Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach
Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach | |
Poprzednie nazwy: Górnośląskie Tramwaje Parowe, Górnośląskie Koleje Wąskotorowe | |
Rok budowy | 1898
|
Data wpisu do rejestru zabytków | 1993 |
Rozstaw szyn | 785 mm
|
Istniejące linie | Gliwice Wąskotorowe - Markowice Raciborskie |
Długość czynnego odcinka | 6 km |
Długość całkowita istniejących szlaków | ~12 km |
Długość zlikwidowanych linii | ~37 km |
Stacje styczne z koleją normalnotorową | Racibórz Markowice |
Inne ważniejsze stacje | Gliwice Trynek |
' | |
Operatorzy | |
Nazwa Operatora | Okres działalności |
Górnośląskie Tramwaje Parowe | 1900 - 1945 |
PKP | 1945 – 1992 |
Towarzystwo Służby Ochrony Zabytków Kolei Rybnik | 1994 - 2008 |
Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Kuźni Raciborskiej | 2008 - obecnie
|
' |
Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach - Stacja kolei wąskotorowej położona w 23 kilometrze linii Gliwice Wąskotorowe - Racibórz Markowice obecnie znajduje się we władaniu Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Kuźni Raciborskiej. Niegdyś była ważną stacją przeładunkową, główną lokomotywownią i wagonownią na linii. Dziś stanowi bazę pod turystyczne przewozy kolejowe będąc jedną z nielicznych zachowanych w dobrym stanie stacji, przy której ostały się jeszcze wąskie tory.
Historia[edytuj]
Geneza powstania i budowa[edytuj]
Brak sprawnego systemu transportowego na trasie między Gliwicami a Raciborzem zaowocował w 1891 roku pomysłem budowy kolei wąskotorowej Gliwice-Rudy-Racibórz. Z inicjatywą stworzenia sprawnego systemu transportowego wyszła firma "Kramer & Co.". W 1894 r. utworzono Górnośląskie Tramwaje Parowe która później została pierwszym przewoźnikiem na linii. Trwały już wtedy prace przy budowie pierwszej linii tramwajowej Gliwice-Piekary Śląskie. 15 października 1987 roku firma "Kramer & Co." otrzymała koncesję na budowę i eksploatację linii w trakcji parowej a 13 kwietnia 1898 roku Ministerstwo Robót Publicznych nadało tej firmie prawo wywłaszczenia gruntów pod budowę kolei. Linia została otwarta 25 marca 1899r., początkowo na odcinku Gliwice-Rudy. W tym samym czasie połączono stację Nieborowice z Cegielnią "Wilcza" torem o długości 3,7 km. We fragmencie zezwolenia z dnia 25 kwietnia 1900 roku udzielonemu przez Prezydenta Rządowego Opola czytamy:
"Udziela się zezwolenia przy poniższych warunkach na budowę i eksploatację kolejki o charakterze linii bocznej o szerokości 0,785 m z Gliwic przez Rudy do Raciborza dla przewozu osób i towarów za pomocą trakcji parowej dla firmy Oberschleise Dampfstraßenbahn G.m.b.H. Berlin, którą zarejestrowano 21 marca 1894 roku w rejestrze handlowym Królewskiego Sądu Okręgowego I w Berlinie na podstawie ustawy o kolejkach i prywatnych połączeniach kolejowych z 28 lipca 1892 roku, w porozumieniu z Królewską Dyrekcją Kolejową w Katowicach oraz z zachowaniem praw osób trzecich.
§1Zezwolenia udziela się na okres 99 lat."
Z końcem 1900 roku Górnośląskie Tramwaje Parowe otrzymało prawo wywłaszczania gruntów pod budowę kolei od Rud w stronę Raciborza. Następnie do użytku oddany został krótki odcinek Rudy-Paproć (w lutym 1901). W kwietniu 1902 przedłużono linię do Markowic, po drodze budując stacje Szymocice, Nędza oraz Babice. W końcu 17 maja 1903 linia dotarła do ostatniej na linii stacji Ratibor Plania.
