Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach

Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach
Poprzednie nazwy: Górnośląskie Tramwaje Parowe, Górnośląskie Koleje Wąskotorowe
Rok budowy	1898
Data wpisu do rejestru zabytków	1993
Rozstaw szyn	785 mm
Istniejące linie	Gliwice Wąskotorowe - Markowice Raciborskie
Długość czynnego odcinka	6 km
Długość całkowita istniejących szlaków	~12 km
Długość zlikwidowanych linii	~37 km
Stacje styczne z koleją normalnotorową	Racibórz Markowice
Inne ważniejsze stacje	Gliwice Trynek
'
Operatorzy
Nazwa Operatora	Okres działalności
Górnośląskie Tramwaje Parowe	1900 - 1945
PKP	1945 – 1992
Towarzystwo Służby Ochrony Zabytków Kolei Rybnik	1994 - 2008
Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Kuźni Raciborskiej	2008 - obecnie
'

Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach - Stacja kolei wąskotorowej położona w 23 kilometrze linii Gliwice Wąskotorowe - Racibórz Markowice obecnie znajduje się we władaniu Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Kuźni Raciborskiej. Niegdyś była ważną stacją przeładunkową, główną lokomotywownią i wagonownią na linii. Dziś stanowi bazę pod turystyczne przewozy kolejowe będąc jedną z nielicznych zachowanych w dobrym stanie stacji, przy której ostały się jeszcze wąskie tory.

Historia

Geneza powstania i budowa

Brak sprawnego systemu transportowego na trasie między Gliwicami a Raciborzem zaowocował w 1891 roku pomysłem budowy kolei wąskotorowej Gliwice-Rudy-Racibórz. Z inicjatywą stworzenia sprawnego systemu transportowego wyszła firma "Kramer & Co.". W 1894 r. utworzono Górnośląskie Tramwaje Parowe która później została pierwszym przewoźnikiem na linii. Trwały już wtedy prace przy budowie pierwszej linii tramwajowej Gliwice-Piekary Śląskie. 15 października 1987 roku firma "Kramer & Co." otrzymała koncesję na budowę i eksploatację linii w trakcji parowej a 13 kwietnia 1898 roku Ministerstwo Robót Publicznych nadało tej firmie prawo wywłaszczenia gruntów pod budowę kolei. Linia została otwarta 25 marca 1899r., początkowo na odcinku Gliwice-Rudy. W tym samym czasie połączono stację Nieborowice z Cegielnią "Wilcza" torem o długości 3,7 km. We fragmencie zezwolenia z dnia 25 kwietnia 1900 roku udzielonemu przez Prezydenta Rządowego Opola czytamy:

"Udziela się zezwolenia przy poniższych warunkach na budowę i eksploatację kolejki o charakterze linii bocznej o szerokości 0,785 m z Gliwic przez Rudy do Raciborza dla przewozu osób i towarów za pomocą trakcji parowej dla firmy Oberschleise Dampfstraßenbahn G.m.b.H. Berlin, którą zarejestrowano 21 marca 1894 roku w rejestrze handlowym Królewskiego Sądu Okręgowego I w Berlinie na podstawie ustawy o kolejkach i prywatnych połączeniach kolejowych z 28 lipca 1892 roku, w porozumieniu z Królewską Dyrekcją Kolejową w Katowicach oraz z zachowaniem praw osób trzecich.

§1

Zezwolenia udziela się na okres 99 lat."

Z końcem 1900 roku Górnośląskie Tramwaje Parowe otrzymało prawo wywłaszczania gruntów pod budowę kolei od Rud w stronę Raciborza. Następnie do użytku oddany został krótki odcinek Rudy-Paproć (w lutym 1901). W kwietniu 1902 przedłużono linię do Markowic, po drodze budując stacje Szymocice, Nędza oraz Babice. W końcu 17 maja 1903 linia dotarła do ostatniej na linii stacji Ratibor Plania.

