Żuławska Kolej Dojazdowa: Różnice pomiędzy wersjami

Z Enkol
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
m
 
(Nie pokazano 30 wersji utworzonych przez 6 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
 
{{Szablon:Kolej wąskotorowa infobox
 
{{Szablon:Kolej wąskotorowa infobox
 
|nazwa_kolei                                                      = Żuławska Kolej Dojazdowa
 
|nazwa_kolei                                                      = Żuławska Kolej Dojazdowa
−
|nazwy_wcześniejsze                                              = NLK / Westpreußische Kleinbahn AG<br/> (1898 / 1899 - 1945)<br/>
+
|nazwy_wcześniejsze                                              = Neuteich – Liessauer Kleinbahnnetz / Westpreußische Kleinbahnen AG<br/> (1898 / 1899 - 1945)<br/>
 
Gdańskie Koleje Dojazdowe<br/> (1945-1996)<br/>
 
Gdańskie Koleje Dojazdowe<br/> (1945-1996)<br/>
−
|grafika                                                          =  
+
|grafika                                                          = [[File:Mikoszewo 006.jpg|500px]]
 
|rok_budowy                                                      = 1898*
 
|rok_budowy                                                      = 1898*
 
|cel_budowy                                                      =  
 
|cel_budowy                                                      =  
−
|zleceniodawca_budowy                                            = Allgemeine Deutsche Kleinbahn AG
+
|zleceniodawca_budowy                                            = ''Allgemeine Deutsche Kleinbahn-Gesellschaft''
 
|rok_rozbiórki                                                    =  
 
|rok_rozbiórki                                                    =  
 
|wpis_do_rej_zab                                                  =  
 
|wpis_do_rej_zab                                                  =  
Linia 12: Linia 12:
 
|pierwotny_prześwit                                              =  
 
|pierwotny_prześwit                                              =  
 
|rok_przekucia                                                    =  
 
|rok_przekucia                                                    =  
−
|istniejące_linie                                                = Czynne:<br/> Prawy Brzeg Wisły - Sztutowo<br/>Stegna Gd. - Nowy Dwór Gdański Wąsk.
+
|istniejące_linie                                                = Czynne:<br/> [[Linia kolejowa Prawy Brzeg Wisły - Sztutowo|Prawy Brzeg Wisły - Sztutowo]]<br/>[[Linia kolejowa Stegna Gdańska - Nowy Dwór Gdański Wąsk.|Stegna Gd. - Nowy Dwór Gdański Wąsk.]]
 
Nieczynne:<br/>
 
Nieczynne:<br/>
 
Nowy Dwór Gdański Wąsk. - Ostaszewo Żuł.,<br/> Nowy Dwór Gdański Wąsk. - DK7 (Kmiecin)
 
Nowy Dwór Gdański Wąsk. - Ostaszewo Żuł.,<br/> Nowy Dwór Gdański Wąsk. - DK7 (Kmiecin)
Linia 19: Linia 19:
 
|linie_rozebrane                                                  =  
 
|linie_rozebrane                                                  =  
 
|długość_zlikwidowanych_linii                                    = ok. 200 km
 
|długość_zlikwidowanych_linii                                    = ok. 200 km
−
|stacje_styczne                                                  = Lisewo (1898 - 1996),<br/>Nowy Staw (1898 - 1996),<br/>Malbork Wąsk. (1900 - 1958),<br/>Nowy Dwór Gdański Wąsk. (od 1901),<br/> Gdańsk Wąsk. (1905 - 1974)
+
|stacje_styczne                                                  = [[Lisewo Wąsk.]]<br/> (1898 - 1996),<br/>[[Nowy Staw Wąsk.]]<br/>(1898 - 1996),<br/>[[Malbork Wąsk.]]<br/>(1900 - 1958),<br/>[[Nowy Dwór Gdański Wąsk.]] (od 1901),<br/> [[Piaski Gdańskie]] <br/>(1905 - 1974)
−
|inne_ważniejsze_stacje                                          = Ostaszewo Żuławskie, Lichnowy, Lipinka Gdańska, Malbork Kałdowo Wąsk., Stegna Gdańska, Sztutowo, Lewy Brzeg Wisły, Koszwały, Przejazdowo
+
|inne_ważniejsze_stacje                                          = [[Ostaszewo Żuławskie]], [[Lichnowy]], [[Lipinka Gdańska]], [[Malbork Kałdowo Wąsk.]], [[Stegna Gdańska]], [[Sztutowo]], [[Lewy Brzeg Wisły]], [[Koszwały]], [[Przejazdowo]], [[Gdańsk Wąsk.]]
 
