Edytujesz Archiwum:Projekt przebudowy stacji Maciejkowice (1942)

{{Teczka w archiwum
|Tytuł teczki=Projekt przebudowy stacji Maciejkowice z 1942 roku
|Data początkowa=1942
|Data końcowa=1942
|Sygnatura teczki=AT-00096
|Słowa kluczowe=Górnośląskie Koleje Wąskotorowe, projekt, plan stacji, Maciejkowice, Reichsbahndirektion Oppeln
}}

== Wprowadzenie ==

[[Plik:Maciejkowice-1942.jpg|thumb|right|900px]]

'''Projekt przebudowy stacji Maciejkowice''' został przygotowany podczas II wojny światowej przez ''Reichsbahndirektion Oppeln'', czyli Dyrekcję Kolei Rzeszy w Opolu. Zatwierdzono go 18 kwietnia 1942 roku. Omawianym elementem tego projektu jest skan planu przebudowy układu torowego naniesiony na istniejący wcześniej układ. Skan został odnaleziony w zasobach Internetu 4 lipca 2008 roku, a jego autor pozostaje nieznany. W przypadku posiadania jakichkolwiek informacji autorskich, serwis Enkol.pl zachęca do [[Enkol:Kontakt|kontaktu]]. Analizę skanu wraz z materiałami dodatkowymi przygotował [[User:Mariusz Herchold|Mariusz Herchold]].

= Stary układ torowy =

Omawiany skan stanowi szczegółowe źródło informacji o układzie torowym stacji Maciejkowice sprzed jej wojennej przebudowy. Stacja składała się wówczas z 8 torów głównych. Zwrotnice wszystkich rozjazdów nastawiane były ręcznie, a ich obsługa odbywała się z 3 posterunków zwrotniczowskich opisanych w poniższej tabeli.

{| class="wikitable"
|-
! Lokalizacja !! Rozjazdy zwyczajne !! Rozjazdy krzyżowe
|-
| zachodnia głowica rozjazdowa || 10 || 3
|-
| wyjazd z parowozowni || 7 || 1
|-
| wschodnia głowica rozjazdowa || 11 || 4
|}

Opisy wybranych budynków są nieczytelne, ale z pewną dozą prawdopodobieństwa można stwierdzić, że pracą wszystkich trzech posterunków zwrotniczowskich kierował dyżurny ruchu z budynku stacyjnego zlokalizowanego po lewej stronie wieży wodnej (''Wasserturm''). Tak przynajmniej miało to miejsce na początku XX wieku, kiedy budynek ten na mapach opisywano jako ''Controllhaus''<ref>{{cytuj stronę | url = https://mapy.orsip.pl/ | tytuł = Geoportal Województwa Śląskiego ORSIP | data dostępu = 2021-03-26 | cytat = Mapa topograficzna na lata 1901-13 }}</ref>. Funkcję budynku stacyjnego pełnił on jeszcze w [[Archiwum:Plan_stacji_Maciejkowice_(1951)|1951 roku]], a zlikwidowany został prawdopodobnie w latach 60 XX wieku.

Na planie przedstawiono 12-stanowiskową parowozownię wachlarzową jako istniejącą przed przebudową stacji, podczas gdy w literaturze <ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Soida | imię = Krzysztof | tytuł = Koleje Wąskotorowe na Górnym Śląsku, tom I | wydawca = "Śląsk" Sp. z o.o. | miejsce = Katowice | rok = 1995 | strony = 46 | isbn = 83-85831-82-7 }}</ref> zaznaczono, że parowozownia ta powstała dopiero w trakcie wojennej przebudowy. Biorąc jednak pod uwagę informacje, że w okresie międzywojennym w Maciejkowicach istniała parowozownia zatrudniająca 82 pracowników<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Soida | imię = Krzysztof | tytuł = Koleje Wąskotorowe na Górnym Śląsku, tom I | wydawca = "Śląsk" Sp. z o.o. | miejsce = Katowice | rok = 1995 | strony = 43 | isbn = 83-85831-82-7 }}</ref>, przy braku innych  materiałów można brać pod uwagę co najmniej 2 możliwości:
* w ramach wojennej przebudowy wzniesiono wachlarz w miejsce istniejącego tu wcześniej,
* wojenna przebudowa jednak nie obejmowała samej parowozowni, a budynek był starszy.

