Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach

	Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach
	Poprzednie nazwy:; Górnośląskie Tramwaje Parowe, Górnośląskie Koleje Wąskotorowe;
Rok budowy	1898 ;
Data wpisu do rejestru zabytków	1993
Rozstaw szyn	785 mm ;
Istniejące linie	Gliwice Wąskotorowe - Markowice Raciborskie
Długość czynnego odcinka	6 km
Długość całkowita istniejących szlaków	~12 km
Długość zlikwidowanych linii	~37 km
Stacje styczne z koleją normalnotorową	Racibórz Markowice
Inne ważniejsze stacje	Gliwice Trynek
	'
	Operatorzy
Nazwa Operatora	Okres działalności
Górnośląskie Tramwaje Parowe	1900 - 1945
PKP	1945 – 1992
Towarzystwo Służby Ochrony Zabytków Kolei Rybnik	1994 - 2008
Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Kuźni Raciborskiej	2008 - obecnie ;
	'

Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach - Stacja kolei wąskotorowej położona w 23 kilometrze linii Gliwice Wąskotorowe - Racibórz Markowice obecnie znajduje się we władaniu Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Kuźni Raciborskiej. Niegdyś była ważną stacją przeładunkową, główną lokomotywownią i wagonownią na linii. Dziś stanowi bazę pod turystyczne przewozy kolejowe będąc jedną z nielicznych zachowanych w dobrym stanie stacji, przy której ostały się jeszcze wąskie tory.

Historia

Geneza powstania i budowa

Brak sprawnego systemu transportowego na trasie między Gliwicami a Raciborzem zaowocował w 1891 roku pomysłem budowy kolei wąskotorowej Gliwice-Rudy-Racibórz. Z inicjatywą stworzenia sprawnego systemu transportowego wyszła firma "Kramer & Co.". W 1894 r. utworzono Górnośląskie Tramwaje Parowe która później została pierwszym przewoźnikiem na linii. Trwały już wtedy prace przy budowie pierwszej linii tramwajowej Gliwice-Piekary Śląskie. 15 października 1987 roku firma "Kramer & Co." otrzymała koncesję na budowę i eksploatację linii w trakcji parowej a 13 kwietnia 1898 roku Ministerstwo Robót Publicznych nadało tej firmie prawo wywłaszczenia gruntów pod budowę kolei. Linia została otwarta 25 marca 1899r., początkowo na odcinku Gliwice-Rudy. W tym samym czasie połączono stację Nieborowice z Cegielnią "Wilcza" torem o długości 3,7 km. We fragmencie zezwolenia z dnia 25 kwietnia 1900 roku udzielonemu przez Prezydenta Rządowego Opola czytamy:

"Udziela się zezwolenia przy poniższych warunkach na budowę i eksploatację kolejki o charakterze linii bocznej o szerokości 0,785 m z Gliwic przez Rudy do Raciborza dla przewozu osób i towarów za pomocą trakcji parowej dla firmy Oberschleise Dampfstraßenbahn G.m.b.H. Berlin, którą zarejestrowano 21 marca 1894 roku w rejestrze handlowym Królewskiego Sądu Okręgowego I w Berlinie na podstawie ustawy o kolejkach i prywatnych połączeniach kolejowych z 28 lipca 1892 roku, w porozumieniu z Królewską Dyrekcją Kolejową w Katowicach oraz z zachowaniem praw osób trzecich.

§1

Zezwolenia udziela się na okres 99 lat."

Z końcem 1900 roku Górnośląskie Tramwaje Parowe otrzymało prawo wywłaszczania gruntów pod budowę kolei od Rud w stronę Raciborza. Następnie do użytku oddany został krótki odcinek Rudy-Paproć (w lutym 1901). W kwietniu 1902 przedłużono linię do Markowic, po drodze budując stacje Szymocice, Nędza oraz Babice. W końcu 17 maja 1903 linia dotarła do ostatniej na linii stacji Ratibor Plania.

