Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach

Z Enkol
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach
Rudy - Stacja kolejki wąskotorowej.JPG
Poprzednie nazwy:
Górnośląskie Tramwaje Parowe, Górnośląskie Koleje Wąskotorowe
Rok budowy 1898


Data wpisu do rejestru zabytków 1993
Rozstaw szyn 785 mm


Istniejące linie Gliwice Wąskotorowe - Markowice Raciborskie
Długość czynnego odcinka 6 km
Długość całkowita istniejących szlaków ~12 km
Długość zlikwidowanych linii ~37 km
Stacje styczne z koleją normalnotorową Racibórz Markowice
Inne ważniejsze stacje Gliwice Trynek
'
Operatorzy
Nazwa Operatora Okres działalności
Górnośląskie Tramwaje Parowe 1900 - 1945
PKP 1945 – 1992
Towarzystwo Służby Ochrony Zabytków Kolei Rybnik 1994 - 2008
Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Kuźni Raciborskiej 2008 - obecnie


'


Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach - Stacja kolei wąskotorowej położona w 23 kilometrze linii Gliwice Wąskotorowe - Racibórz Markowice obecnie znajduje się we władaniu Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Kuźni Raciborskiej. Niegdyś była ważną stacją przeładunkową, główną lokomotywownią i wagonownią na linii. Dziś stanowi bazę pod turystyczne przewozy kolejowe będąc jedną z nielicznych zachowanych w dobrym stanie stacji, przy której ostały się jeszcze wąskie tory.


Historia

Geneza powstania i budowa

Brak sprawnego systemu transportowego na trasie między Gliwicami a Raciborzem zaowocował w 1891 roku pomysłem budowy kolei wąskotorowej Gliwice-Rudy-Racibórz. Z inicjatywą stworzenia sprawnego systemu transportowego wyszła firma "Kramer & Co.". W 1894 r. utworzono Górnośląskie Tramwaje Parowe która później została pierwszym przewoźnikiem na linii. Trwały już wtedy prace przy budowie pierwszej linii tramwajowej Gliwice-Piekary Śląskie. 15 października 1987 roku firma "Kramer & Co." otrzymała koncesję na budowę i eksploatację linii w trakcji parowej a 13 kwietnia 1898 roku Ministerstwo Robót Publicznych nadało tej firmie prawo wywłaszczenia gruntów pod budowę kolei. Linia została otwarta 25 marca 1899r., początkowo na odcinku Gliwice-Rudy. W tym samym czasie połączono stację Nieborowice z Cegielnią "Wilcza" torem o długości 3,7 km. We fragmencie zezwolenia z dnia 25 kwietnia 1900 roku udzielonemu przez Prezydenta Rządowego Opola czytamy:

"Udziela się zezwolenia przy poniższych warunkach na budowę i eksploatację kolejki o charakterze linii bocznej o szerokości 0,785 m z Gliwic przez Rudy do Raciborza dla przewozu osób i towarów za pomocą trakcji parowej dla firmy Oberschleise Dampfstraßenbahn G.m.b.H. Berlin, którą zarejestrowano 21 marca 1894 roku w rejestrze handlowym Królewskiego Sądu Okręgowego I w Berlinie na podstawie ustawy o kolejkach i prywatnych połączeniach kolejowych z 28 lipca 1892 roku, w porozumieniu z Królewską Dyrekcją Kolejową w Katowicach oraz z zachowaniem praw osób trzecich.

§1

Zezwolenia udziela się na okres 99 lat."

Z końcem 1900 roku Górnośląskie Tramwaje Parowe otrzymało prawo wywłaszczania gruntów pod budowę kolei od Rud w stronę Raciborza. Następnie do użytku oddany został krótki odcinek Rudy-Paproć (w lutym 1901). W kwietniu 1902 przedłużono linię do Markowic, po drodze budując stacje Szymocice, Nędza oraz Babice. W końcu 17 maja 1903 linia dotarła do ostatniej na linii stacji Ratibor Plania.

Dzieje kolei przed wojną

Po 1945 - w strukturach GKW

Bocznice

Linia stanowiła trzon transportu towarowego w regionie, z tego powodu posiadała kilka bocznic do różnych zakładów przemysłowych. Wykaz bocznic przedstawia poniższa tabela