Nad zachodnią głowicą rozjazdową zaznaczona została kolej liniowa (''Drahtseilbahn'') opisana jako biegnąca z Szybu Kolejowego (''Bahnschacht'') Kopalni Chorzów do Szybu Zygmunt August (''Ernst August-Schacht'') tej samej kopalni. Być może szyby te należy traktować jako punkty pośrednie, gdyż kolej ta pierwotnie łączyła Hutę Królewską z odkrywką w Antoniowcu<ref>{{cytuj pismo | nazwisko = Halor | imię = Jakub | tytuł = Stacja Maciejkowice | czasopismo = Świat Kolei | oznaczenie = 2/2006 | strony = 33 | rok = 2006 | miesiąc = luty | wydawca = EMI-PRESS | miejsce = Łódź | issn = 1234-5962 }}</ref>.

Ponadto, na planie zaznaczono istniejące w 1942:
* podział terenu na działki ze wskazaniem ich właścicieli,
* kanalizację obsługującą parowozownię Maciejkowice,
* przechodzące nad stacją linie wysokiego napięcia (''Hochspannungs-Leitung''),
* drogi wokół układu torowego.

= Projektowany układ torowy =

Zakres przebudowy układu torowego został na planie zaznaczony kolorem czerwonym. O tym, że przebudowa ta została zrealizowana świadczy fakt, że zaprojektowany układ służył (po kilku niewielkich przebudowach) do końca istnienia stacji Maciejkowice w 2003 roku. Zakres przebudowy przewidzianej w 1942 roku był szeroki - zaplanowano:
* likwidację nieomal całego dotychczasowego układu torowego,
* likwidację wszystkich 3 posterunków zwrotniczowskich,
* budowę nowego układu torowego stacji z grupą 13 torów głównych,
* budowę nowych, mechanicznych scentralizowanych urządzeń zabezpieczenia ruchu kolejowego,
* budowę 2 nowych nastawni: dysponującej (Befehlsstellwerk), czyli późniejszej Mc oraz wykonawczej (Wärterstellwerk), czyli późniejszej Mc1.

Warto zauważyć, że nowy układ torowy przewidywał nieomal całkowitą rezygnację ze stosowania rozjazdów krzyżowych podwójnych. Pozostawiono tylko jeden z nich, w torach zdawczo-odbiorczych Zakładów Azotowych, który został zastąpiony dwoma rozjazdami zwyczajnymi podczas modernizacji urządzeń zabezpieczenia ruchu kolejowego w latach 60 XX wieku.

Dla każdego z torów głównych wyznaczono kierunek, dla którego przewidywano formować na nim pociągi. Jest to praktyka znana ze stacji rozrządowych, co świadczy o charakterze pracy Maciejkowic, utrzymanym również po wojnie ([[Archiwum:Plan_stacji_Maciejkowice_(1951)|plan stacji z 1951 roku]] również ma opisane kierunki).

Na planie zaznaczono ślady infrastruktury zlikwidowanej na krótko przed wybuchem II wojny światowej, której nie przewidywano odbudowywać w 1942 roku<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Soida | imię = Krzysztof | tytuł = Koleje Wąskotorowe na Górnym Śląsku, tom I | wydawca = "Śląsk" Sp. z o.o. | miejsce = Katowice | rok = 1995 | strony = 65| isbn = 83-85831-82-7 }}</ref>. Szczegóły przedstawiono w poniższej tabeli.

{| class="wikitable"
|-
! Tor !! Likwidacja !! Odbudowa
|-
| tor nr 1 szlaku do Pola Północnego || 1936 || 1947
|-
| łącznica z Brzezin Śląskich do Pola Północnego || 1939 || 1974
|}

= Ślady dawnych Maciejkowic =

[[Plik:Maciejkowice-1942-dodatek1.jpg|thumb|right|370px]]
[[Plik:Maciejkowice-1942-dodatek2.jpg|thumb|right|370px]]
[[Plik:Maciejkowice-1942-dodatek3.jpg|thumb|right|370px]]

Omawiany plan zawiera również cenne informacje o pozostałościach po układzie linii dojazdowych i bocznic Maciejkowic z XIX wieku. Są to:
* nasyp po pierwotnym przebiegu linii do Brzezin Śląskich,
* nasyp po pierwotnym przebiegu normalnotorowej Kolei Górnośląskiej (''Oberschlesische Eisenbahn'') omijającym obecną stację Chorzów Stary,
* budynek mieszkalny będącym dawnym posterunkiem dróżnika (''Bahnwärter'') Kolei Górnośląskiej, istniejącym jeszcze co najmniej w 1980 roku,
* pierwotny przebieg bocznicy do Huty Królewskiej (na tyłach parowozowni),
* ślad po niezidentyfikowanej bocznicy, odgałęziającej się w zachodniej głowicy rozjazdowej w kierunku północnym,
* pierwotny przebieg bocznicy do Szybu Zygmunt August.

Wszystkie powyższe pozostałości zaznaczono na oddzielnych rysunkach.

= Przypisy =