Dzieje kolei przed wojną[edytuj]
Po 1945 - w strukturach GKW[edytuj]
Bocznice[edytuj]
Linia stanowiła trzon transportu towarowego w regionie, z tego powodu posiadała kilka bocznic do różnych zakładów przemysłowych. Wykaz bocznic przedstawia poniższa tabela
L.p. | Nazwa bocznicy | Data otwarcia | Data zamknięcia |
---|---|---|---|
1 | Cegielnia "Wilcza" | 25 marca 1899 | 1926 |
2 | Górnośląskie Koleje Wąskotorowe | 2 czerwca 1905 | 1996 |
3 | Kopalnia Węgla Kamiennego "Gliwice" | 1905 | 31 grudnia 1993 |
4 | Młyn parowy, późniejsza garbarnia | 1923 | 1945 |
5 | stacja normalnotorowa Markowice | 1 lutego 1905 | 1945 |
6 | Tartak "Lukasine" | 1930 | |
7 | Tartak "Paproć" | 1945 | |
8 | Zakład Kruszyw Januszowice, Żwirownia "Babice" | 7 listopada 1977 | 30 września 1981 |
9 | Zakłady Chemiczne "Ceres" S.A. | 1 lutego 1905 | 1945 |
10 | Zakłady Elektrod Węglowych "1 Maja" (dawniej Siemens) | 25 maja 1939 | |
11 | Żwirownia "Arndt & Baron" | 1931 | |
12 | Żwirownia "Babice" Gminy Bojków | 1931 | 1937 |
Niezrealizowane projekty[edytuj]
Plany przedłużenia linii do centrum Raciborza nie doszły do skutku, podobnie jak plany połączenia Rud z Kopalnią "Emma" (obecnie Marcel") przez Rybnik czy też pochodzącego z 1901 roku projektu budowy linii z Nieborowic do Czerwionki w której to znajduje się Kopalnia Dębieńsko. Jako fragment sieci tramwajowej, także kolej do Rud miała planowo zostać zelektryfikowana jednak pomysł ten nigdy nie doczekał się realizacji.
Tabor[edytuj]
Historyczny[edytuj]
W pierwszych latach do przewozów ludzi i towarów użytkowano tramwajowe lokomotywy parowe marki Hohenzoller, wycofane z dopiero co zelektryfikowanej miejskiej sieci tramwajowej, które ze względu na swój "miejski" rodowód nie sprawdziły się do ciągnięcia cięższych składów na dłuższych trasach. Już po 5 latach zaczęto więc wprowadzać do ruchu parowozy typowo "kolejowe" - początkowo marki Borsig (oznaczone serią Txb2) które służyły do lat 60-tych, później potężne Tw9. Po wojnie w ramach programu UNRRA dostarczono z USA maszyny serii Pxu które pracowały aż do zastąpienia ich spalinowozami rumuńskimi, kiedy to zostały w większości przekazane na Kujawskie Koleje Wąskotorowe. Podobnej klasy maszynami były polskie Px48 - trzy lokomotywy tej serii służyły na trasie Gliwice - Rudy w latach sześćdziesiątych jednak niewielka moc tych parowozów spowodowała, że przed końcem dekady zostały przeniesione na inne koleje wąskotorowe PKP.
