herchold/Brudnopis/

Mariusz Herchold/Brudnopis/
Tytuł teczki	Służbowy rozkład jazdy zeszyt IV-40 dla linii Górnośląskich Kolei Dojazdowych ważny od 31 maja 1959
Data początkowa	1959
Data końcowa	1960
Sygnatura teczki	AT-00000
Słowa kluczowe	Górnośląskie Koleje Wąskotorowe, służbowy rozkład jazdy, rozkład jazdy

Wprowadzenie

okładka

Informacje ogólne

Służbowy Rozkład Jazdy Zeszyt IV-40 dla linii Górnośląskich Kolei Dojazdowych ważny od 31 maja 1959 r. wydany został nakładem Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Katowicach (Zarządu Kolei Dojazdowych w Bytomiu). Drukiem zajęły się Gliwickie Zakłady Przemysłu Terenowego (Zakład nr 12), a nakład wyniósł 320 egzemplarzy. Poza rozkładem jazdy pociągów pasażerskich i towarowych, zeszyt zawiera również informacje, które w późniejszym okresie ujmowane były w oddzielnych dodatkach.

schemat sieci GKW

Rok 1959 był jednym z tych, kiedy Górnośląskie Koleje Wąskotorowe wykonywały największą pracę w swojej historii. W okresie tym przewożono około 6 mln ton rocznie. Przewozy prowadzono na liniach o łącznej długości około 180 km, obsługując 127 bocznic. Szczegóły dotyczące sieci GKW przedstawiono na schemacie.

Dzień po wejściu w życie omawianego rozkładu jazdy zmieniono nazwy stacji Bobrek Karb Wąsk. na Bytom Karb Wąsk., Bobrek Wąsk. na Bytom Bobrek Wąsk., Rozbark na Bytom Rozbark, a Makoszowy Wąsk. na Zabrze Makoszowy Wąsk. Prezentowany egzemplarz rozkładu jazdy nie posiada poprawek w tym zakresie, ale na przygotowanych materiałach dodatkowych użyto nazw po zmianie.

Wykresy ruchu

Na okładce rozkładu można znaleźć informację o tym, że do zeszytu należą wykresy IV Wa i IV Wb, przy czym nie zachowały się one z prezentowanym egzemplarzem. W celu łatwiejszej analizy, na podstawie danych z zeszytu przygotowano wykresy ruchu podzielone na 6 części. Zaznaczono na nich również prawdopodobne przejścia lokomotyw (patrz rozdział Tabor trakcyjny).

Wykres	Ujęte odcinki
	Bytom Karb Wąsk. - Maciejów Maciejów - Rudy Rudy - Markowice Raciborskie Wąsk.
	Bytom Karb Wąsk. - Nowa Wiktoria Bytom Karb Wąsk. - Lasowice Śląskie Wąsk. Lasowice Śląskie Wąsk. - Strzybnica Wąsk. Lasowice Śląskie Wąsk. - Bibiela
	Bytom Karb Wąsk. - Poręba Wąsk. Nowy Bytom Wąsk. - Zgoda Nowy Bytom Wąsk. - Wirek Nowowiejski Wąsk. Poręba Wąsk. - Skaley Poręba Wąsk. - Szyb Miarki Poręba Wąsk. - Maciejów Zabrze Makoszowy Wąsk. - Kopalnia Makoszowy
	Bytom Karb Wąsk. - Bytom Rozbark Bytom Rozbark - Sucha Góra Wapiennik - Nowy Dwór Trójkąt Wiktor - Nakło Śląskie Wąsk.
	Pole Północne - Paweł Bytom Rozbark - Maciejkowice łącznica zw.4 - zw.5 na stacji Maciejkowice Maciejkowice - Kopalnia Prezydent Maciejkowice - Dolomitołom Maciejkowice - Brzeziny Śląskie Wąsk. Maciejkowice - Stary Kamieniołom Maciejkowice - Szyb Zygmunt August Maciejkowice - Kopalnia Chorzów
	Bytków - Kopalnia Michał Maciejkowice - Paulina Paulina - Huta Wełnowiec Paulina - Kopalnia Gottwald Katowice Wąsk. - Huta Baildon Paulina - Kopalnia Wujek Katowice Bogucice Wąsk. - Gisze

Numeracja pociągów

W numeracji pociągów obowiązywały zasady określone poniższą tabelą.