|uwagi                                                            = * Pierwsze odcinki powstały poprzez przebudowę kolejek Cukrowni Nowy Staw oraz Lisewo
 
|uwagi                                                            = * Pierwsze odcinki powstały poprzez przebudowę kolejek Cukrowni Nowy Staw oraz Lisewo
 
|1. operator                                                      = NLK oraz WKAG
 
|1. operator                                                      = NLK oraz WKAG
Linia 36: Linia 36:
 
|uwagi_operator                                                  =
 
|uwagi_operator                                                  =
 
}}
 
}}
 +
 +
[[Kolej wąskotorowa]] na Żuławach Wiślanych prowadząca przewozy turystyczne w sezonie letnim, zarządzana przez [[Pomorskie Towarzystwo Miłośników Kolei Żelaznych]]. Stanowi pozostałość rozbudowanej niegdyś sieci Gdańskich Kolei Dojazdowych. Obecnie ruch odbywa się w miesiącach wakacyjnych na [[Linia Kolejowa Prawy Brzeg Wisły - Sztutowo|odcinku nadmorskim (Prawy Brzeg Wisły - Stegna Gdańska - Sztutowo)]] oraz na [[Linia kolejowa Stegna Gdańska - Nowy Dwór Gdański Wąsk.|linii łączącej Stegnę Gdańską z Nowym Dworem Gdańskim]]. Pociągi prowadzone są [[lokomotywa spalinowa|lokomotywami spalinowymi]] [[L45H|Lxd2]], spalinowymi wagonami silnikowymi [[A20D-P|MBxd2]] a w soboty i niedziele również [[lokomotywa parowa|parowozem]] [[Px48]].
 +
 +
== Historia ==
 +
=== Pierwsze kolejki cukrownicze ===
 +
Rozwój kolejek wąskotorowych na Żuławach Wiślanych zapoczątkowany został przez cukrownię w Nowym Stawie (''Neuteich''), która już w 1886 roku posiadała 4,5 km linii o [[rozstaw szyn|szerokości toru]] 750 mm i trakcji konnej. Na początku lat '90 XIX wieku postanowiono zbudować kolejne odcinki oraz wprowadzić trakcje parową. Przed kampanią cukrowniczą 1893 roku cukrownia zamówiła dwa parowozy w zakładach ''Henschel'' i wybudowała nowe linie do [[Parszewo|Parszewa]] (''Parschau''), wsi [[Kącik]] (''Neuteicher Hinterfeld'') oraz [[Nowa Cerkiew|Nowej Cerkwi]] (''Neukirch I''). W 1894 roku powstał odciek do [[Lipinka Gdańska|Lipinki]] (''Lindenau''). Zakupiono również trzeci parowóz.
 +
 +
Cukrownia w Lisewie (''Lissau'') wykorzystywała kolej wąskotorową jako uzupełnienie posiadanej już wcześniej bocznicy normalnotorowej. Również tutaj zdecydowano się na szerokość toru 750 mm i początkowo zastosowano trakcję konną. Znaczne inwestycje poczyniono w 1894 roku: W zakładach ''Hagans'' zamówiono 3 parowozy i wybudowano linię do [[Miłoradz|Miłoradza]] (''Mielenz'') z odgałęzieniem do wsi [[Mątowy Wielkie]] (''Groß Montau'') o łącznej długości 29,7 km.
 +
 +
W tym samym okresie na drugim brzegu Wisły swoją kolejkę wybudowała cukrownia w [[Cedry Wielkie|Cedrach Wielkich]] (''Groß Zünder''). Zdecydowano się na nietypowy [[rozstaw szyn]] - 780 mm. Jako pierwszy, już w 1888 r. powstał odcinek do [[Giemlice|Giemlic]] (''Gemlitz'') z odgałęzieniem do wsi [[Długie Pole]]. W następnych latach wybudowano linie do [[Osice|Osic]] (''Wossitz''), [[Steblewo|Steblewa]] (''Stüblau''), Koźlin (''Güttland'') i wreszcie do dworca kolejowego w [[Pszczółki|Pszczółkach]] (''Hohenstein''). W latach 90 zakupiono 3 parowozy.
 +
 +
=== Pierwsze linie użytku publicznego w rejonie Nowego Stawu i Lisewa ===