Obecnie[edytuj]
Zestawienie (niepełne) taboru stacjonującego w Rudach:
Parowozy stacjonujące obecnie bądź w przeszłości[edytuj]
Nr fabr. | Typ | Producent | Rok prod. | Nr. Kotła | Prześwit | Oznaczenie | Stan | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
2647 | Tw53 | Chrzanów | 1954 | 13963/54 | 785 | Tw53-2566 | sprzedany | 05.03.2020 przetransportowany do Bytomia Karbia |
3343 | Las49 | Chrzanów | 1954 | 1655/53 | 785 | Las49-3343 | Sprawny | |
2002 | Ryś | Chrzanów | 1950 | 719/50 | 785 | Tkb27 | sprzedany /w remoncie | w 2019 sprzedany do Bytomia Karbia |
3996 | Tw53/Pw53 | Chrzanów | 1955/1997/9 | 13969/54 | 785 | Pw53-02 | Eksponat | przebudowany z Tw53. Tender od Px48. Zachowały się skrzynie wodne |
? | Tw9 | Schwartzkopf | ? | ? | 785 | Tw9-8 | Eksponat | na stacji znajduje się kocioł i jedno koło |
? | T40 | AEG | ? | ? | 785 | Tw9-? | Eksponat | na stacji znajdują się skrzynie wodne z ostatniego egzemplarza tej serii |
? | Kp4 | Chrzanów? | ? | ? | ? | Kp4 | Eksponat | rama parowozu |
12050 | ? | Borsig | 1929 | 12050/29 | 785 | Bez oznaczeń | Eksponat |
Lokomotywy typów WLs75, WLs150, WLs180, L30H oraz L45H[edytuj]
Oznaczenie | Typ fabryczny | Numer fabryczny | Rok produkcji | Stan | Rozstaw | Typ silnika | Stacjonowanie | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
10 | 2WLs40 | 1189 | 1961 | Odstawiona | 785 mm | Nieznany | Rudy | Odstawiona ze względu na pęknięty blok silnika |
WLs50-1836 | 2WLs50 | 1836 | 1966 | Sprawna | 785 mm | Nieznany | Rudy | |
WLs50-2088 | 2WLs50 | 2088 | 1970 | Sprawna | 785 mm | S324HL | Rudy | |
802S-01 | 802S | 001 | 19854 | Odstawiona | 750 mm | SW266 | Rudy | Prototyp |
803S-01 | 803S | 13 | 1989 | Odstawiona | 785 mm | SW266 | Rudy | |
MBxd2-218 | A20D-P | 25194 | 1986 | Sprawna | 785 mm | D2516HMU | Rudy | Po przekuciu na 785mm obsługuje sporo pociągów. Wciąż ma czerwone barwy będące pozostałością po SKPL. |
Lxd2-354 | L45H | 20569 | 1967 | Odstawiona | 785 mm | Maybach MB 836 Bb | Rudy | |
brak | L45H | 20849 | 1969 | Eksponat | 785 mm | Maybach MB 836 Bb | Rudy | Przebudowana na rotacyjne urządzenie do oczyszczania toru w roku 1987 |
HP-Lxd2-08 | L45H | 24324 | 1981 | Odstawiona | 785 mm | Wola H12A | Rudy | |
Lxd2-373 | L45H | 24331 | 1981 | Sprawna | 785 mm | Maybach MB 836 Bb | Rudy | |
brak | WLp50 | 031 | 1994 | Odstawiona | 900 mm | B/d | Rudy | Lokomotywa posiada instalację hamulca zespolonego oraz inną niż pozostałe lokomotywy tej serii przekładnię hydrauliczną. Posiada ona również sprężarkę tego samego typu co w lokomotywach Lxd2, Lyd2 i LDH45. |
brak | WLs150 | 7225 | 1966 | Sprawna | 785 mm | Wola DSR150 | Rudy | W Hucie Gliwice nr zakładowy 2 |