Numery	Opis
1- i 2-cyfrowe	dla pociągów służbowych w zakresie od 1 do 99
3-cyfrowe	dla pociągów kursujących na obszarze 1 rejonu przewozów, zawsze z pierwszą cyfrą oznaczającą numer rejonu
4-cyfrowe	dla pociągów kursujących na obszarze więcej niż 1 rejonu przewozów, zawsze z pierwszą cyfrą oznaczającą numer rejonu uruchomienia, a drugą numer rejonu przeznaczenia

W numerach 3- i 4- cyfrowych 2 ostatnie cyfry oznaczały kolejny pociąg w zakresie od 00 do 99.

Wyjątkiem były pociągi z Bytomia Rozbarku do Pola Północnego (obsługa Szybu "Karol Miarka" Kopalni Węgla "Łagiewniki"), które miały numerację wewnętrzną rejonu nr 3, mimo że kursowały między rejonem nr 2 i nr 3.

Niezależna numeracja (nie pokrywająca się z pozostałymi numerami) funkcjonowała dla pociągów pasażerskich.

Numer od	Numer do	Opis
4010	4029	dla pociągów kursujących między Rudami a Markowicami Raciborskimi Wąsk.
4030	4049	dla codziennych pociągów kursujących między Rudami a Gliwicami Trynkiem
4050	4069	dla pociągów kursujących wyłącznie w dni robocze między Rudami a Gliwicami Trynkiem
4070	4089	dla pociągów towarowo-osobowych

Tablice

W tej części umieszczono 17 tablic, zawierających głównie warunki techniczno-ruchowe linii.

• 

  tablica 1

• 

  tablica 1

• 

  tablica 2

• 

  tablica 2

• 

  tablice 3, 4, 5, 6

• 

  tablica 6

• 

  tablica 6

• 

  tablice 6, 7, 8, 9

• 

  tablice 10, 11

• 

  tablice 11, 12, 13

• 

  tablica 14

• 

  tablice 14, 15

• 

  tablice 15, 16

• 

  tablice 16, 17

Tablica 1. Objaśnienia znaków i skrótów używanych w służbowym rozkładzie jazdy

Tablica 2. Wykaz ostrzeżeń stałych

Zauważyć można, że główną przyczyną ograniczeń prędkości były promienie łuków. Pojawiały się również pojedyncze przypadki słabych konstrukcji obiektów mostowych, niedostatecznej widoczności oraz jeden przypadek podkopów górnicznych.

Tablica 3. Wykaz odcinków i punktów niebezpiecznych ze względu na pożar, który może powstać od iskier parowozu lub niedopałków z popielnika

Tablica 4. Wykaz miejsc zagrożonych podczas ulewy

Tablica 5. Wykaz punktów i odcinków na których jest zabronione:
a) jazda na stopniach wagonów,
b) otwieranie drzwi bocznych i okien w wagonach,
c) wychylanie się i przebywanie w pociągu poza skrajnią taboru,
d) wystawianie przedmiotów z pociągu poza skrajnię taboru

Wymieniono w szczegółach 2 miejsca, w których istniała ograniczona skrajnia, przy czym dodano informację, że te same zasady obowiązują na każdej stacji między tarczami ostrzegawczymi.

Tablica 6. Wykaz odległości:
a) między posterunkami następczymi, osłonnymi, bocznicowymi, przystankami osobowymi, ładowniami i bocznicami,
b) od punktu początkowego linii,
c) kilometry oznaczone na linii

Tablica 7. Wykaz posterunków zapowiadawczych, na których sygnał "Wolna droga" na semaforze wyjazdowym oznacza dla kierownika pociągu i maszynisty pozwolenie na odjazd pociągu

Z tej tablicy można się dowiedzieć, że na każdym posterunku zapowiadawczym obsadzonym przez dyżurnego ruchu obowiązywało podanie sygnału "Nakaz jazdy" lub udzielenie pozwolenia na odjazd przez innego pracownika, zgodnie z tablicą 8.

Tablica 8. Wykaz posterunków zapowiadawczych, na których dla pociągów towarowych, zamiast sygnału "Nakaz jazdy", pozwolenie na odjazd pociągu daje upoważniony pracownik

Wymieniono tu przypadki, kiedy dyżurny ruchu urzędował na posterunku oddalonym od grupy torów, z której następował odjazd. Sytuacje takie miały miejsce na nastawniach wykonawczych w Maciejkowicach i Nowym Bytomiu Wąsk. oraz na posterunkach zwrotniczych w Paulinie i Bytomiu Rozbarku.

