Edytujesz Olecka Kolej Wąskotorowa

{{Szablon:Kolej wąskotorowa infobox
|nazwa_kolei                                                      = Olecka Kolej Wąskotorowa*
|nazwy_wcześniejsze                                               = Poprzednie nazwy:<br/>Oletzkoer Kleinbahn-AG (1911-1933)<br/>
''Treuburger Kleinbahnen (1933-1945)''<br/>
|grafika                                                          = [[Plik:Olecko-mapa.jpg|290px]]
|rok_budowy                                                       = 1911
|cel_budowy                                                       = 
|zleceniodawca_budowy                                             = ''Oletzkoer Kleinbahn-AG''
|rok_rozbiórki                                                    = 
|wpis_do_rej_zab                                                  = 
|rozstaw_szyn                                                     = 1000 mm
|pierwotny_prześwit                                               = 
|rok_przekucia                                                    = 
|istniejące_linie                                                 = 
|długość_czynnego_odcinka                                         = 
|długość_całkowita_istniejących_szlaków                           = 
|linie_rozebrane                                                  = ''Treuburg/Marggrabowa Klb'' (Olecko Wąsk.) - ''Garbassen'' (Garbas)<br>''Treuburg/Marggrabowa Klb'' (Olecko Wąsk.) - ''Schwentainen'' (Świętajno)
|długość_zlikwidowanych_linii                                     = 43,10 km
|stacje_styczne                                                   = ''Treuburg/Marggrabowa Klb'' (Olecko Wąsk.)
|inne_ważniejsze_stacje                                           = 
|uwagi                                                            = 
|1. operator                                                      = ''Oletzkoer Kleinbahn-AG''
|1_okres_działalności                                             = 1911 - 1924
|2. operator                                                      = ''Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft''
|2_okres_działalności                                             = 1924 – 1945
|3. operator                                                      = 
|3_okres_działalności                                             = 
|4. operator                                                      = 
|4_okres_działalności                                             = 
|5. operator                                                      =
|5_okres_działalności                                             =
|6. operator                                                      =
|6_okres_działalności                                             =
|uwagi_operator                                                   =
}}

'''Olecka Kolejka Wąskotorowa''' (niem. ''Oletzkoer Kleinbahn-AG'', ''Treuburger Kleinbahnen'') – nieistniejąca [[kolej wąskotorowa]] o prześwicie toru 1000 mm położona na terenie obecnego województwa warmińsko-mazurskiego. Po drugiej wojnie kolej nie została odbudowana.

== Historia ==
Po raz pierwszy kolej dotarła do Olecka<ref>W 1928 roku ówczesną nazwę miasta - Marggrabowa - zmieniono na ''Treuburg'' (dosł. Wierne Miasto) dla podkreślenia faktu, że plebiscyt w 1920 roku zakończył się na tych terenach przytłaczającym sukcesem Niemiec. W 1933 przemianowano w analogiczny sposób powiat</ref> w 1879 roku dzięki państwowej linii Gołdap - Ełk. W 1908 roku powstała lokalna linia kolejowa Olecko - Kruklanki.

W celu uzupełnienia sieci połączeń na terenie powiatu powołano w dniu 19 grudnia 1909 roku<ref>Akt erekcyjny dostępny na stronie: [http://www.wm.olecko.pl/koleje/OKW/OKW01.htm Ocalić od zapomnienia]</ref> przedsiębiorstwo Olecka Kolej Wąskotorowa SA (''Oletzkoer Kleinbahn-AG''), której udziałowcami zostało państwo pruskie (udział w wysokości 1 050 000 Marek), Prowincja Prusy Wschodnie (525 000 Mk), Powiat Olecki (525 000 Mk) oraz przedsiębiorstwo [[Lenz & Co.]] (463 000 Mk)<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 17 1910 r. (s. 334)</ref>. Zaplanowano budowę dwóch odcinków:
* Garbas (''Garbassen'') - Mieruszki (''Mierunsken'') - Olecko (''Marggrabowa'') o długości 27,3 km.
* Olecko - (''Marggrabowa'') - Świętajno (''Schwentainen'') o długości 15,9 km.

W ciągu następnych kilku miesięcy spółka uzyskała koncesję wraz z prawem do wywłaszczenia gruntów (marzec 1910 roku)<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 17 1910 r. (s. 283)</ref> i przystąpiła do budowy. 