Bocznice

Linia stanowiła trzon transportu towarowego w regionie, z tego powodu posiadała kilka bocznic do różnych zakładów przemysłowych. Wykaz bocznic przedstawia poniższa tabela

L.p.	Nazwa bocznicy	Data otwarcia	Data zamknięcia
1	Cegielnia "Wilcza"	1899-03-2525 marca 1899	1926-00- 1926
2	Górnośląskie Koleje Wąskotorowe	1905-06-022 czerwca 1905	1996-00- 1996
3	Kopalnia Węgla Kamiennego "Gliwice"	1905-00- 1905	1993-12-3131 grudnia 1993
4	Młyn parowy, późniejsza garbarnia	1923-00- 1923	1945-00- 1945
5	stacja normalnotorowa Markowice	1905-02-011 lutego 1905	1945-00- 1945
6	Tartak "Lukasine"		1930-00- 1930
7	Tartak "Paproć"		1945-00- 1945
8	Zakład Kruszyw Januszowice, Żwirownia "Babice"	1977-11-077 listopada 1977	1981-09-3030 września 1981
9	Zakłady Chemiczne "Ceres" S.A.	1905-02-011 lutego 1905	1945-00- 1945
10	Zakłady Elektrod Węglowych "1 Maja" (dawniej Siemens)		1939-05-2525 maja 1939
11	Żwirownia "Arndt & Baron"	1931-00- 1931
12	Żwirownia "Babice" Gminy Bojków	1931-00- 1931	1937-00- 1937

Niezrealizowane projekty

Plany przedłużenia linii do centrum Raciborza nie doszły do skutku, podobnie jak plany połączenia Rud z Kopalnią "Emma" (obecnie Marcel") przez Rybnik czy też pochodzącego z 1901 roku projektu budowy linii z Nieborowic do Czerwionki w której to znajduje się Kopalnia Dębieńsko. Jako fragment sieci tramwajowej, także kolej do Rud miała planowo zostać zelektryfikowana jednak pomysł ten nigdy nie doczekał się realizacji.

Tabor

Historyczny

W pierwszych latach do przewozów ludzi i towarów użytkowano tramwajowe lokomotywy parowe marki Hohenzoller, wycofane z dopiero co zelektryfikowanej miejskiej sieci tramwajowej, które ze względu na swój "miejski" rodowód nie sprawdziły się do ciągnięcia cięższych składów na dłuższych trasach. Już po 5 latach zaczęto więc wprowadzać do ruchu parowozy typowo "kolejowe" - początkowo marki Borsig (oznaczone serią Txb2) które służyły do lat 60-tych, później potężne Tw9. Po wojnie w ramach programu UNRRA dostarczono z USA maszyny serii Pxu które pracowały aż do zastąpienia ich spalinowozami rumuńskimi, kiedy to zostały w większości przekazane na Kujawskie Koleje Wąskotorowe. Podobnej klasy maszynami były polskie Px48 - trzy lokomotywy tej serii służyły na trasie Gliwice - Rudy w latach sześćdziesiątych jednak niewielka moc tych parowozów spowodowała, że przed końcem dekady zostały przeniesione na inne koleje wąskotorowe PKP.

Obecnie

Zestawienie (niepełne) taboru stacjonującego w Rudach:

Parowozy stacjonujące obecnie bądź w przeszłości

Nr fabr.	Typ	Producent	Rok prod.	Nr. Kotła	Prześwit	Oznaczenie	Stan	Uwagi
2647	Tw53	Chrzanów	1954	13963/54	785	Tw53-2566	sprzedany	05.03.2020 przetransportowany do Bytomia Karbia
3343	Las49	Chrzanów	1954	1655/53	785	Las49-3343	Sprawny
2002	Ryś	Chrzanów	1950	719/50	785	Tkb27	sprzedany /w remoncie	w 2019 sprzedany do Bytomia Karbia
3996	Tw53/Pw53	Chrzanów	1955/1997/9	13969/54	785	Pw53-02	Eksponat	przebudowany z Tw53. Tender od Px48. Zachowały się skrzynie wodne
?	Tw9	Schwartzkopf	?	?	785	Tw9-8	Eksponat	na stacji znajduje się kocioł i jedno koło
?	T40	AEG	?	?	785	Tw9-?	Eksponat	na stacji znajdują się skrzynie wodne z ostatniego egzemplarza tej serii
?	Kp4	Chrzanów?	?	?	?	Kp4	Eksponat	rama parowozu
12050	?	Borsig	1929	12050/29	785	Bez oznaczeń	Eksponat

