Olecka Kolej Wąskotorowa: Różnice pomiędzy wersjami
m (drobne red.) |
|||
| Linia 54: | Linia 54: | ||
Kolejka służyła lokalnej społeczności przez cały okres międzywojenny, jednak słabo rozwinięte tereny pogranicza nie zapewniały wystarczających przychodów i kolejka regularnie notowała straty. | Kolejka służyła lokalnej społeczności przez cały okres międzywojenny, jednak słabo rozwinięte tereny pogranicza nie zapewniały wystarczających przychodów i kolejka regularnie notowała straty. | ||
| − | W 1924 roku Wschodniopruskie Towarzystwo Kolejowe (''Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft'') odkupiło pakiet akcji należący do firmy Lenz & Co. przejmując tym samym prowadzenie ruchu na kolejce. 30 czerwca 1924 roku Olecka Kolej Wąskotorowa została połączona z innymi wschodniopruskimi kolejkami należącymi do ODEG. Powstałemu w ten sposób przedsiębiorstwu nadano nazwę | + | W 1924 roku Wschodniopruskie Towarzystwo Kolejowe (''Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft'') odkupiło pakiet akcji należący do firmy Lenz & Co. przejmując tym samym prowadzenie ruchu na kolejce. 30 czerwca 1924 roku Olecka Kolej Wąskotorowa została połączona z innymi wschodniopruskimi kolejkami należącymi do ODEG. Powstałemu w ten sposób przedsiębiorstwu nadano nazwę Wschodniopruskie Koleje Dojazdowe SA ([[Ostpreußische Kleinbahnen AG]]). |
Okres drugiej wojny światowej wiązał się ze wzrostem przewozów, a działania wojenne nie miały bezpośredniego wpływu na funkcjonowanie kolejki aż do stycznia 1945 roku. Styczniowa ofensywa armii czerwonej doprowadziła do zajęcie Olecka 21 stycznia 1945 roku i oznaczała koniec istnienia kolejki. | Okres drugiej wojny światowej wiązał się ze wzrostem przewozów, a działania wojenne nie miały bezpośredniego wpływu na funkcjonowanie kolejki aż do stycznia 1945 roku. Styczniowa ofensywa armii czerwonej doprowadziła do zajęcie Olecka 21 stycznia 1945 roku i oznaczała koniec istnienia kolejki. | ||
Wersja z 13:01, 21 sie 2014
| Olecka Kolej Wąskotorowa* | |
| |
| Poprzednie nazwy: Oletzkoer Kleinbahn-AG (1911-1933) Treuburger Kleinbahnen (1933-1945) | |
| Rok budowy | 1911 |
| Zleceniodawca budowy | Oletzkoer Kleinbahn-AG
|
| Rozstaw szyn | 1000 mm
|
| Linie rozebrane | Treuburg/Marggrabowa Klb (Olecko Wąsk.) - Garbassen (Garbas) Treuburg/Marggrabowa Klb (Olecko Wąsk.) - Schwentainen (Świętajno) |
| Długość zlikwidowanych linii | 43,10 km |
| Stacje styczne z koleją normalnotorową | Treuburg/Marggrabowa Klb (Olecko Wąsk.) |
| ' | |
| Operatorzy | |
| Nazwa Operatora | Okres działalności |
| Oletzkoer Kleinbahn-AG | 1911 - 1924 |
| Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft | 1924 – 1945
|
| ' | |
Olecka Kolejka Wąskotorowa (niem. Oletzkoer Kleinbahn-AG, Treuburger Kleinbahnen) – nieistniejąca kolej wąskotorowa o prześwicie toru 1000 mm położona na terenie obecnego województwa warmińsko-mazurskiego. Po drugiej wojnie kolej nie została odbudowana.
Historia
Po raz pierwszy kolej dotarła do Olecka[1] w 1879 roku dzięki państwowej linii Gołdap - Ełk. W 1908 roku powstała lokalna linia kolejowa Olecko - Kruklanki.
W celu uzupełnienia sieci połączeń na terenie powiatu powołano w dniu 19 grudnia 1909 roku[2] przedsiębiorstwo Olecka Kolej Wąskotorowa SA (Oletzkoer Kleinbahn-AG), której udziałowcami zostało państwo pruskie (udział w wysokości 1 050 000 Marek), Prowincja Prusy Wschodnie (525 000 Mk), Powiat Olecki (525 000 Mk) oraz przedsiębiorstwo Lenz & Co. (463 000 Mk)[3]. Zaplanowano budowę dwóch odcinków:
- Garbas (Garbassen) - Mieruszki (Mierunsken) - Olecko (Marggrabowa) o długości 27,3 km.