Kolejkę zaprojektowano jako wąskotorową o szerokości toru 1000 mm. Główną stację przeładunkową z parowozownią zlokalizowano w Olecku równolegle do placów składowych kolei państwowych, przy czym część osobową umieszczono w północnej jej części na skwerze na wprost dworca kolei państwowych. Ze stacji wyprowadzono linie w dwóch kierunkach oraz bocznicę do gazowni miejskiej. Urozmaicony teren wymusił wykonanie szeregu prac ziemnych oraz obiektów inżynieryjnych. Były to głównie żelbetowe wiadukty kolejowe i drogowe, część z nich wykonana jako konstrukcje trójprzęsłowe z bocznymi przęsłami łukowymi i środkowym w postaci belki stalowej. Budowy wiaduktu (pierwotnie z belką stalową) wymagało również przeprowadzenie toru kolejki do Świętajna pod linią kolei państwowych na południe od stacji w Olecku.

Oba odcinki Kolejki Oleckiej oddano do użytku 18 września 1911 roku<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 17 1910 r. (s. 790)</ref>. 

W sierpniu 1914 roku okolice Olecka wraz z całymi Mazurami zostały zajęte przez Rosjan. Po bitwie pod Tannenbergiem już we wrześniu Olecko znalazło się w strefie walk podczas bitwy nad jeziorami mazurskimi. Ostatecznie armię rosyjską wyparto z Prus Wschodnich w lutym 1915 roku, jednak kolejka została w znacznym stopniu zniszczona. Wycofujące się wojska rosyjskie wywiozły część taboru, materiałów i infrastruktury. Ogółem straty oszacowano na 256.500 Mk. Z pomocą państwa udało się kolejkę ponownie uruchomić w 1916 roku.

Kolejka służyła lokalnej społeczności przez cały okres międzywojenny, jednak słabo rozwinięte tereny pogranicza nie zapewniały wystarczających przychodów i kolejka regularnie notowała straty.

W 1924 roku Wschodniopruskie Towarzystwo Kolejowe (''Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft'') odkupiło pakiet akcji należący do firmy Lenz & Co. przejmując tym samym prowadzenie ruchu na kolejce. 30 czerwca 1924 roku Olecka Kolej Wąskotorowa została połączona z innymi wschodniopruskimi kolejkami należącymi do ODEG. Powstałemu w ten sposób przedsiębiorstwu nadano nazwę Kolejki Wschodniopruskie SA ([[Ostpreußische Kleinbahnen AG]]). 

Okres drugiej wojny światowej wiązał się ze wzrostem przewozów, a działania wojenne nie miały bezpośredniego wpływu na funkcjonowanie kolejki aż do stycznia 1945 roku. Styczniowa ofensywa armii czerwonej doprowadziła do zajęcie Olecka 21 stycznia 1945 roku i oznaczała koniec istnienia kolejki. 

Gdy Olecko zostało przejęte przez administrację polską w czerwcu 1945 roku, straty w majątku kolejki wąskotorowej oceniono na 85% (straty w zabudowie miasta oszacowano na 80%). Jednocześnie w skutek akcji systematycznego wysiedlania ludności niemieckiej bardzo spadła liczba mieszkańców. Biorąc to pod uwagę zdecydowano o likwidacji kolejki i wykorzystaniu pozyskanych w ten sposób materiałów i taboru do odbudowy i uruchomienia innych linii (głównie [[Ełcka Kolej Wąskotorowa|kolejki ełckiej]]). Przewidywano co prawda możliwość odbudowy w bliżej nieokreślonej przyszłości, jednak planów tych nigdy nie zrealizowano.

== Przewozy ==
Peryferyjne położenie kolejki oleckiej oznaczało, że ruch na kolejce nie był wielki. Według rozkładu z lata 1917 roku na odcinku Olecko - Garbas kursowały 3 pary pociągów, zaś na odcinku Olecko - Świętajno 2 pary. 10 lat później w obu relacjach było już tylko po jednej parze codziennych pociągów. Druga para kursowała tylko w wybrane dni tygodnia.