Tablica 9. Wykaz odcinków, na których kursują parowozy popychające

W tablicy tej określono sytuacje, kiedy z uwagi na warunki miejscowe, parowóz nie mógł ciągnąć wagonów, tylko je pchał. Miało to miejsce w 2 przypadkach. Od Pola Północnego do Chorzowa Przeładowni skład był pchany z uwagi na to, że w 1959 roku Chorzów Przeładownia była posterunkiem odgałęźnym, gdzie początek brało 5 bocznic. Tor mijankowy wybudowano kilka lat później. Z Bytkowa do Kopalni Siemianowice skład był natomiast pchany z uwagi na brak możliwości oblotu składu przez lokomotywę na tej bocznicy.

Tablica 10. Wykaz posterunków ruchu, na których jest zabronione lub ograniczone przetaczanie wagonów odrzutem

Tablica 11. Wykaz dopuszczalnych ilości osi w pociągach

Tablica 12. Wykaz dozwolonej ilości par wagonów załadowanych wspólnym ładunkiem i złączonych rozworą lub samym ładunkiem

Tablica 13. Wykaz dozwolonych szybkości pociągów z pługami odśnieżnymi

Tablica 14. Wykaz stacji wyznaczonych do wydawania rozkazów szczególnych drużynom pociągowym

Ciekawostką są zapisy przy stacjach Piekary Śląskie Wąsk. i Brzeziny Śląskie Wąsk. informujące, że stacje te wyznaczone są do wydawania rozkazów na łączący je odcinek, na którym od 10 lat nie prowadzono przewozów. Odcinek ten w 1959 roku najpewniej już nie istniał, ponieważ nie pojawia się w żadnym innym miejscu rozkładu jazdy.

Tablica 15. Wykaz pochyleń miarodajnych w promilach do obliczania ciężaru hamującego

Tablica 16. Normy procentów do obliczania potrzebnego ciężaru hamującego w pociągach

Tablica 17. Wykaz posterunków ruchu nieczynnych i czynnych okresowo

Oprócz samego wymienienia przypadków zamykania posterunków podano interesujące uwagi, z których można dowiedzieć się, że posterunek Kopalnia Siemianowice oraz stacje: Bytom Północny Wąsk., Tarnowskie Góry Wąsk., Miasteczno Śląskie Wąsk., Paproć, Szymocice Wąsk., Nędza Wąsk., Babice, Markowice Raciborskie Wąsk. nieczynne były do odwołania. Wiadomo że odwołanie nastąpiło na pewno w przypadku stacji Tarnowskie Góry Wąsk., Miasteczko Śląskie Wąsk. i Markowice Raciborskie Wąsk. W pozostałych przypadkach nic nie wiadomo o odwołaniu zamknięcia tych posterunków. W przypadku stacji Bytom Północny Wąsk., w późniejszym okresie w rozkładach jazdy podawano ją jako posterunek czynny całodobowo, ale chodziło o stację normalnotorową Bytom Północny, która osłaniała skrzyżowanie toru wąskiego i normalnego.

Stacja Miechowice tylko chwilowo czynna były w godzinach od 6.00 do 14.00.

Stacja Zgoda czynna była całodobowo, podczas gdy w rozkładzie jazdy zaplanowano tam jedynie 1 parę pociągów. Prawdopodobnie GKW na tej stacji realizowały przewozy na potrzeby własne Kopalni Węgla "Polska".

Plan ruchu pociągów

Wielkość ruchu

liczba pociągów kursującychj

Przyjęło się podawać liczbę pociągów uruchamianych, nie daje to jednak pełnego obrazu ruchu. W celu jego przedstawienia, opracowano schemat z zaznaczeniem liczby pociągów przewidzianych do uruchomienia na poszczególnych odcinkach w obu kierunkach. Pominięto punkty, na których nie następowała zmiana liczby pociągów.

Na schemacie ujęto wszystkie pociągi przewidziane do uruchomienia, nawet jeśli ich trasy się wykluczały.

Na dwutorowym szlaku Bytom Rozbark - Pole Północne zaplanowano największą liczbę 72 pociągów w obu kierunkach. Drugi w kolejności był, również dwutorowy, szlak Pole Północne - Maciejkowice z 60 pociągami w obu kierunkach.

Ruch pasażerski

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Ruch pasażerski prowadzony był między Gliwicami Trynkiem a Markowicami Raciborskimi Wąsk. Zauważyć można, że zapewniał on dojazd i powrót z Gliwic zarówno uczącym się i pracującym w normalnym czasie pracy, jak i pracującym w systemie trójzmianowym (ze zmianami o 6.00, 14.00 i 22.00).