- Olecko - (Marggrabowa) - Świętajno (Schwentainen) o długości 15,9 km.
W ciągu następnych kilku miesięcy spółka uzyskała koncesję wraz z prawem do wywłaszczenia gruntów (marzec 1910 roku)[4] i przystąpiła do budowy.
Kolejkę zaprojektowano jako wąskotorową o szerokości toru 1000 mm. Główną stację przeładunkową z parowozownią zlokalizowano w Olecku równolegle do placów składowych kolei państwowych, przy czym część osobową umieszczono w północnej jej części na skwerze na wprost dworca kolei państwowych. Ze stacji wyprowadzono linie w dwóch kierunkach oraz bocznicę do gazowni miejskiej. Urozmaicony teren wymusił wykonanie szeregu prac ziemnych oraz obiektów inżynieryjnych. Były to głównie żelbetowe wiadukty kolejowe i drogowe, część z nich wykonana jako konstrukcje trójprzęsłowe z bocznymi przęsłami łukowymi i środkowym w postaci belki stalowej. Budowy wiaduktu (pierwotnie z belką stalową) wymagało również przeprowadzenie toru kolejki do Świętajna pod linią kolei państwowych na południe od stacji w Olecku.
Oba odcinki Kolejki Oleckiej oddano do użytku 18 września 1911 roku[5].
W sierpniu 1914 roku okolice Olecka wraz z całymi Mazurami zostały zajęte przez Rosjan. Po bitwie pod Tannenbergiem już we wrześniu Olecko znalazło się w strefie walk podczas bitwy nad jeziorami mazurskimi. Ostatecznie armię rosyjską wyparto z Prus Wschodnich w lutym 1915 roku, jednak kolejka została w znacznym stopniu zniszczona. Wycofujące się wojska rosyjskie wywiozły część taboru, materiałów i infrastruktury. Ogółem straty oszacowano na 256.500 Mk. Z pomocą państwa udało się kolejkę ponownie uruchomić w 1916 roku.
Kolejka służyła lokalnej społeczności przez cały okres międzywojenny, jednak słabo rozwinięte tereny pogranicza nie zapewniały wystarczających przychodów i kolejka regularnie notowała straty.
W 1924 roku Wschodniopruskie Towarzystwo Kolejowe (Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft) odkupiło pakiet akcji należący do firmy Lenz & Co. przejmując tym samym prowadzenie ruchu na kolejce. 30 czerwca 1924 roku Olecka Kolej Wąskotorowa została połączona z innymi wschodniopruskimi kolejkami należącymi do ODEG. Powstałemu w ten sposób przedsiębiorstwu nadano nazwę Wschodniopruskie Koleje Dojazdowe SA (Ostpreußische Kleinbahnen AG).
Okres drugiej wojny światowej wiązał się ze wzrostem przewozów, a działania wojenne nie miały bezpośredniego wpływu na funkcjonowanie kolejki aż do stycznia 1945 roku. Styczniowa ofensywa armii czerwonej doprowadziła do zajęcie Olecka 21 stycznia 1945 roku i oznaczała koniec istnienia kolejki.
Gdy Olecko zostało przejęte przez administrację polską w czerwcu 1945 roku, straty w majątku kolejki wąskotorowej oceniono na 85% (straty w zabudowie miasta oszacowano na 80%). Jednocześnie w skutek akcji systematycznego wysiedlania ludności niemieckiej bardzo spadła liczba mieszkańców. Biorąc to pod uwagę zdecydowano o likwidacji kolejki i wykorzystaniu pozyskanych w ten sposób materiałów i taboru do odbudowy i uruchomienia innych linii (głównie kolejki ełckiej). Przewidywano co prawda możliwość odbudowy w bliżej nieokreślonej przyszłości, jednak planów tych nigdy nie zrealizowano.
Przewozy
Peryferyjne położenie kolejki oleckiej oznaczało, że ruch na kolejce nie był wielki. Według rozkładu z lata 1917 roku na odcinku Olecko - Garbas kursowały 3 pary pociągów, zaś na odcinku Olecko - Świętajno 2 pary. 10 lat później w obu relacjach było już tylko po jednej parze codziennych pociągów. Druga para kursowała tylko w wybrane dni tygodnia.