 +
 +
W połowie lat '90 XIX w. obszarem Żuław zainteresowała się berlińska spółka ADKG (''Allgemeine Deutsche Kleinbahn-Gesellschaft''), która przedstawiła projekt przebudowy kolejek cukrowniczych na koleje użytku publicznego, połączenia poszczególnych odcinków w jedną sieć jak również budowy szeregu nowych połączeń. Powstać miały min. odcinki [[Lisewo Wąsk.|Lisewo]] - [[Lichnowy]], [[Nowa Cerkiew]] - [[Ostaszewo]] - [[Nowy Dwór Gdański Wąsk.|Nowy Dwór Gdański]] - [[Rybina]], [[Nowy Dwór Gdański Wąsk.|Nowy Dwór Gdański]] - [[Lipinka Gdańska|Lipinka]] - [[Malbork Kałdowo Wąsk.|Kałdowo]] - [[Kraśniewo]] oraz [[Malbork Kałdowo Wąsk.|Kałdowo]] - [[Malbork Wąsk.|Malbork]] - [[Stare Pole Wąsk.|Stare Pole]] - [[Jasna]] - Dzierzgoń.
 +
Pod koniec 1897 roku ADKG przejęło koleje cukrowni w Nowym Stawie i Lisewie. W ramach przebudowy wymieniono szyny o masie 10 kg/mb na nieco cięższe (13,4 / 13,98 kg/mb) oraz podkłady na impregnowane.
 +
11.11.1898 roku spółka NLK (''Neuteich – Liessauer Kleinbahnnetz'') uzyskała koncesję na eksploatację odcinka Lisewo - Miłoradz i po kilku dniach rozpoczęto przewozy. W tym samym roku udzielono koncesji na trasę Lipinka - Nowy Staw - Lichnowy - Nowa Cerkiew I.
 +
Ważną kwestią stało się połączenie obu fragmentów sieci, co nastąpiło 15.08.1899 r. gdy oddano do użytku odcinek Lisewo - Lichnowy.
 +
8.11.1900 roku otwarto odcinek Nowa Cerkiew - Ostaszewo zaś w 1905 roku odgałęzienie Pogorzała - Pogorzała Wieś. Od 1907 roku rozpoczęto rozbudowę systemu bocznic.
 +
Rozwojowi sieci towarzyszyła rozbudowa infrastruktury. W Lisewie i Nowym Stawie powstały nowe parowozownie, warsztaty i budynki stacyjne. Niewielka parowozownia powstała również w Ostaszewie.
 +
 +
W początkowym okresie spółka posiadała 8 parowozów, 5 wagonów osobowych, 3 wagony pocztowo-bagażowe i 244 towarowe.
 +
 +
=== Powstanie kolejek w powiecie malborskim ===
 +
Prace nad projektami połączeń wąskotorowych prowadziły pod koniec XIX w. również władze powiatu malborskiego. Pierwszym poważniejszym krokiem w kierunku ich realizacji była decyzja Sejmiku Prowincji Zachodniopruskiej z dnia 18.03.1898 roku. Zdecydowano o utworzeniu spółki mającej zbudować linie [[Malbork Wąsk.|Malbork]] - [[Stare Pole]] - [[Jasna]], [[Malbork Wąsk.|Malbork]] - [[Kraśniewo]] (połączenie z kolejką cukrowni Lisewo), [[Kałdowo Wąsk.|Kałdowo]] - [[Lipinka Gdańska]] oraz [[Ostaszewo]] - [[Nowy Dwór Gdański Wąsk.|Nowy Dwór Gdański]] - [[Rybina]]. Jednocześnie postanowiono wesprzeć przedsięwzięcie pokrywając 1/4 kosztów.
 +
27.05.1899 roku utworzono WKAG (''Westpreußische Kleinbahnen AG'') mającą na celu budowę sieci kolei wąskotorowej w powiatach malborskim, elbląskim i Żuławy Gdańskie). Głównym akcjonariuszem z udziałem 42% zostało ADKG. Ponadto w skład spółki weszły: Państwo Pruskie (25%), Powiat Malborski (20%) i Prowincja Prusy Zachodnie (13%).<br\>
 +