Lokomotywy typów WLs75, WLs150, WLs180, L30H oraz L45H

Oznaczenie	Typ fabryczny	Numer fabryczny	Rok produkcji	Stan	Rozstaw	Typ silnika	Stacjonowanie	Uwagi
10	2WLs40	1189	1961	Odstawiona	785 mm	Nieznany	Rudy	Odstawiona ze względu na pęknięty blok silnika
WLs50-1836	2WLs50	1836	1966	Sprawna	785 mm	Nieznany	Rudy
WLs50-2088	2WLs50	2088	1970	Sprawna	785 mm	S324HL	Rudy
802S-01	802S	001	19854	Odstawiona	750 mm	SW266	Rudy	Prototyp
803S-01	803S	13	1989	Odstawiona	785 mm	SW266	Rudy
MBxd2-218	A20D-P	25194	1986	Sprawna	785 mm	D2516HMU	Rudy	Po przekuciu na 785mm obsługuje sporo pociągów. Wciąż ma czerwone barwy będące pozostałością po SKPL.
Lxd2-354	L45H	20569	1967	Odstawiona	785 mm	Maybach MB 836 Bb	Rudy
brak	L45H	20849	1969	Eksponat	785 mm	Maybach MB 836 Bb	Rudy	Przebudowana na rotacyjne urządzenie do oczyszczania toru w roku 1987
HP-Lxd2-08	L45H	24324	1981	W trakcie remontu	785 mm	Wola H12A	Rudy
Lxd2-373	L45H	24331	1981	Sprawna	785 mm	Maybach MB 836 Bb	Rudy
brak	WLp50	031	1994	Odstawiona	900 mm	B/d	Rudy	Lokomotywa posiada instalację hamulca zespolonego oraz inną niż pozostałe lokomotywy tej serii przekładnię hydrauliczną. Posiada ona również sprężarkę tego samego typu co w lokomotywach Lxd2, Lyd2 i LDH45.
WLs180-36	WLs180	36	1972	Sprawna	785 mm	Wola H6	Rudy
brak	WLs40	377	1955	Odstawiona	600 mm	S324HL	Rudy
b/d	WLs50	1935	1968	Odstawiona	600 mm	Nieznany	Rudy
b/d	WLs50	1936	1968	Odstawiona	600 mm	Nieznany	Rudy
WLs50-6	WLs50M3	044	1992	Odstawiona	600 mm	Nieznany	Rudy
WLs75-38	WLs75	38	1967	Sprawna	785 mm	Nieznany	Rudy
nieznane	WLs75	66	1971	Sprawna	785 mm	Nieznany	Rudy

Pozostałe pojazdy trakcyjne

Nr fabr.	Typ	Rok prod.	Prześwit	Oznaczenie	Stan	Uwagi
25076	A20D-P	1985	750	MBxd2-308	Odstawiony	wagon motorowy ex. 1000mm obecne wózki pochodzą Mbxd2-225
25194	A20D-P	1986	750	MBxd2-218	Sprawny	wagon motorowy
2088	2WLs50	1970	785	2WLs50-2088	Sprawna
2244	2WLs50	?	785	brak	Odstawiona
1189	2WLs40	1961	785	10	Odstawiona	Pęknięty blok silnika
????	2WLs40	????	800	??	Odstawiona	Brak wiązarów
377	WLs40	1955	600	?	Odstawiona
372	WLs40	1955	600	?	Odstawiona
044	WLs50M3	1992	600	WLs50-6	Odstawiona
3343	Las49	1954	785	Las49-3343	Sprawna
???	Siemens elektrowóz	1896	785	???	Sprawna	Brak m.in. reflektorów i części osprzętu elektr.
1732	2WLs50	1965	785	????	Odstawiona

