Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach

Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach
Poprzednie nazwy: Rauden 1898-1945, Rudy 1945-nadal
Rok budowy	1898
Data wpisu do rejestru zabytków	1993
Rozstaw szyn	785 mm
Istniejące linie	Gliwice Wąskotorowe - Markowice Raciborskie
Długość czynnego odcinka	6 km
Długość całkowita istniejących szlaków	~12 km
Długość zlikwidowanych linii	~37 km
Stacje styczne z koleją normalnotorową	Racibórz Markowice
Inne ważniejsze stacje	Gliwice Trynek
'
Operatorzy
Nazwa Operatora	Okres działalności
Górnośląskie Tramwaje Parowe	1900 - 1945
PKP	1945 – 1992
Towarzystwo Służby Ochrony Zabytków Kolei Rybnik	1994 - 2009
Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Kuźni Raciborskiej	2009 - obecnie
'

Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach - Stacja kolei wąskotorowej położona w 23 kilometrze linii Gliwice Wąskotorowe - Racibórz Markowice obecnie znajduje się we władaniu Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Kuźni Raciborskiej. Niegdyś była ważną stacją przeładunkową, główną lokomotywownią i wagonownią na linii. Dziś stanowi wielką atrakcję turystyczną w regionie.

Historia

Geneza powstania i budowa

Brak sprawnego systemu transportowego na trasie między Gliwicami a Raciborzem zaowocował w 1891 roku pomysłem budowy kolei wąskotorowej Gliwice-Rudy-Racibórz. Z inicjatywą stworzenia sprawnego systemu transportowego wyszła firma "Kramer & Co.". W 1894 r. utworzono Górnośląskie Tramwaje Parowe która później została pierwszym przewoźnikiem na linii. Trwały już wtedy prace przy budowie pierwszej linii tramwajowej Gliwice-Piekary Śląskie. 15 października 1987 roku firma "Kramer & Co." otrzymała koncesję na budowę i eksploatację linii w trakcji parowej a 13 kwietnia 1898 roku Ministerstwo Robót Publicznych nadało tej firmie prawo wywłaszczenia gruntów pod budowę kolei. Linia została otwarta 25 marca 1899r., początkowo na odcinku Gliwice-Rudy. W tym samym czasie połączono stację Nieborowice z Cegielnią "Wilcza" torem o długości 3,7 km. We fragmencie zezwolenia z dnia 25 kwietnia 1900 roku udzielonemu przez Prezydenta Rządowego Opola czytamy:

"Udziela się zezwolenia przy poniższych warunkach na budowę i eksploatację kolejki o charakterze linii bocznej o szerokości 0,785 m z Gliwic przez Rudy do Raciborza dla przewozu osób i towarów za pomocą trakcji parowej dla firmy Oberschleise Dampfstraßenbahn G.m.b.H. Berlin, którą zarejestrowano 21 marca 1894 roku w rejestrze handlowym Królewskiego Sądu Okręgowego I w Berlinie na podstawie ustawy o kolejkach i prywatnych połączeniach kolejowych z 28 lipca 1892 roku, w porozumieniu z Królewską Dyrekcją Kolejową w Katowicach oraz z zachowaniem praw osób trzecich.

§1

Zezwolenia udziela się na okres 99 lat."

Z końcem 1900 roku Górnośląskie Tramwaje Parowe otrzymało prawo wywłaszczania gruntów pod budowę kolei od Rud w stronę Raciborza. Następnie do użytku oddany został krótki odcinek Rudy-Paproć (w lutym 1901). W kwietniu 1902 przedłużono linię do Markowic, po drodze budując stacje Szymocice, Nędza oraz Babice. W końcu 17 maja 1903 linia dotarła do ostatniej na linii stacji Ratibor Plania.

Bocznice

Linia stanowiła trzon transportu towarowego w regionie, z tego powodu posiadała kilka bocznic do różnych zakładów przemysłowych. Wykaz bocznic przedstawia poniższa tabela

L.p.	Nazwa bocznicy	Data otwarcia	Data zamknięcia
1	Cegielnia "Wilcza"	1899-03-2525 marca 1899	1926-00- 1926
2	Górnośląskie Koleje Wąskotorowe	1905-06-022 czerwca 1905	1996-00- 1996
3	Kopalnia Węgla Kamiennego "Gliwice"	1905-00- 1905	1993-12-3131 grudnia 1993
4	Młyn parowy, późniejsza garbarnia	1923-00- 1923	1945-00- 1945
5	stacja normalnotorowa Markowice	1905-02-011 lutego 1905	1945-00- 1945
6	Tartak "Lukasine"		1930-00- 1930
7	Tartak "Paproć"		1945-00- 1945
8	Zakład Kruszyw Januszowice, Żwirownia "Babice"	1977-11-077 listopada 1977	1981-09-3030 września 1981
9	Zakłady Chemiczne "Ceres" S.A.	1905-02-011 lutego 1905	1945-00- 1945
10	Zakłady Elektrod Węglowych "1 Maja" (dawniej Siemens)		1939-05-2525 maja 1939
11	Żwirownia "Arndt & Baron"	1931-00- 1931
12	Żwirownia "Babice" Gminy Bojków	1931-00- 1931	1937-00- 1937

Niezrealizowane projekty

Plany przedłużenia linii do centrum Raciborza nie doszły do skutku, podobnie jak plany połączenia Rud z Kopalnią "Emma" (obecnie Marcel") przez Rybnik czy też pochodzącego z 1901 roku projektu budowy linii z Nieborowic do Czerwionki w której to znajduje się Kopalnia Dębieńsko. Jako fragment sieci tramwajowej, także kolej do Rud miała planowo zostać zelektryfikowana jednak pomysł ten nigdy nie doczekał się realizacji.