Ciekawostką jest jedna para pociągów do przewozu pracowników PKP między Gliwicami Trynkiem a Porębą Wąsk. Pociągi te umożliwiały dojazd do Poręby przed 7.00 oraz powrót po 15.00. Przewidziane obciążenie (200 t w kierunku nieparzystym i 300 t w kierunku parzystym) sugeruje, że istniała możliwość włączania do składu wagonów towarowych.

Ruch towarowy

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Sieć Górnośląskich Kolei Wąskotorowych w 1959 roku podzielona była na 7 rejonów przewozów i prawdopodobnie była to największa liczba rejonów w historii.

Rejon nr 1 - Paulina

Głównym klientem Górnośląskich Kolei Wąskotorowych na obszarze rejonu Paulina były Zakłady Cynkowe "Szopienice" obsługiwane przez stację zdawczo-odbiorczą Gisze (późniejsza stacja Katowice Szopienice Wąsk.). Był to jeden z najmniejszych rejonów, a jednocześnie omawiany rozkład jazdy był ostatnim, kiedy czynna była linia Paulina - Katowice Wąsk.

Na stacji Katowice Wąsk. zaplanowana była interesująca organizacja ruchu pociągów ładownych z węglem z kopalni Katowice i Gottwald. Każdy taki pociąg zatrzymywany był w stacji Katowice Wąsk. na 5 minut, po czym jechał do oddalonego o 600 m punktu o nazwie Żeberko. Tam lokomotywa zostawiał skład i wracała luzem na stację Katowice Wąsk. skąd zabierała inny skład lub drugą część tego samego składu i po połączeniu w punkcie Żeberko, jechała z całym składem do stacji Paulina. Literatura nic nie wspomina o punkcie Żeberko na tej linii. Na podstawie kilometrażu wiadomo, że znajdował się on w pobliżu przejazdu z ulicą Katowicką, a dostępny fragment mapy z tego okresu pokazuje końcówkę toru żeberkowego. Tablice dopuszczalnego obciążenia nie potwierdzają, aby przyczyną dzielenia składu mogło być dozwolone obciążenie, które wynosiło 300 t i dokładnie takie obciążenie miał przewidziane każdy z ładownych pociągów.

Rejon nr 2 - Maciejkowice

Był to najbardziej obciążony przewozami rejon. Głównymi klientami na tym obszarze były Zakłady Górniczo-Hutnicze "Orzeł Biały", Zakłady Azotowe, Huta "Kościuszko" i Elektrownia "Chorzów". Dzięki zaplanowaniu bezpośrednich relacji wiadomo, że węgiel dla tej ostatniej miały dostarczać Kopalnie "Dymitrow", "Ludwik-Concordia", "Michał" i "Pstrowski".

Rejon nr 3 - Bytom Rozbark

Stacja Bytom Rozbark w 1959 roku charakteryzowała się ruchem niewiele mniejszym od Maciejkowic. Głównymi klientami w tym rejonie były Zakłady Górniczo-Hutnicze "Orzeł Biały", Kopalnia Węgla "Rozbark" i Kopalnia Węgla "Łagiewniki".

Rejon nr 4 - Bytom Karb Wąsk.

Głównymi klientami na tym obszarze były Kopalnia Węgla "Dymitrow", Kopalnia Węgla "Ludwik-Concordia", Kopalnia Węgla "Pstrowski", Kamieniołom "Dolomity" i Kamieniołom "Blachówka".

Rejon nr 5 - Nowy Bytom Wąsk.

Rejon ten obsługiwał stosunkowo niewielką długość linii, za to znaczną liczbę bocznic. Do najważniejszych klientów należały Huta "Pokój", Kopalnia Węgla "Polska", Zakłady Cynkowe "Silesia", Koksownia "Orzegów" i Koksownia "Walenty".

Rejon nr 6 - Poręba Wąsk.

Głównymi klientami rejonu nr 6 były: Elektrownia "Zabrze", Kopalnia Węgla "Zabrze", Kopalnia Węgla "Makoszowy" i Huta "1 Maja".

Między Porębą Wąsk. a Szybem Miarki znajdowała się bocznica ujęta w rozkładzie jazdy jako "Osiedle", o której ma wzmianki w literaturze. W okresie obowiązywania prezentowanego rozkładu jazdy trwała budowa osiedla przy obecnych ulicach Agrestowej i Olchowej, a GKW prawdopodobnie dowoziły materiał niezbędny do budowy. W 1963 roku uruchomiono w tym miejscu ładownię publiczną, prawdopodobnie wykorzystując do tego dawną bocznicę. Została ona zamknięta w 1971 roku.