Wagony pasażerskie

Nr fabr.	Typ	Rok prod.	Prześwit	Oznaczenie	Stan	Uwagi
???	A20D-P	1988	785	Bxhpi 00-450034-236-7	Sprawny	Wagon doczepny Przekazany gminie Kuźnia Raciborska dn. 29.07.1994
???	A20D-P	1988	785	Bxhpi 00-450034-237-5	Sprawny	Wagon doczepny Przekazany gminie Kuźnia Raciborska dn. 29.07.1994
???	A20D-P	1988	785	Bxhpi 00-450034-238-3	Sprawny	Wagon doczepny Przekazany gminie Kuźnia Raciborska dn. 29.07.1994

Zestawienie historyczne

Zestawienie spalinowych pojazdów trakcyjnych stacjonujących w przeszłości i obecnie na stacji Rudy.

Zestawienie obecnie nie obejmuje wagonów motorowych oraz lokomotyw typu WLs40/50 i pochodnych oraz różnego rodzaju lokomotyw kopalnianych.

Typ	Numer	Obecne / ostatnie oznaczenie	Stacjonowanie od roku	Stacjonowanie do roku	Stan	Obecne / ostatnie miejsce stacjonowania
2WLs40	1189	10	1993	nadal	Odstawiona	Rudy
2WLs50	1732	Borynia 6	2015	2018	Odstawiona	Błędowa Tyczyńska (Zakład remontowy)
2WLs50	1814	b/d	2014	Nadal	Odstawiona	Rudy
2WLs50	1817	WLs50-1817	b/d	nadal	Odstawiona	Rudy
2WLs50	1836	WLs50-1836	2017	nadal	Sprawna	Rudy
2WLs50	1836	WLs50-1836	2002	b/d	Sprawna	Rudy
2WLs50	2088	WLs50-2088	1993	nadal	Sprawna	Rudy
2WLs50	2244	Brak	2010	2018	W trakcie remontu	Błędowa Tyczyńska (Zakład remontowy)
802S	001	802S-01	b/d	b/d	Odstawiona	Rudy
803S	13	803S-01	b/d	nadal	Odstawiona	Rudy
A20D-P	25076	MBxd2-308	2014	2019	W trakcie remontu	Pleszew Miasto
A20D-P	25194	MBxd2-218	2013	nadal	Sprawna	Rudy
A20D-P	?(223)	805.902	2003	2005	Sprawna	Jindřichův Hradec (Czechy)
GLs30	?	Brak	2010	obecnie	Odstawiona	Skansen w Rudach
L30H	23397	TU38.001	2003	2005	Sprawna	Třemešná ve Šlezsku
L30H	23437	Lyd2-101	2003	2005	Sprawna	Bytom Karb Wąskotorowy
L30H	23437	Lyd2-101	2010	2020-03-05	Sprawna	Bytom Karb Wąskotorowy
L30H	24367	Lyd2-63	2010	2020	W trakcie remontu	Środa Wielkopolska Miasto
L45H	20566	Lxd2-370	1968	1973	Złom	Bytom Rozbark
L45H	20567	Lxd2-352	1968	1990	W trakcie remontu	Bytom Karb Wąskotorowy
L45H	20568	Lxd2-353	1968	1990	Złom	Bytom Rozbark
L45H	20569	Lxd2-354	1968	1992	Odstawiona	Rudy
L45H	20569	Lxd2-354	2003	nadal	Odstawiona	Rudy
L45H	20570	Lxd2-355	2004	2005	Złom	Stanica
L45H	20570	Lxd2-355	1990	1992	Złom	Stanica
L45H	20849	brak	2003	nadal	Eksponat	Rudy
L45H	20850	L45H-358	1994	2002	Sprawna	Oberwiesenthal
L45H	20850	L45H-358	1970	1990	Sprawna	Oberwiesenthal
L45H	20921	Lxd2-360	1970	1970	Złom	Bytom Karb Wąskotorowy
L45H	20922	Lxd2-361	1970	1992	Złom	Bytom Rozbark