Tabor

Historyczny

W pierwszych latach do przewozów ludzi i towarów użytkowano tramwajowe lokomotywy parowe marki Hohenzoller, wycofane z dopiero co zelektryfikowanej miejskiej sieci tramwajowej, które ze względu na swój "miejski" rodowód nie sprawdziły się do ciągnięcia cięższych składów na dłuższych trasach. Już po 5 latach zaczęto więc wprowadzać do ruchu parowozy typowo "kolejowe" - początkowo marki Borsig (oznaczone serią Txb2) które służyły do lat 60-tych, później potężne Tw9. Po wojnie w ramach programu UNRRA dostarczono z USA maszyny serii Pxu które pracowały aż do zastąpienia ich spalinowozami rumuńskimi, kiedy to zostały w większości przekazane na Kujawskie Koleje Wąskotorowe. Podobnej klasy maszynami były polskie Px48 - trzy lokomotywy tej serii służyły na trasie Gliwice - Rudy w latach sześćdziesiątych jednak niewielka moc tych parowozów spowodowała, że przed końcem dekady zostały przeniesione na inne koleje wąskotorowe PKP.

Obecnie

Zestawienie (niepełne) taboru stacjonującego w Rudach:

Parowozy stacjonujące obecnie

Nr fabr.	Typ	Producent	Rok prod.	Nr. Kotła	Prześwit	Oznaczenie	Stan	Uwagi
3343	Las49	Chrzanów	1954	1655/53	785	Las49-3343	Sprawny
3996	Tw53/Pw53	Chrzanów	1955/1997/9	13969/54	785	Pw53-02	Eksponat	Przebudowany z Tw53. Tender od Px48. Zachowały się skrzynie wodne z Tw53
?	Tw9	Schwartzkopf	?	?	785	Tw9-8	Eksponat	Na stacji znajduje się kocioł służący kiedyś do ogrzewania lokomotywowni
?	T40	AEG	?	?	785	Tw9-?	Eksponat	Na stacji znajdują się zachowane skrzynie wodne z ostatniego egzemplarza tej serii.
?	Kp4	Chrzanów?	?	?	?	Kp4	Eksponat	Ostoja parowozu
12050	Bn2t	Borsig	1929	12050/29	785	15	Eksponat

Lokomotywy typów WLs75, WLs150, WLs180, L30H oraz L45H

Oznaczenie	Typ fabryczny	Numer fabryczny	Rok produkcji	Stan	Rozstaw	Typ silnika	Stacjonowanie	Uwagi
803S-01	803S	01	1988	Odstawiona	785 mm	SW266	Rudy
b/d	WLs50	1935	1968	Odstawiona	600 mm	Nieznany	b/d
b/d	WLs50	1936	1968	Odstawiona	600 mm	Nieznany	b/d

Pozostałe pojazdy trakcyjne

Nr fabr.	Typ	Rok prod.	Prześwit	Oznaczenie	Stan	Uwagi
25194	A20D-P	1986	785mm	MBxd2-218	Sprawny	wagon motorowy
2088	2WLs50	1970	785mm	2WLs50-2088	Sprawna
2244	2WLs50	?	785mm	brak	Odstawiona
1189	2WLs40	1961	785mm	10	Odstawiona	Pęknięty blok silnika
	377	WLs40	1955	600mm	?	Odstawiona
372	WLs40	1955	600mm	?	Odstawiona
???	Siemens elektrowóz	1896	785mm	???	Sprawna	Brak m.in. reflektorów i części osprzętu elektr.
1732	2WLs50	1965	785mm	????	Odstawiona

Wagony pasażerskie

Nr fabr.	Typ	Rok prod.	Prześwit	Oznaczenie	Stan	Uwagi
???	A20D-P	1988	785	Bxhpi 00-450034-236-7	Sprawny	Wagon doczepny Przekazany gminie Kuźnia Raciborska dn. 29.07.1994
???	A20D-P	1988	785	Bxhpi 00-450034-237-5	Sprawny	Wagon doczepny Przekazany gminie Kuźnia Raciborska dn. 29.07.1994
???	A20D-P	1988	785	Bxhpi 00-450034-238-3	Sprawny	Wagon doczepny Przekazany gminie Kuźnia Raciborska dn. 29.07.1994

Bibliografia

• Soida Krzysztof, Kolej Gliwice Trynek - Rudy - Racibórz, EMI-PRESS, ISBN 83-904079-2-2
• gkw.pl
• Rudy