WLs180-15 | WLs180 | 15 | 1971 | Sprawna | 785 mm | Wola H6 | Rudy | |
WLs180-36 | WLs180 | 36 | 1972 | Sprawna | 785 mm | Wola H6 | Rudy | |
brak | WLs40 | 377 | 1955 | Odstawiona | 600 mm | S324HL | Rudy | |
b/d | WLs50 | 1935 | 1968 | Odstawiona | 600 mm | Nieznany | Rudy | |
b/d | WLs50 | 1936 | 1968 | Odstawiona | 600 mm | Nieznany | Rudy | |
WLs50-6 | WLs50M3 | 044 | 1992 | Odstawiona | 600 mm | Nieznany | Rudy | |
WLs75-38 | WLs75 | 38 | 1967 | Sprawna | 785 mm | Nieznany | Rudy | |
nieznane | WLs75 | 66 | 1971 | W trakcie remontu | 785 mm | Nieznany | Rudy |
Pozostałe pojazdy trakcyjne[edytuj]
Nr fabr. | Typ | Rok prod. | Prześwit | Oznaczenie | Stan | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
25076 | A20D-P | 1985 | 750 | MBxd2-308 | Odstawiony | wagon motorowy ex. 1000mm obecne wózki pochodzą Mbxd2-225 |
25194 | A20D-P | 1986 | 750 | MBxd2-218 | Sprawny | wagon motorowy |
2088 | 2WLs50 | 1970 | 785 | 2WLs50-2088 | Sprawna | |
2244 | 2WLs50 | ? | 785 | brak | Odstawiona | |
1189 | 2WLs40 | 1961 | 785 | 10 | Odstawiona | Pęknięty blok silnika |
???? | 2WLs40 | ???? | 800 | ?? | Odstawiona | Brak wiązarów |
377 | WLs40 | 1955 | 600 | ? | Odstawiona | |
372 | WLs40 | 1955 | 600 | ? | Odstawiona | |
044 | WLs50M3 | 1992 | 600 | WLs50-6 | Odstawiona | |
3343 | Las49 | 1954 | 785 | Las49-3343 | Sprawna | |
??? | Siemens elektrowóz | 1896 | 785 | ??? | Sprawna | Brak m.in. reflektorów i części osprzętu elektr. |
1732 | 2WLs50 | 1965 | 785 | ???? | Odstawiona |
Wagony pasażerskie[edytuj]
Nr fabr. | Typ | Rok prod. | Prześwit | Oznaczenie | Stan | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|
??? | A20D-P | 1988 | 785 | Bxhpi 00-450034-236-7 | Sprawny | Wagon doczepny Przekazany gminie Kuźnia Raciborska dn. 29.07.1994[1] |
??? | A20D-P | 1988 | 785 | Bxhpi 00-450034-237-5 | Sprawny | Wagon doczepny Przekazany gminie Kuźnia Raciborska dn. 29.07.1994[2] |
??? | A20D-P | 1988 | 785 | Bxhpi 00-450034-238-3 | Sprawny | Wagon doczepny Przekazany gminie Kuźnia Raciborska dn. 29.07.1994[3] |
Zestawienie historyczne[edytuj]
Zestawienie spalinowych pojazdów trakcyjnych stacjonujących w przeszłości i obecnie na stacji Rudy.
Zestawienie obecnie nie obejmuje wagonów motorowych oraz lokomotyw typu WLs40/50 i pochodnych oraz różnego rodzaju lokomotyw kopalnianych.
Typ | Numer | Obecne / ostatnie oznaczenie |
Stacjonowanie od roku | Stacjonowanie do roku | Stan | Obecne / ostatnie miejsce stacjonowania |
---|---|---|---|---|---|---|
2WLs40 | 1189 | 10 | 1993 | nadal | Odstawiona | Rudy |
2WLs50 | 1732 | Borynia 6 | 2015 | 2018 | Odstawiona | Błędowa Tyczyńska (Zakład remontowy) |