L45H	21277	Lxd2-366	1972	1975	Złom	Bytom Karb Wąskotorowy
L45H	21580	Lxd2-367	1973	1992	Złom	Bytom Rozbark
L45H	24324	HP-Lxd2-08	2012	nadal	W trakcie remontu	Rudy
L45H	24325	PKW-Lxd2-09	b/d	2019	Nieznany, W naprawie	MaLoWa Bahnwerkstatt GmbH, Benndorf
L45H	24325	PKW-Lxd2-09	2012	2014	Nieznany, W naprawie	MaLoWa Bahnwerkstatt GmbH, Benndorf
L45H	24327	PKW-Lxd2-11	b/d	2019	Nieznany, W naprawie	MaLoWa Bahnwerkstatt GmbH, Benndorf
L45H	24327	PKW-Lxd2-11	2012	2014	Nieznany, W naprawie	MaLoWa Bahnwerkstatt GmbH, Benndorf
L45H	24331	Lxd2-373	2002	2005	Sprawna	Rudy
L45H	24331	Lxd2-373	2011	nadal	Sprawna	Rudy
Tw53	2467	Tw53-2566	2010	2020-03-05	Odstawiona	Bytom Karb Wąskotorowy
Tw53	2467	Tw53-2566	199x	2007	Odstawiona	Bytom Karb Wąskotorowy
Tw53	2652	Tw53-2670	b/d	b/d	Pomnik	Racibórz
Tw53	3996	Tw53-3996	1993	nadal	Odstawiona	Rudy
WLp50	031	brak	2013	nadal	Odstawiona	Rudy
WLs150	6838	WLs150-6838	2002	2005	Złom	Stanica
WLs150	7225	brak	2005	nadal	W trakcie remontu	Rudy
WLs150	7228	WLs150-7228	1997	2005	Złom	Złomowisko w Gliwicach - Łabędach
WLs150	7230	Lyd1-306	1969	1971	Złom	Bytom Rozbark
WLs150	7232	Lyd1-308	1969	1970	Pomnik	Nadleśnictwo w Marculach
WLs150	7232	Lyd1-308	2003	2005	Pomnik	Nadleśnictwo w Marculach
WLs150	7233	Lyd1-309	1969	1970	Sprawna	Bytom Karb Wąskotorowy
WLs150	7657	WLs150-7657	2002	2005	Złom	Złomowisko w Gliwicach - Łabędach
WLs180	11	WLs180-11	2002	2005	Nieznany	nieznane
WLs180	15	WLs180-15	1994	2005	Sprawna	Rudy
WLs180	15	WLs180-15	2008	nadal	Sprawna	Rudy
WLs180	36	WLs180-36	1994	2005	Sprawna	Rudy
WLs180	36	WLs180-36	2007	nadal	Sprawna	Rudy
WLs180	42	WLs180-42	2003	2005	Odstawiona	Bachórz
WLs180	5660	Lyd1-250	2002	2005	Sprawna	Pleszew Miasto
WLs180	5660	Lyd1-250	2012	2018	Sprawna	Pleszew Miasto
WLs180	7	WLs180-07	2016	2018	Odstawiona	Pleszew Prywatna Posesja
WLs40	324	brak	b/d	b/d	Odstawiona	Jedlicze
WLs40	372	brak	2010	nadal	Odstawiona	Rudy
WLs40	377	brak	2010	nadal	Odstawiona	Rudy
WLs50	1935	b/d	b/d	nadal	Odstawiona	Rudy
WLs50	1936	b/d	b/d	nadal	Odstawiona	Rudy
WLs50M3	044	WLs50-6	b/d	nadal	Odstawiona	Rudy
WLs75	38	WLs75-38	2003?	nadal	Sprawna	Rudy
WLs75	66	nieznane	2012	nadal	Sprawna	Rudy
WLs75	82	WLs75-82	2012	2018	Odstawiona	Stacja Muzeum Czernichów Główny
Wmc	nieznany	Wmc 104	b/d	b/d	Złom	Rudy
Wmc	nieznany	Wmc 101	b/d	nadal	Sprawna	Rudy
Wmc	nieznany	Wmc 029	2014	2020	Wrak	Bytom Karb Wąskotorowy

Bibliografia

• Soida Krzysztof, Kolej Gliwice Trynek - Rudy - Racibórz, EMI-PRESS, ISBN 83-904079-2-2
• gkw.pl