W lecie 1939 roku utrzymała się jedna para pociągów na całej trasie, jednak dodatkowa para kursowała wyłącznie na odcinku Olecko - Garbas i tylko w dni przedświąteczne.
<gallery>
Plik:Olecko-rozkład-1917-lato.jpg|Rozkład jazdy - lato 1917
Plik:Olecko-rozkład-1927-lato.jpg|Rozkład jazdy - lato 1927
Plik:Olecko-rozkład-1939-lato.jpg|Rozkład jazdy - lato 1939
</gallery>


'''Wielkość przewozów na kolejce oleckiej:'''<ref>[http://www.skrypofilia.pl/page7.php Historia Kultury Materialnej]</ref><ref>[http://www.wm.olecko.pl/koleje/OKW/okw02.htm Złoty wiek pary - rzecz o kolejach Olecka Kolej Wąskotorowa - Treuburger Kleinbahn]</ref>

{| class="wikitable"
!Rok
!Przewozy pasażerskie <br> [osób]
!Przewozy towarowe <br> [ton]

|-
|1933
|47 000
|29 000

|-
|1938
|36 989
|18 469

|-
|1940
|61 177
|22 730

|-
|1942
|130 404
|26 574
|-
|}
<br>

== Infrastruktura ==

Sieć Oleckiej Kolei Wąskotorowej tworzyły dwie linie wybiegające z głównej stacji w Olecku na północ i na południowy-wschód. Całkowita długość linii wynosiła 43,2 km. Wykaz stacji i przystanków przedstawiają tabele:

{| class="wikitable"
!Km
!Nazwa polska<ref>W związku z rezygnacją z odbudowy kolejki po 1945 roku formalnie nazw polskich nigdy nie nadano.</ref>
!Nazwa niemiecka
!Rodzaj posterunku
!Uwagi

|-
|0,0
|Garbas
|''Garbassen''
|stacja końcowa
|Dworzec murowany, magazyn szachulcowy. 

|-
|1,9
|Mieruniszki Północ
|''Mierunsken Nord''
|przystanek
|

|-
|4,0
|Mieruniszki Centrum
|''Mierunsken Mitte''
|przystanek
|

|-
|4,6
|Mieruniszki Południe
|''Mierunsken Süd''
|przystanek
|Bocznica do fabryki

|-
|6,9
|Mieruniszki Folwark
|''Mierunsken Gut''
|przystanek
|

|-
|9,4
|Drozdowo
|''Drosdowen''
|przystanek
|

|-
|11,8
|Budki
|''Buttken''
|przystanek
|

|-
|13,7
|Biała Olecka (Kamienna)
|''Billstein''
|stacja (od II wojny światowej)
|Bocznica do gorzelni

|-
|15,9
|Lenarty
|''Lehnarten''
|przystanek
|

|-
|18,0
|Dąbrowice (Dombrowskie)
|''Dombrowsken''
|przystanek
|

|-
|21,0
|Babki Oleckie
|''Stobbenort''
|przystanek
|

|-
|22,9
|Sedranki I
|''Seedronken''
|przystanek
|

|-
|23,3
|Sedranki II
|''Seedronken''
|przystanek sezonowy
|

|-
|23,7
|Olecko Kolonia
|''Liebchenruch''
|przystanek
|Budynek poczekalni

|-
|26,4
|Olecko Północ
|''Marggrabowa/Treuburg''
|przystanek
|

|-
|26,8
|Olecko Stadion
|''Marggrabowa/Treuburg Stadion''
|przystanek (od lat '30)
|Drewniana wiata peronowa

|-
|27,0
|Olecko Centrum
|''Marggrabowa/Treuburg Mitte''
|przystanek
|

|-
|27,3<br>0,0
|Olecko Wąskotorowe
|''Marggrabowa/Treuburg Kleinbahnhof''
|stacja styczna
|Dworzec, sanitariat, magazyn, waga wozowa i wagonowa,<br> rampa czołowo-boczna, parowozownia z warsztatami,<br>  bocznica do Zakł. Miejskich