Rejon nr 7 - Rudy

Rejon nr 7 był najmniej obciążony przewozami towarowymi. Głównym klientem była Kopalnia Węgla "Gliwice".

Plan pracy taboru

Tabor trakcyjny

Bardzo ważną cechą Górnośląskich Kolei Wąskotorowych była operatywność. Wymagało to odstąpienia od zasady sztywnego prowadzenia ruchu zgodnie z rozkładem jazdy, tym nie mniej opracowywano go w celu określenia zapotrzebowania na tabor oraz drużyny pociągowe. Na etapie planowania rozkładu jazdy korzystano z ramowego planu załadunków, chronometraży czynności na poszczególnych posterunkach, czasów jazdy oraz warunków obsługi bocznic w celu opracowywania racjonalnych obiegów lokomotyw. Na tej podstawie określano zapotrzebowanie na tabor i drużyny pociągowe.

Nie zachowały się plany pracy pojazdów trakcyjnych, więc na potrzeby prezentacji rozkładu jazdy, biorąc pod uwagę, że:

• drużyny pociągowe pracowały w zmianach 8 lub 12-godzinnych,
• rozpoczynanie i kończenie pracy odbywało się na stacjach macierzystych,
• wymagane były odpowiednie czasy przejścia między pociągami

opracowano obiegi taboru trakcyjnego. Przejścia, serie taboru oraz lokomotywownie macierzyste zaznaczono na wykresach ruchu kolorem niebieskim. Spora część przejść jest pewna. Wyjątkiem są wybrane przejścia na stacjach Paulina, Maciejkowice, Bytom Rozbark, Bytom Karb Wąsk., Nowy Bytom Wąsk., Poręba Wąsk., Gliwice Trynek i Rudy. Mimo tych wyjątków, udało się wyznaczyć dobowe zapotrzebowanie na pojazdy trakcyjne, które zestawiono z ilostanem w poniższej tabeli.

Z planem pracy pojazdów trakcyjnych ściśle powiązana była konieczność legitymowania się przez pracowników drużyn pociągowych znajomością odcinków linii oraz regulaminów poszczególnych posterunków i obsługi bocznic. Na tej podstawie opracowano schemat odcinków obsługi trakcyjnej, a w tabeli z zapotrzebowaniem na pojazdy trakcyjne ujęto długości odcinków dla poszczególnych lokomotywowni.

wykaz odcinków obsługi trakcyjnej

Lokomotywownia	Tw	Px	Mxz	Odcinki [km]
Bytom Karb Wąsk.	6	-	-	70,77
Bytom Rozbark	6	-	-	68,96
Maciejkowice	4	-	-	38,48
Poręba Wąsk.	3	-	-	27,79
Rudy	3	2	1	54,19
łącznie	22	2	1	-
ilostan	34	7	1	-

Zauważyć należy, że dane w powyższej tabeli dotyczą zapotrzebowania do ruchu pociągowego. Wiadomo, że na największych stacjach zatrudniano również lokomotywy do manewrów. Ponadto, obiegi w rejonie nr 7 (Rudy) przygotowane były w taki sposób, jakby pociągi towarowe miały kursować wyłącznie w dni robocze, czyli od poniedziałku do soboty oprócz dni świątecznych. Zapewne zakładano operatywne uruchamianie pociągów towarowych w niedziele i święta. W tym samym rejonie wybrane pociągi towarowe miały wpisany alternatywny pojazd trakcyjny, czyli lokomotywę Pxu, jednak te, z uwagi na małą moc, nadawały się jedynie do podstawiania próżnych składów pod załadunek.

Tabor wagonowy

Podobnie jak w przypadku pojazdów trakcyjnych, nie zachowały się również obiegi wagonów pasażerskich. Uwzględniając jednak fakt, że pociąg M 4030 miał zwiększone brutto, a między godziną 4.23 a 5.46 z Rud w mniej więcej półgodzinnych odstępach odjeżdżały 4 pociągi, wiadomo że zapotrzebowanie na wagony osobowe wynosiło 5 składów. Wspomniany pociąg M 4030 musiał być uruchamiany na 2 połączone składy, inaczej niemożliwe byłoby zamknięcie obiegów.

Skorowidz pociągów i spis treści

• 
• 
• 
•