Dzieje kolei przed wojną

Po 1945 - w strukturach GKW

Bocznice

Linia stanowiła trzon transportu towarowego w regionie, z tego powodu posiadała kilka bocznic do różnych zakładów przemysłowych. Wykaz bocznic przedstawia poniższa tabela

L.p.	Nazwa bocznicy	Data otwarcia	Data zamknięcia
1	Cegielnia "Wilcza"	1899-03-2525 marca 1899	1926
2	Górnośląskie Koleje Wąskotorowe	1905-06-022 czerwca 1905	1996
3	Kopalnia Węgla Kamiennego "Gliwice"	1905	1993-12-3131 grudnia 1993
4	Młyn parowy, późniejsza garbarnia	1923	1945
5	stacja normalnotorowa Markowice	1905-02-011 lutego 1905	1945
6	Tartak "Lukasine"		1930
7	Tartak "Paproć"		1945
8	Zakład Kruszyw Januszowice, Żwirownia "Babice"	1977-11-077 listopada 1977	1981-09-3030 września 1981
9	Zakłady Chemiczne "Ceres" S.A.	1905-02-011 lutego 1905	1945
10	Zakłady Elektrod Węglowych "1 Maja" (dawniej Siemens)		1939-05-2525 maja 1939
11	Żwirownia "Arndt & Baron"	1931
12	Żwirownia "Babice" Gminy Bojków	1931	1937

Niezrealizowane projekty

Plany przedłużenia linii do centrum Raciborza nie doszły do skutku, podobnie jak plany połączenia Rud z Kopalnią "Emma" (obecnie Marcel") przez Rybnik czy też pochodzącego z 1901 roku projektu budowy linii z Nieborowic do Czerwionki w której to znajduje się Kopalnia Dębieńsko. Jako fragment sieci tramwajowej, także kolej do Rud miała planowo zostać zelektryfikowana jednak pomysł ten nigdy nie doczekał się realizacji.

Tabor

Historyczny

W pierwszych latach do przewozów ludzi i towarów użytkowano tramwajowe lokomotywy parowe marki Hohenzoller, wycofane z dopiero co zelektryfikowanej miejskiej sieci tramwajowej, które ze względu na swój "miejski" rodowód nie sprawdziły się do ciągnięcia cięższych składów na dłuższych trasach. Już po 5 latach zaczęto więc wprowadzać do ruchu parowozy typowo "kolejowe" - początkowo marki Borsig (oznaczone serią Txb2) które służyły do lat 60-tych, później potężne Tw9. Po wojnie w ramach programu UNRRA dostarczono z USA maszyny serii Pxu które pracowały aż do zastąpienia ich spalinowozami rumuńskimi, kiedy to zostały w większości przekazane na Kujawskie Koleje Wąskotorowe. Podobnej klasy maszynami były polskie Px48 - trzy lokomotywy tej serii służyły na trasie Gliwice - Rudy w latach sześćdziesiątych jednak niewielka moc tych parowozów spowodowała, że przed końcem dekady zostały przeniesione na inne koleje wąskotorowe PKP.

Obecnie

Zestawienie (niepełne) taboru stacjonującego w Rudach:

Nr fabr.	Typ	Rok prod.	Prześwit	Oznaczenie	Stan	Uwagi
20569	L45H	1967	785	Lxd2-354	Odstawiona
20849	L45H	1969	785	Lxd2-357	Odstawiona	Rotacyjny pług odśnieżny
24331	L45H	1981	785	Lxd2-373	Sprawna
24324	L45H	1981	785	HP-Lxd2-08	Sprawna
24367	L30H	1981	600	Lyd2-63	Odstawiona	ze zlikwidowanej kl Pionki
23437	L30H	1977	785	Lyd2-101	Sprawna	Przekuta z 750mm
25076	A20D-P	1985	750	MBxd2-308	Odstawiony	ex. 1000mm obecne wózki pochodzą Mbxd2-225
25194	A20D-P	1986	750	MBxd2-218	Sprawny
15	WLs180	1971	785	WLs180-15	Sprawna
36	WLs180	1972	785	WLs180-36	Sprawna
5660	WLs150	1962	785	WLs150-5660	Odstawiona
7225	WLs150	1966	785	WLs150-7225	Sprawna
38	WLs75	1967	785	Wls75 38	Sprawna
66	WLs75	1971	785	brak	w trakcie NG	Ex. "Huta Baildon 5"
82	WLs75	1973	785	Huta Baildon 12	Odstawiona	Brak wiązarów
2088	2WLs50	1970	785	2WLs50-2088	Sprawna
2244	2WLs50	?	785	brak	Odstawiona
1189	2WLs40	1961	785	10	Odstawiona	Pęknięty blok silnika
377	WLs40	1955	600	?	Odstawiona
372	WLs40	1955	600	?	Odstawiona
044	WLs50M3	1992	600	WLs50-6	Odstawiona
3343	Las49	1954	785	Las49-3343	Sprawna
3343	Siemens elektrowóz	1896	785	Las49-3343	Sprawna

Żródła

Soida Krzysztof, Kolej Gliwice Trynek - Rudy - Racibórz, EMI-PRESS, ISBN 83-904079-2-2
gkw.pl