2WLs50 | 1814 | b/d | 2014 | Nadal | Odstawiona | Rudy |
2WLs50 | 1817 | WLs50-1817 | b/d | nadal | Odstawiona | Rudy |
2WLs50 | 1836 | WLs50-1836 | 2017 | nadal | Sprawna | Rudy |
2WLs50 | 1836 | WLs50-1836 | 2002 | b/d | Sprawna | Rudy |
2WLs50 | 2088 | WLs50-2088 | 1993 | nadal | Sprawna | Rudy |
2WLs50 | 2244 | Brak | 2010 | 2018 | W trakcie remontu | Błędowa Tyczyńska (Zakład remontowy) |
802S | 001 | 802S-01 | b/d | b/d | Odstawiona | Rudy |
803S | 13 | 803S-01 | b/d | nadal | Odstawiona | Rudy |
A20D-P | 25076 | MBxd2-308 | 2014 | 2019 | W trakcie remontu | Pleszew Miasto |
A20D-P | 25194 | MBxd2-218 | 2013 | nadal | Sprawna | Rudy |
A20D-P | ?(223) | 805.902 | 2003 | 2005 | Sprawna | Jindřichův Hradec (Czechy) |
GLs30 | ? | Brak | 2010 | obecnie | Odstawiona | Skansen w Rudach |
L30H | 23397 | TU38.001 | 2003 | 2005 | Sprawna | Třemešná ve Šlezsku |
L30H | 23437 | Lyd2-101 | 2003 | 2005 | Sprawna | Bytom Karb Wąskotorowy |
L30H | 23437 | Lyd2-101 | 2010 | 2020-03-05 | Sprawna | Bytom Karb Wąskotorowy |
L30H | 24367 | Lyd2-63 | 2010 | 2020 | W trakcie remontu | Środa Wielkopolska Miasto |
L45H | 20566 | Lxd2-370 | 1968 | 1973 | Złom | Bytom Rozbark |
L45H | 20567 | Lxd2-352 | 1968 | 1990 | W trakcie remontu | Bytom Karb Wąskotorowy |
L45H | 20568 | Lxd2-353 | 1968 | 1990 | Złom | Bytom Rozbark |
L45H | 20569 | Lxd2-354 | 1968 | 1992 | Odstawiona | Rudy |
L45H | 20569 | Lxd2-354 | 2003 | nadal | Odstawiona | Rudy |
L45H | 20570 | Lxd2-355 | 2004 | 2005 | Złom | Stanica |
L45H | 20570 | Lxd2-355 | 1990 | 1992 | Złom | Stanica |
L45H | 20849 | brak | 2003 | nadal | Eksponat | Rudy |
L45H | 20850 | L45H-358 | 1994 | 2002 | Sprawna | Oberwiesenthal |
L45H | 20850 | L45H-358 | 1970 | 1990 | Sprawna | Oberwiesenthal |
L45H | 20921 | Lxd2-360 | 1970 | 1970 | Złom | Bytom Karb Wąskotorowy |
L45H | 20922 | Lxd2-361 | 1970 | 1992 | Złom | Bytom Rozbark |
L45H | 21277 | Lxd2-366 | 1972 | 1975 | Złom | Bytom Karb Wąskotorowy |
L45H | 21580 | Lxd2-367 | 1973 | 1992 | Złom | Bytom Rozbark |
L45H | 24324 | HP-Lxd2-08 | 2012 | nadal | Odstawiona | Rudy |
L45H | 24325 | PKW-Lxd2-09 | b/d | 2019 | Odstawiona | MaLoWa Bahnwerkstatt GmbH, Benndorf |
L45H | 24325 | PKW-Lxd2-09 | 2012 | 2014 | Odstawiona | MaLoWa Bahnwerkstatt GmbH, Benndorf |
L45H | 24327 | PKW-Lxd2-11 | b/d | 2019 | Sprawna | MaLoWa Bahnwerkstatt GmbH, Benndorf |
L45H | 24327 | PKW-Lxd2-11 | 2012 | 2014 | Sprawna | MaLoWa Bahnwerkstatt GmbH, Benndorf |
L45H | 24331 | Lxd2-373 | 2002 | 2005 | Sprawna | Rudy |
L45H | 24331 | Lxd2-373 | 2011 | nadal | Sprawna | Rudy |
Tw53 | 2467 | Tw53-2566 | 2010 | 2020-03-05 | Odstawiona | Bytom Karb Wąskotorowy |