W lecie 1939 roku utrzymała się jedna para pociągów na całej trasie, jednak dodatkowa para kursowała wyłącznie na odcinku Olecko - Garbas i tylko w dni przedświąteczne.
Rozkład jazdy - lato 1917
Rozkład jazdy - lato 1927
Rozkład jazdy - lato 1939
Wielkość przewozów na kolejce oleckiej:[6][7]
| Rok | Przewozy pasażerskie [osób] |
Przewozy towarowe [ton] |
|---|---|---|
| 1933 | 47 000 | 29 000 |
| 1938 | 36 989 | 18 469 |
| 1940 | 61 177 | 22 730 |
| 1942 | 130 404 | 26 574 |
Infrastruktura
Sieć Oleckiej Kolei Wąskotorowej tworzyły dwie linie wybiegające z głównej stacji w Olecku na północ i na południowy-wschód. Całkowita długość linii wynosiła 43,2 km. Wykaz stacji i przystanków przedstawiają tabele:
| Km | Nazwa polska[8] | Nazwa niemiecka | Rodzaj posterunku | Uwagi |
|---|---|---|---|---|
| 0,0 | Garbas | Garbassen | stacja końcowa | Dworzec murowany, magazyn szachulcowy. |
| 1,9 | Mieruniszki Północ | Mierunsken Nord | przystanek | |
| 4,0 | Mieruniszki Centrum | Mierunsken Mitte | przystanek | |
| 4,6 | Mieruniszki Południe | Mierunsken Süd | przystanek | Bocznica do fabryki |
| 6,9 | Mieruniszki Folwark | Mierunsken Gut | przystanek | |
| 9,4 | Drozdowo | Drosdowen | przystanek | |
| 11,8 | Budki | Buttken | przystanek | |
| 13,7 | Biała Olecka (Kamienna) | Billstein | stacja (od II wojny światowej) | Bocznica do gorzelni |
| 15,9 | Lenarty | Lehnarten | przystanek | |
| 18,0 | Dąbrowice (Dombrowskie) | Dombrowsken | przystanek | |
| 21,0 | Babki Oleckie | Stobbenort | przystanek | |
| 22,9 | Sedranki I | Seedronken | przystanek | |
| 23,3 | Sedranki II | Seedronken | przystanek sezonowy | |
| 23,7 | Olecko Kolonia | Liebchenruch | przystanek | Budynek poczekalni |
| 26,4 | Olecko Północ | Marggrabowa/Treuburg | przystanek | |
| 26,8 | Olecko Stadion | Marggrabowa/Treuburg Stadion | przystanek (od lat '30) | Drewniana wiata peronowa |
| 27,0 | Olecko Centrum | Marggrabowa/Treuburg Mitte | przystanek | |
| 27,3 0,0 |
Olecko Wąskotorowe | Marggrabowa/Treuburg Kleinbahnhof | stacja styczna | Dworzec, sanitariat, magazyn, waga wozowa i wagonowa, rampa czołowo-boczna, parowozownia z warsztatami, bocznica do Zakł. Miejskich |
| 1,7 | Siejnik | Elisenhöhe | przystanek | |
| 4,0 | Kukowo | Kukowen | przystanek | |
| 5,1 | Kukowo Folwark | Kukowen Gut | przystanek | |
| 5,7 | Kukowo Las | Kukowen Wald | przystanek | |
| 7,9 | Zajdy | Sayden | przystanek | |
| 10,6 | Giże | Giesen | przystanek | |
| 12,5 | Dudki | Duttken | przystanek | |
| 13,8 | Kondratowo | Kondratsfelde | przystanek | |
| 15,9 | Świętajno | Schwentainen | stacja końcowa |
Tabor
Pierwszymi parowozami na kolejce oleckiej były cztery tendrzaki zbudowane przez Union Giesserei Königsberg w 1911 roku (nr fabr. 1883, 1884, 1885, 1886). Na kolejce oznaczono je TKB 1, 2, 3 i 4. Parowozy o układzie osi 1-3-0 posiadały silnik bliźniaczy. Nadciśnienie pary w kotle wynosiło 12 atm. Dwa z tych parowozów zostały utracone na przełomie lat 1914/15. W zamian otrzymano lokomotywę wyprodukowaną przez firmę Arnold Jung z Jungenthal (nr fabr. 2293). Był to również tendrzak z silnikiem bliźniaczym, lecz z dwoma osiami napędnymi o mocy 100 KM. Wkrótce zamówiono również w fabryce Jung dwa kolejne tendrzaki o układzie osi 1-3-0 o mocy 160 KM. Parowozy tego typu zakupiono wówczas również dla kolejki ełckiej i Pillkaller Kleinbahn.