Jako pierwsze 15 października 1900 r. otwarto odcinki [[Malbork Wąsk.|Malbork]] - [[Kałdowo Wąsk.|Kałdowo]] - [[Miłoradz]] oraz [[Kałdowo Wąsk.|Kałdowo]] - [[Lipinka Gdańska]]. Kolejka przekraczała Nogat po dawnym moście kolei normalnotorowej, od 1891 r. służącym jedynie ruchowi drogowemu. Niecały miesiąc później (7 listopada 1900 r.) oddano do użytku odcinki [[Królewka]] - [[Stare Pole Wąsk.|Stare Pole]] i [[Stare Pole Wąsk.|Stare Pole]] - [[Stalewo]]. Największym problemem okazało się wyprowadzenie linii z Malborka. Konieczne było wykonanie 4 dwupoziomowych skrzyżowań z liniami normalnotorowymi wychodzącymi z Malborka oraz wysokich nasypów. W związku z tym ruch na odcinku [[Malbork Wąsk.|Malbork]] - [[Królewka]] otwarto dopiero 11 września 1903 r. W międzyczasie zdążono wybudować linię [[Ostaszewo]] - [[Nowy Dwór Gdański Wąsk.|Nowy Dwór Gdański]], którą uruchomiono 16 października 1901 r. Powstał na niej pierwszy z obrotowych mostów zwodzonych o długości 7 m nad rzeka Świąta (''Schwente'').
 +
 +
=== Inwestycje WKAG na Żuławach Gdańskich ===
 +
Pierwszą propozycją przedstawioną w 1896 r. przez ADKG była przebudowa sieci kolejek [[Cukrownia Cedry Wielkie|cukrowni Cedry Wielkie]]  na kolej użytku publicznego wraz z jej rozbudową. Projekty te zainteresowały radnych powiatu Żuławy Gdańskie i wkrótce ustalono orientacyjny przebieg dwóch przewidywanych linii. Pierwsza miała połączyć [[Gdańsk Wąsk.|Gdańsk]] (''Danzig'') ze [[Lewy Brzeg Wisły|Świbnem]] (''Schiewenhorst'') przez [[Przejazdowo]] (''Knüppelkrug''), [[Koszwały]] (''Gottswalde'') i [[Miłocin]] (''Herzberg''), zaś druga miała tworzyć pętlę, łącząc stacje [[Przejazdowo]] i [[Miłocin]] trasą okrężną przez [[Giemlice]] (''Gemlitz''). Zakładano również przedłużenie linii ze [[Świbno|Świbna]] (''Schiewenhorst'') wzdłuż wybrzeża Bałtyku przez [[Mikoszewo]] (Nickelswalde''), [[Jantar]] (''Pasewark''), [[Stegna|Stegnę]] (''Steegen'') do [[Sztutowa]] (''Stutthof'') wraz z odcinkiem [[Stegna]] - [[Rybina]] (''Fischerbabke''), który zapewniłby połączenie z pozostałymi liniami WKAG.
 +
Po dość długim i trudnym okresie zbierania potrzebnego kapitału i prac projektowych, 15 listopada 1902 r. uzyskano zgodę ministra robót publicznych na budowę "Kolejek Gdańskich" (''Danziger Kleinbahnen''), przy czym w stosunku do pierwotnej koncepcji jedną ze stacji węzłowych przeniesiono z [[Miłocin|Miłocina]] do [[Koszwały|Koszwał]]. Oba brzegi przekopu Wisły miała połączyć kolejowa przeprawa promowa, zaś w [[Rybina|Rybinie]] przewidziano budowę dużego obrotowego mostu zwodzonego nad Szkarpawą.
 +
Prace zlecono firmie WKAG, która również w przyszłości miała się zająć jej eksploatacją.<br\>
 +
Latem 1904 roku ukończono budowę nasypów, jednak ułożono zaledwie 30 km toru. Najbardziej zaawansowany był odcinek [[Mikoszewo]] - [[Sztutowo]] na prawym brzegu Wisły. Jesienią udało się ukończyć odcinek [[Koszwały]] (''Gottswalde'') - [[Cedry Wielkie]] (''Groß Zünder'') - [[Giemlice]] (''Gemlitz'') - [[Wróblewo]] (''Sperlingsdorf'') oraz parowozownie w Cedrach Wielkich i Giemlicach. Dzięki temu 3 października można było uruchomić przewozy buraków cukrowych dla cukrowni w Cedrach Wielkich. Przewozy publiczne na wszystkich odcinkach uruchomiono 17 sierpnia 1905 roku. W początkowym okresie nie obsługiwano jednak przeprawy promowej przez Wisłę między Świbnem i Mikoszewem. Stało się tak, gdyż [[Prom kolejowy Świbno|prom kolejowy "Schiewenhorst II"]] w drodze ze stoczni utknął z powodu niskiego stanu wody. Do całkowitego uruchomienia kolejki brakowało jeszcze odcinka [[Stegna]] - [[Rybina]], który oficjalnie oddano do eksploatacji po ukończeniu mostu obrotowego wraz z odcinkiem [[Rybina]] - [[Nowy Dwór Gdański Wąsk.|Nowy Dwór Gdański]] 1 maja 1906 r. Dzięki temu uzyskano połączenie z pozostałą siecią kolejek żuławskich.