Tw53 | 2467 | Tw53-2566 | 199x | 2007 | Odstawiona | Bytom Karb Wąskotorowy |
Tw53 | 2652 | Tw53-2670 | b/d | b/d | Pomnik | Racibórz |
Tw53 | 3996 | Tw53-3996 | 1993 | nadal | Odstawiona | Rudy |
WLp50 | 031 | brak | 2013 | nadal | Odstawiona | Rudy |
WLs150 | 6838 | WLs150-6838 | 2002 | 2005 | Złom | Stanica |
WLs150 | 7225 | brak | 2005 | nadal | Sprawna | Rudy |
WLs150 | 7228 | WLs150-7228 | 1997 | 2005 | Złom | Złomowisko w Gliwicach - Łabędach |
WLs150 | 7230 | Lyd1-306 | 1969 | 1971 | Złom | Bytom Rozbark |
WLs150 | 7232 | Lyd1-308 | 1969 | 1970 | Pomnik | Nadleśnictwo w Marculach |
WLs150 | 7232 | Lyd1-308 | 2003 | 2005 | Pomnik | Nadleśnictwo w Marculach |
WLs150 | 7233 | Lyd1-309 | 1969 | 1970 | Sprawna | Bytom Karb Wąskotorowy |
WLs150 | 7657 | WLs150-7657 | 2002 | 2005 | Złom | Złomowisko w Gliwicach - Łabędach |
WLs180 | 11 | WLs180-11 | 2002 | 2005 | Nieznany | nieznane |
WLs180 | 15 | WLs180-15 | 1994 | 2005 | Sprawna | Rudy |
WLs180 | 15 | WLs180-15 | 2008 | nadal | Sprawna | Rudy |
WLs180 | 36 | WLs180-36 | 1994 | 2005 | Sprawna | Rudy |
WLs180 | 36 | WLs180-36 | 2007 | nadal | Sprawna | Rudy |
WLs180 | 42 | WLs180-42 | 2003 | 2005 | Odstawiona | Bachórz |
WLs180 | 5660 | Lyd1-250 | 2002 | 2005 | Sprawna | Pleszew Miasto |
WLs180 | 5660 | Lyd1-250 | 2012 | 2018 | Sprawna | Pleszew Miasto |
WLs180 | 7 | WLs180-07 | 2016 | 2018 | Odstawiona | Pleszew Prywatna Posesja |
WLs40 | 324 | brak | b/d | b/d | Odstawiona | Jedlicze |
WLs40 | 372 | brak | 2010 | nadal | Odstawiona | Rudy |
WLs40 | 377 | brak | 2010 | nadal | Odstawiona | Rudy |
WLs50 | 1935 | b/d | b/d | nadal | Odstawiona | Rudy |
WLs50 | 1936 | b/d | b/d | nadal | Odstawiona | Rudy |
WLs50M3 | 044 | WLs50-6 | b/d | nadal | Odstawiona | Rudy |
WLs75 | 38 | WLs75-38 | 2003? | nadal | Sprawna | Rudy |
WLs75 | 66 | nieznane | 2012 | nadal | W trakcie remontu | Rudy |
WLs75 | 82 | WLs75-82 | 2012 | 2018 | Odstawiona | Stacja Muzeum Czernichów Główny |
Wmc | nieznany | Wmc 104 | b/d | b/d | Złom | Rudy |
Wmc | nieznany | Wmc 101 | b/d | nadal | Odstawiona | Rudy |
Wmc | nieznany | Wmc 029 | 2014 | 2020 | Wrak | Bytom Karb Wąskotorowy |
Przypisy
- ↑ Krzysztof Soida: Kolej Gliwice Trynek - Rudy - Racibórz. Łódź: Emi-Press, 1998, s. 79. ISBN 83-904079-2-2.
- ↑ Krzysztof Soida: Kolej Gliwice Trynek - Rudy - Racibórz. Łódź: Emi-Press, 1998, s. 79. ISBN 83-904079-2-2.
- ↑ Krzysztof Soida: Kolej Gliwice Trynek - Rudy - Racibórz. Łódź: Emi-Press, 1998, s. 79. ISBN 83-904079-2-2.
Bibliografia[edytuj]
- Soida Krzysztof, Kolej Gliwice Trynek - Rudy - Racibórz, EMI-PRESS, ISBN 83-904079-2-2
- gkw.pl