Wykaz parowozów Oleckiej Kolei Wąskotorowej
| Oznaczenie | Producent | Nr fabr. / rok prod. | Typ | Moc | Uwagi |
|---|---|---|---|---|---|
| TKB 1 | Union Giesserei, Königsberg | 1883 / 1911 | 1'Cn2t | ||
| TKB 2 | Union Giesserei, Königsberg | 1884 / 1911 | 1'Cn2t | ||
| TKB 3 | Union Giesserei, Königsberg | 1885 / 1911 | 1'Cn2t | Utracony na przełomie lat 1915/16. | |
| TKB 4 | Union Giesserei, Königsberg | 1886 / 1911 | 1'Cn2t | Utracony na przełomie lat 1915/16. | |
| TKB 5 | Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal | 2293 / 1915[9] | 1'Bn2t | 100 KM | |
| TKB 3' | Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal | 2358 / 1916 | 1'Cn2t | 160 KM | Po 1945 roku przesłany do Ełku, na PKP Txa2-3341 > Tya6-3324 |
| TKB 4' | Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal | 2359 / 1916 | 1'Cn2t | 160 KM | Po 1945 roku przesłany do Ełku, na PKP Txa2-3342 > Tya6-3325 |
Według danych z 1933 i 1938 roku[10] [11]na kolejce oleckiej znajdował się następujący tabor:
- 4 parowozy
- 8 wagonów osobowych
- 2 wagony bagażowe[12]
- 36 wagonów towarowych
Dwuosiowe wagony osobowe II/III klasy z otwartymi pomostami wyprodukowane zostały przez fabrykę Waggon-Fabrik Steinfurt GmbH Königsberg. Miały blachownicową ostoję i drewniany szkielet pudła obity blachą. Wnętrze podzielono na dwa przedziały z ławkami ustawionymi prostopadle do kierunku jazdy. Zastosowano ogrzewanie parowe zasilane z parowozu.
Wagony pocztowo-bagażowe powstały w wyniku przebudowy krytych wagonów towarowych. Urządzono wnętrze, drewniane pudło obito blachą zaś drzwi przesuwne w ścianach bocznych zamieniono na dwuskrzydłowe. Wagony te wyposażono w indywidualne ogrzewanie. Wagony towarowe były dwuosiowe ze stalową ostoją i drewnianym pudłem[13].
Na kolejce oleckiej przez cały okres jej istnienia stosowano sprzęgi półautomatyczne Scharfenberga[14].
Tabor, który przetrwał działania wojenne i grabieże dokonywane w 1945 roku przez armię radziecką został przetransportowany do Ełku.
Przypisy
- ↑ W 1928 roku ówczesną nazwę miasta - Marggrabowa - zmieniono na Treuburg (dosł. Wierne Miasto) dla podkreślenia faktu, że plebiscyt w 1920 roku zakończył się na tych terenach przytłaczającym sukcesem Niemiec. W 1933 przemianowano w analogiczny sposób powiat
- ↑ Akt erekcyjny dostępny na stronie: Ocalić od zapomnienia
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 17 1910 r. (s. 334)
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 17 1910 r. (s. 283)
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 17 1910 r. (s. 790)
- ↑ Historia Kultury Materialnej
- ↑ Złoty wiek pary - rzecz o kolejach Olecka Kolej Wąskotorowa - Treuburger Kleinbahn
- ↑ W związku z rezygnacją z odbudowy kolejki po 1945 roku formalnie nazw polskich nigdy nie nadano.
- ↑ W niektórych źródłach podawany jest rok 1916.
- ↑ Historia Kultury Materialnej
- ↑ Pokropiński Bogdan, Koleje wąskotorowe Polski Północnej, Warszawa, CIBET, 2000, ISBN 83-85749-26-8
- ↑ Wykaz z 1933 ich nie obejmuje.
- ↑ Złoty wiek pary - rzecz o kolejach Olecka Kolej Wąskotorowa - Treuburger Kleinbahn
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 20 1913 r. (s. 1074).