 +
 +
=== Rozwój i połączenie sieci NLK i WKAG ===
 +
 +
=== Kolejki wąskotorowe w okresie międzywojennym i w czasie II wojny światowej ===
 +
 +
==== Tabor WKAG ====
 +
 +
=== Uruchamianie kolejek żuławskich po II wojnie światowej ===
 +
 +
=== Gdańskie Koleje Dojazdowe ===
 +
 +
==== Tabor GKD ====
 +
 +
== Żuławska Kolej Dojazdowa ==
 +
 +
=== Tabor ŻKD ===
 +
 +
===== Tabor trakcyjny =====
 +
 +
{| class="wikitable sortable"
 +
|-
 +
! Typ
 +
! Nr fabr.
 +
! Rok prod.
 +
! Stan
 +
! Silnik
 +
! Oznaczenie
 +
! Uwagi
 +
|-
 +
| Lokomotywa spalinowa typu [[L45H]]
 +
| [[L45H/21265|21265]]
 +
| 1971
 +
| style="background-color:#80FF89;" | sprawna
 +
| Maybach
 +
| Lxd2-294
 +
|
 +
|-
 +
| Lokomotywa spalinowa typu [[L45H]]
 +
| [[L45H/22181|22181]]
 +
| 1974
 +
| style="background-color:#80FF89;" | sprawna
 +
| Maybach
 +
| Lxd2-315
 +
|
 +
|-
 +
| Lokomotywa spalinowa typu [[L45H]]
 +
| [[L45H/23604|23604]]
 +
| 1978
 +
| style="background-color:#80FFFF;" | odstawiona
 +
| Henschel
 +
| Lxd2-325
 +
|
 +
|-
 +
| Wagon silnikowy typu [[A20D-P]]
 +
| [[A20D-P/???|???]]
 +
| 1986
 +
| style="background-color:#80FF89;" | sprawny
 +
| RABA-MAN
 +
| MBxd2-212
 +
|
 +
|-
 +
| Wagon silnikowy typu [[A20D-P]]
 +
| [[A20D-P/???|???]]
 +
| 198?
 +
| style="background-color:#80FF89;" | wrak
 +
| RABA-MAN
 +
| MBxd2-219
 +
|-
 +
| Wagon silnikowy typu [[A20D-P]]
 +
| [[A20D-P/???|???]]
 +
| 198?
 +
| style="background-color:#80FF89;" | sprawny
 +
| RABA-MAN
 +
| MBxd2-304
 +
|
 +
|-
 +
|}
 +
 +
===== Wagony osobowe =====
 +
 +
{| class="wikitable sortable"
 +
|-
 +
! Typ
 +
! Nr fabr.
 +
! Rok prod.
 +
! Stan
 +
! Oznaczenie
 +
! Uwagi
 +
|-
 +
| Wagon osobowy typu [[A20D-P]]
 +
| [[A20D-P/???|???]]
 +
| 19??
 +
| style="background-color:#80FF89;" | sprawny
 +
| [[Oznaczenia_taboru_wąskotorowego_PKP_(WM-11)#Bxhpi|Bxhpi]] 00-450024 114-8
 +
|
 +
|-
 +
| Wagon osobowy typu [[A20D-P]]
 +
| [[A20D-P/???|???]]
 +
| 19??
 +
| style="background-color:#80FF89;" | sprawny
 +
| [[Oznaczenia_taboru_wąskotorowego_PKP_(WM-11)#Bxhpi|Bxhpi]] 00-450024 136-1
 +
|
 +
|-
 +
| Wagon osobowy typu [[A20D-P]]
 +
| [[A20D-P/???|???]]
 +
| 19??
 +
| style="background-color:#80FF89;" | sprawny
 +
| [[Oznaczenia_taboru_wąskotorowego_PKP_(WM-11)#Bxhpi|Bxhpi]] 00-450024 139-5
 +
|
 +
|-
 +
| Wagon osobowy typu [[A20D-P]]
 +
| [[A20D-P/???|???]]
 +
| 19??
 +
| style="background-color:#80FF89;" | sprawny
 +
| [[Oznaczenia_taboru_wąskotorowego_PKP_(WM-11)#Bxhpi|Bxhpi]] 00-450024 153-6
 +
|
 +
|-
 +
| Wagon osobowy typu letniak
 +
| [[4Kw/???|???]]
 +
| 19??
 +
| style="background-color:#80FF89;" | sprawny
 +
| 00-340024 751-0
 +
| Przebudowany ze znormalizowanego wagonu krytego typu [[4Kw]]
 +
|-
 +
|}
 +
 +
== Źródła ==
 +
*Witkowski Roman, Koleje Wąskotorowe na Żuławach, Wyd. 1, Poznań, Kolpress, 2009, ISBN 978-83-920784-3-2
 +
*[http://ptmkz.pl/pocia/infor.htm Strona internetowa Pomorskiego Towarzystwa Miłośników Kolei Żelaznych]
 +
 +
[[Kategoria:Hasła encyklopedyczne]]
 +
[[Kategoria:Koleje wąskotorowe w Polsce]]