|-
|1,7
|Siejnik
|''Elisenhöhe''
|przystanek
|

|-
|4,0
|Kukowo
|''Kukowen''
|przystanek
|

|-
|5,1
|Kukowo Folwark
|''Kukowen Gut''
|przystanek
|

|-
|5,7
|Kukowo Las
|''Kukowen Wald''
|przystanek
|

|-
|7,9
|Zajdy
|''Sayden''
|przystanek
|

|-
|10,6
|Giże
|''Giesen''
|przystanek
|

|-
|12,5
|Dudki
|''Duttken''
|przystanek
|

|-
|13,8
|Kondratowo
|''Kondratsfelde''
|przystanek
|

|-
|15,9
|Świętajno
|''Schwentainen''
|stacja końcowa
|

|-
|}
<br>

== Tabor ==

Pierwszymi parowozami na kolejce oleckiej były cztery tendrzaki zbudowane przez Union Giesserei Königsberg w 1911 roku (nr fabr. 1883, 1884, 1885, 1886). Na kolejce oznaczono je TKB 1, 2, 3 i 4. Parowozy o układzie osi 1-3-0 posiadały silnik bliźniaczy. Nadciśnienie pary w kotle wynosiło 12 atm. Dwa z tych parowozów zostały utracone na przełomie lat 1914/15. W zamian otrzymano lokomotywę wyprodukowaną przez firmę Arnold Jung z Jungenthal (nr fabr. 2293). Był to również tendrzak z silnikiem bliźniaczym, lecz z dwoma osiami napędnymi o mocy 100 KM. Wkrótce zamówiono również w fabryce Jung dwa kolejne tendrzaki o układzie osi 1-3-0 o mocy 160 KM. Parowozy tego typu zakupiono wówczas również dla [[Ełcka Kolej Wąskotorowa|kolejki ełckiej]] i ''Pillkaller Kleinbahn''. 


'''Wykaz parowozów Oleckiej Kolei Wąskotorowej'''
{| class="wikitable"
!Oznaczenie
!Producent
!Nr fabr. / rok prod.
!Typ
!Moc
!Uwagi

|-
|TKB 1
|Union Giesserei, Königsberg
|1883 / 1911
|1'Cn2t
|
|

|-
|TKB 2
|Union Giesserei, Königsberg
|1884 / 1911
|1'Cn2t
|
|

|-
|TKB 3
|Union Giesserei, Königsberg
|1885 / 1911
|1'Cn2t
|
|Utracony na przełomie lat 1915/16.

|-
|TKB 4
|Union Giesserei, Königsberg
|1886 / 1911
|1'Cn2t
|
|Utracony na przełomie lat 1915/16.

|-
|TKB 5
|Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal
|2293 / 1915<ref>W niektórych źródłach podawany jest rok 1916.</ref>
|1'Bn2t
|100 KM
|

|-
|TKB 3'
|Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal
|2358 / 1916
|1'Cn2t
|160 KM
|Po 1945 roku przesłany do Ełku, na PKP Txa2-3341 > Tya6-3324

|-
|TKB 4'
|Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal
|2359 / 1916
|1'Cn2t
|160 KM
|Po 1945 roku przesłany do Ełku, na PKP Txa2-3342 > Tya6-3325
|-
|}
<br>

Według danych z 1933 i 1938 roku<ref>[http://www.skrypofilia.pl/page7.php Historia Kultury Materialnej]</ref> <ref>Pokropiński Bogdan, ''Koleje wąskotorowe Polski Północnej'', Warszawa, CIBET, 2000, ISBN 83-85749-26-8</ref>na kolejce oleckiej znajdował się następujący tabor:
* 4 parowozy
* 8 wagonów osobowych
* 2 wagony bagażowe<ref>Wykaz z 1933 ich nie obejmuje.</ref>
* 36 wagonów towarowych

Dwuosiowe wagony osobowe II/III klasy z otwartymi pomostami wyprodukowane zostały przez fabrykę Waggon-Fabrik Steinfurt GmbH Königsberg. Miały blachownicową ostoję i drewniany szkielet pudła obity blachą. Wnętrze podzielono na dwa przedziały z ławkami ustawionymi prostopadle do kierunku jazdy. Zastosowano ogrzewanie parowe zasilane z parowozu.

Wagony pocztowo-bagażowe powstały w wyniku przebudowy krytych wagonów towarowych. Urządzono wnętrze, drewniane pudło obito blachą zaś drzwi przesuwne w ścianach bocznych zamieniono na dwuskrzydłowe. Wagony te wyposażono w indywidualne ogrzewanie.
Wagony towarowe były dwuosiowe ze stalową ostoją i drewnianym pudłem<ref>[http://www.wm.olecko.pl/koleje/OKW/okw03.htm Złoty wiek pary - rzecz o kolejach Olecka Kolej Wąskotorowa - Treuburger Kleinbahn]</ref>.

Na kolejce oleckiej przez cały okres jej istnienia stosowano [[Sprzęg Scharfenberga|sprzęgi półautomatyczne Scharfenberga]]<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 20 1913 r. (s. 1074).</ref>.

Tabor, który przetrwał działania wojenne i grabieże dokonywane w 1945 roku przez armię radziecką został przetransportowany do Ełku.

{{przypisy}}

<noinclude>
[[Kategoria:Hasła encyklopedyczne]]
[[Kategoria:Koleje wąskotorowe w Polsce]]
</noinclude>