Aktualna wersja na dzień 20:06, 18 paź 2022

Żuławska Kolej Dojazdowa
Mikoszewo 006.jpg
Neuteich – Liessauer Kleinbahnnetz / Westpreußische Kleinbahnen AG
(1898 / 1899 - 1945)

Gdańskie Koleje Dojazdowe
(1945-1996)

Rok budowy 1898*
Zleceniodawca budowy Allgemeine Deutsche Kleinbahn-Gesellschaft


Rozstaw szyn 750 mm


Istniejące linie Czynne:
Prawy Brzeg Wisły - Sztutowo
Stegna Gd. - Nowy Dwór Gdański Wąsk.

Nieczynne:
Nowy Dwór Gdański Wąsk. - Ostaszewo Żuł.,
Nowy Dwór Gdański Wąsk. - DK7 (Kmiecin)

Długość czynnego odcinka 30 km
Długość całkowita istniejących szlaków ok. 49 km
Długość zlikwidowanych linii ok. 200 km
Stacje styczne z koleją normalnotorową Lisewo Wąsk.
(1898 - 1996),
Nowy Staw Wąsk.
(1898 - 1996),
Malbork Wąsk.
(1900 - 1958),
Nowy Dwór Gdański Wąsk. (od 1901),
Piaski Gdańskie
(1905 - 1974)
Inne ważniejsze stacje Ostaszewo Żuławskie, Lichnowy, Lipinka Gdańska, Malbork Kałdowo Wąsk., Stegna Gdańska, Sztutowo, Lewy Brzeg Wisły, Koszwały, Przejazdowo, Gdańsk Wąsk.
* Pierwsze odcinki powstały poprzez przebudowę kolejek Cukrowni Nowy Staw oraz Lisewo
Operatorzy
Nazwa Operatora Okres działalności
NLK oraz WKAG 1898-1913
WKAG 1913-1945
PKP 1945 - 1996
PTMKŻ od 2003


'


Kolej wąskotorowa na Żuławach Wiślanych prowadząca przewozy turystyczne w sezonie letnim, zarządzana przez Pomorskie Towarzystwo Miłośników Kolei Żelaznych. Stanowi pozostałość rozbudowanej niegdyś sieci Gdańskich Kolei Dojazdowych. Obecnie ruch odbywa się w miesiącach wakacyjnych na odcinku nadmorskim (Prawy Brzeg Wisły - Stegna Gdańska - Sztutowo) oraz na linii łączącej Stegnę Gdańską z Nowym Dworem Gdańskim. Pociągi prowadzone są lokomotywami spalinowymi Lxd2, spalinowymi wagonami silnikowymi MBxd2 a w soboty i niedziele również parowozem Px48.

Historia[edytuj]

Pierwsze kolejki cukrownicze[edytuj]

Rozwój kolejek wąskotorowych na Żuławach Wiślanych zapoczątkowany został przez cukrownię w Nowym Stawie (Neuteich), która już w 1886 roku posiadała 4,5 km linii o szerokości toru 750 mm i trakcji konnej. Na początku lat '90 XIX wieku postanowiono zbudować kolejne odcinki oraz wprowadzić trakcje parową. Przed kampanią cukrowniczą 1893 roku cukrownia zamówiła dwa parowozy w zakładach Henschel i wybudowała nowe linie do Parszewa (Parschau), wsi Kącik (Neuteicher Hinterfeld) oraz Nowej Cerkwi (Neukirch I). W 1894 roku powstał odciek do Lipinki (Lindenau). Zakupiono również trzeci parowóz.

Cukrownia w Lisewie (Lissau) wykorzystywała kolej wąskotorową jako uzupełnienie posiadanej już wcześniej bocznicy normalnotorowej. Również tutaj zdecydowano się na szerokość toru 750 mm i początkowo zastosowano trakcję konną. Znaczne inwestycje poczyniono w 1894 roku: W zakładach Hagans zamówiono 3 parowozy i wybudowano linię do Miłoradza (Mielenz) z odgałęzieniem do wsi Mątowy Wielkie (Groß Montau) o łącznej długości 29,7 km.

W tym samym okresie na drugim brzegu Wisły swoją kolejkę wybudowała cukrownia w Cedrach Wielkich (Groß Zünder). Zdecydowano się na nietypowy rozstaw szyn - 780 mm. Jako pierwszy, już w 1888 r. powstał odcinek do Giemlic (Gemlitz) z odgałęzieniem do wsi Długie Pole. W następnych latach wybudowano linie do Osic (Wossitz), Steblewa (Stüblau), Koźlin (Güttland) i wreszcie do dworca kolejowego w Pszczółkach (Hohenstein). W latach 90 zakupiono 3 parowozy.

Pierwsze linie użytku publicznego w rejonie Nowego Stawu i Lisewa[edytuj]

W połowie lat '90 XIX w. obszarem Żuław zainteresowała się berlińska spółka ADKG (Allgemeine Deutsche Kleinbahn-Gesellschaft), która przedstawiła projekt przebudowy kolejek cukrowniczych na koleje użytku publicznego, połączenia poszczególnych odcinków w jedną sieć jak również budowy szeregu nowych połączeń. Powstać miały min. odcinki Lisewo - Lichnowy, Nowa Cerkiew - Ostaszewo - Nowy Dwór Gdański - Rybina, Nowy Dwór Gdański - Lipinka - Kałdowo - Kraśniewo oraz Kałdowo - Malbork - Stare Pole - Jasna - Dzierzgoń. Pod koniec 1897 roku ADKG przejęło koleje cukrowni w Nowym Stawie i Lisewie. W ramach przebudowy wymieniono szyny o masie 10 kg/mb na nieco cięższe (13,4 / 13,98 kg/mb) oraz podkłady na impregnowane. 11.11.1898 roku spółka NLK (Neuteich – Liessauer Kleinbahnnetz) uzyskała koncesję na eksploatację odcinka Lisewo - Miłoradz i po kilku dniach rozpoczęto przewozy. W tym samym roku udzielono koncesji na trasę Lipinka - Nowy Staw - Lichnowy - Nowa Cerkiew I. Ważną kwestią stało się połączenie obu fragmentów sieci, co nastąpiło 15.08.1899 r. gdy oddano do użytku odcinek Lisewo - Lichnowy. 8.11.1900 roku otwarto odcinek Nowa Cerkiew - Ostaszewo zaś w 1905 roku odgałęzienie Pogorzała - Pogorzała Wieś. Od 1907 roku rozpoczęto rozbudowę systemu bocznic. Rozwojowi sieci towarzyszyła rozbudowa infrastruktury. W Lisewie i Nowym Stawie powstały nowe parowozownie, warsztaty i budynki stacyjne. Niewielka parowozownia powstała również w Ostaszewie.

W początkowym okresie spółka posiadała 8 parowozów, 5 wagonów osobowych, 3 wagony pocztowo-bagażowe i 244 towarowe.

Powstanie kolejek w powiecie malborskim[edytuj]

Prace nad projektami połączeń wąskotorowych prowadziły pod koniec XIX w. również władze powiatu malborskiego. Pierwszym poważniejszym krokiem w kierunku ich realizacji była decyzja Sejmiku Prowincji Zachodniopruskiej z dnia 18.03.1898 roku. Zdecydowano o utworzeniu spółki mającej zbudować linie Malbork - Stare Pole - Jasna, Malbork - Kraśniewo (połączenie z kolejką cukrowni Lisewo), Kałdowo - Lipinka Gdańska oraz Ostaszewo - Nowy Dwór Gdański - Rybina. Jednocześnie postanowiono wesprzeć przedsięwzięcie pokrywając 1/4 kosztów. 27.05.1899 roku utworzono WKAG (Westpreußische Kleinbahnen AG) mającą na celu budowę sieci kolei wąskotorowej w powiatach malborskim, elbląskim i Żuławy Gdańskie). Głównym akcjonariuszem z udziałem 42% zostało ADKG. Ponadto w skład spółki weszły: Państwo Pruskie (25%), Powiat Malborski (20%) i Prowincja Prusy Zachodnie (13%).<br\> Jako pierwsze 15 października 1900 r. otwarto odcinki Malbork - Kałdowo - Miłoradz oraz Kałdowo - Lipinka Gdańska. Kolejka przekraczała Nogat po dawnym moście kolei normalnotorowej, od 1891 r. służącym jedynie ruchowi drogowemu. Niecały miesiąc później (7 listopada 1900 r.) oddano do użytku odcinki Królewka - Stare Pole i Stare Pole - Stalewo. Największym problemem okazało się wyprowadzenie linii z Malborka. Konieczne było wykonanie 4 dwupoziomowych skrzyżowań z liniami normalnotorowymi wychodzącymi z Malborka oraz wysokich nasypów. W związku z tym ruch na odcinku Malbork - Królewka otwarto dopiero 11 września 1903 r. W międzyczasie zdążono wybudować linię Ostaszewo - Nowy Dwór Gdański, którą uruchomiono 16 października 1901 r. Powstał na niej pierwszy z obrotowych mostów zwodzonych o długości 7 m nad rzeka Świąta (Schwente).

Inwestycje WKAG na Żuławach Gdańskich[edytuj]

Pierwszą propozycją przedstawioną w 1896 r. przez ADKG była przebudowa sieci kolejek cukrowni Cedry Wielkie na kolej użytku publicznego wraz z jej rozbudową. Projekty te zainteresowały radnych powiatu Żuławy Gdańskie i wkrótce ustalono orientacyjny przebieg dwóch przewidywanych linii. Pierwsza miała połączyć Gdańsk (Danzig) ze Świbnem (Schiewenhorst) przez Przejazdowo (Knüppelkrug), Koszwały (Gottswalde) i Miłocin (Herzberg), zaś druga miała tworzyć pętlę, łącząc stacje Przejazdowo i Miłocin trasą okrężną przez Giemlice (Gemlitz). Zakładano również przedłużenie linii ze Świbna (Schiewenhorst) wzdłuż wybrzeża Bałtyku przez Mikoszewo (Nickelswalde), Jantar (Pasewark), Stegnę (Steegen) do Sztutowa (Stutthof) wraz z odcinkiem Stegna - Rybina (Fischerbabke), który zapewniłby połączenie z pozostałymi liniami WKAG. Po dość długim i trudnym okresie zbierania potrzebnego kapitału i prac projektowych, 15 listopada 1902 r. uzyskano zgodę ministra robót publicznych na budowę "Kolejek Gdańskich" (Danziger Kleinbahnen), przy czym w stosunku do pierwotnej koncepcji jedną ze stacji węzłowych przeniesiono z Miłocina do Koszwał. Oba brzegi przekopu Wisły miała połączyć kolejowa przeprawa promowa, zaś w Rybinie przewidziano budowę dużego obrotowego mostu zwodzonego nad Szkarpawą. Prace zlecono firmie WKAG, która również w przyszłości miała się zająć jej eksploatacją.<br\> Latem 1904 roku ukończono budowę nasypów, jednak ułożono zaledwie 30 km toru. Najbardziej zaawansowany był odcinek Mikoszewo - Sztutowo na prawym brzegu Wisły. Jesienią udało się ukończyć odcinek Koszwały (Gottswalde) - Cedry Wielkie (Groß Zünder) - Giemlice (Gemlitz) - Wróblewo (Sperlingsdorf) oraz parowozownie w Cedrach Wielkich i Giemlicach. Dzięki temu 3 października można było uruchomić przewozy buraków cukrowych dla cukrowni w Cedrach Wielkich. Przewozy publiczne na wszystkich odcinkach uruchomiono 17 sierpnia 1905 roku. W początkowym okresie nie obsługiwano jednak przeprawy promowej przez Wisłę między Świbnem i Mikoszewem. Stało się tak, gdyż prom kolejowy "Schiewenhorst II" w drodze ze stoczni utknął z powodu niskiego stanu wody. Do całkowitego uruchomienia kolejki brakowało jeszcze odcinka Stegna - Rybina, który oficjalnie oddano do eksploatacji po ukończeniu mostu obrotowego wraz z odcinkiem Rybina - Nowy Dwór Gdański 1 maja 1906 r. Dzięki temu uzyskano połączenie z pozostałą siecią kolejek żuławskich.

Rozwój i połączenie sieci NLK i WKAG[edytuj]

Kolejki wąskotorowe w okresie międzywojennym i w czasie II wojny światowej[edytuj]

Tabor WKAG[edytuj]

Uruchamianie kolejek żuławskich po II wojnie światowej[edytuj]

Gdańskie Koleje Dojazdowe[edytuj]

Tabor GKD[edytuj]

Żuławska Kolej Dojazdowa[edytuj]

Tabor ŻKD[edytuj]

Tabor trakcyjny[edytuj]
Typ Nr fabr. Rok prod. Stan Silnik Oznaczenie Uwagi
Lokomotywa spalinowa typu L45H 21265 1971 sprawna Maybach Lxd2-294
Lokomotywa spalinowa typu L45H 22181 1974 sprawna Maybach Lxd2-315
Lokomotywa spalinowa typu L45H 23604 1978 odstawiona Henschel Lxd2-325
Wagon silnikowy typu A20D-P ??? 1986 sprawny RABA-MAN MBxd2-212
Wagon silnikowy typu A20D-P ??? 198? wrak RABA-MAN MBxd2-219
Wagon silnikowy typu A20D-P ??? 198? sprawny RABA-MAN MBxd2-304
Wagony osobowe[edytuj]
Typ Nr fabr. Rok prod. Stan Oznaczenie Uwagi
Wagon osobowy typu A20D-P ??? 19?? sprawny Bxhpi 00-450024 114-8
Wagon osobowy typu A20D-P ??? 19?? sprawny Bxhpi 00-450024 136-1
Wagon osobowy typu A20D-P ??? 19?? sprawny Bxhpi 00-450024 139-5
Wagon osobowy typu A20D-P ??? 19?? sprawny Bxhpi 00-450024 153-6
Wagon osobowy typu letniak ??? 19?? sprawny 00-340024 751-0 Przebudowany ze znormalizowanego wagonu krytego typu 4Kw

Źródła[edytuj]

Źródło: „https://enkol.pl/index.php?title=Żuławska_Kolej_Dojazdowa&oldid=79610”