L.p. Nazwa bocznicy Data otwarcia Data zamknięcia
1 Cegielnia "Wilcza" 1899-03-2525 marca 1899 1926-00-Błąd w wyrażeniu – nieoczekiwany operator < 1926
2 Górnośląskie Koleje Wąskotorowe 1905-06-022 czerwca 1905 1996-00-Błąd w wyrażeniu – nieoczekiwany operator < 1996
3 Kopalnia Węgla Kamiennego "Gliwice" 1905-00-Błąd w wyrażeniu – nieoczekiwany operator < 1905 1993-12-3131 grudnia 1993
4 Młyn parowy, późniejsza garbarnia 1923-00-Błąd w wyrażeniu – nieoczekiwany operator < 1923 1945-00-Błąd w wyrażeniu – nieoczekiwany operator < 1945
5 stacja normalnotorowa Markowice 1905-02-011 lutego 1905 1945-00-Błąd w wyrażeniu – nieoczekiwany operator < 1945
6 Tartak "Lukasine" 1930-00-Błąd w wyrażeniu – nieoczekiwany operator < 1930
7 Tartak "Paproć" 1945-00-Błąd w wyrażeniu – nieoczekiwany operator < 1945
8 Zakład Kruszyw Januszowice, Żwirownia "Babice" 1977-11-077 listopada 1977 1981-09-3030 września 1981
9 Zakłady Chemiczne "Ceres" S.A. 1905-02-011 lutego 1905 1945-00-Błąd w wyrażeniu – nieoczekiwany operator < 1945
10 Zakłady Elektrod Węglowych "1 Maja" (dawniej Siemens) 1939-05-2525 maja 1939
11 Żwirownia "Arndt & Baron" 1931-00-Błąd w wyrażeniu – nieoczekiwany operator < 1931
12 Żwirownia "Babice" Gminy Bojków 1931-00-Błąd w wyrażeniu – nieoczekiwany operator < 1931 1937-00-Błąd w wyrażeniu – nieoczekiwany operator < 1937

Niezrealizowane projekty

Plany przedłużenia linii do centrum Raciborza nie doszły do skutku, podobnie jak plany połączenia Rud z Kopalnią "Emma" (obecnie Marcel") przez Rybnik czy też pochodzącego z 1901 roku projektu budowy linii z Nieborowic do Czerwionki w której to znajduje się Kopalnia Dębieńsko. Jako fragment sieci tramwajowej, także kolej do Rud miała planowo zostać zelektryfikowana jednak pomysł ten nigdy nie doczekał się realizacji.

Tabor

Historyczny

W pierwszych latach do przewozów ludzi i towarów użytkowano tramwajowe lokomotywy parowe marki Hohenzoller, wycofane z dopiero co zelektryfikowanej miejskiej sieci tramwajowej, które ze względu na swój "miejski" rodowód nie sprawdziły się do ciągnięcia cięższych składów na dłuższych trasach. Już po 5 latach zaczęto więc wprowadzać do ruchu parowozy typowo "kolejowe" - początkowo marki Borsig (oznaczone serią Txb2) które służyły do lat 60-tych, później potężne Tw9. Po wojnie w ramach programu UNRRA dostarczono z USA maszyny serii Pxu które pracowały aż do zastąpienia ich spalinowozami rumuńskimi, kiedy to zostały w większości przekazane na Kujawskie Koleje Wąskotorowe. Podobnej klasy maszynami były polskie Px48 - trzy lokomotywy tej serii służyły na trasie Gliwice - Rudy w latach sześćdziesiątych jednak niewielka moc tych parowozów spowodowała, że przed końcem dekady zostały przeniesione na inne koleje wąskotorowe PKP.

Obecnie

Zestawienie (niepełne) taboru stacjonującego w Rudach:

Parowozy stacjonujące obecnie bądź w przeszłości

Nr fabr. Typ Producent Rok prod. Nr. Kotła Prześwit Oznaczenie Stan Uwagi
2647 Tw53 Chrzanów 1954 13963/54 785 Tw53-2566 sprzedany 05.03.2020 przetransportowany do Bytomia Karbia
3343 Las49 Chrzanów 1954 1655/53 785 Las49-3343 Sprawny
2002 Ryś Chrzanów 1950 719/50 785 Tkb27 sprzedany /w remoncie w 2019 sprzedany do Bytomia Karbia
3996 Tw53/Pw53 Chrzanów 1955/1997/9 13969/54 785 Pw53-02 Eksponat przebudowany z Tw53. Tender od Px48. Zachowały się skrzynie wodne
? Tw9 Schwartzkopf ? ? 785 Tw9-8 Eksponat na stacji znajduje się kocioł i jedno koło
? T40 AEG ? ? 785 Tw9-? Eksponat na stacji znajdują się skrzynie wodne z ostatniego egzemplarza tej serii
? Kp4 Chrzanów? ? ? ? Kp4 Eksponat rama parowozu
12050 ? Borsig 1929 12050/29 785 Bez oznaczeń Eksponat

Lokomotywy typów WLs75, WLs150, WLs180, L30H oraz L45H

Oznaczenie Typ fabryczny Numer fabryczny Rok produkcji Stan Rozstaw Typ silnika Stacjonowanie Uwagi
803S-01 803S 01 1988 Odstawiona 785 mm SW266 Rudy
b/d WLs50 1935 1968 Odstawiona 600 mm Nieznany b/d
b/d WLs50 1936 1968 Odstawiona 600 mm Nieznany b/d



Pozostałe pojazdy trakcyjne

Nr fabr. Typ Rok prod. Prześwit Oznaczenie Stan Uwagi
25194 A20D-P 1986 750 MBxd2-218 Sprawny wagon motorowy
2088 2WLs50 1970 785 2WLs50-2088 Sprawna
2244 2WLs50 ? 785 brak Odstawiona
1189 2WLs40 1961 785 10 Odstawiona Pęknięty blok silnika
???? 2WLs40 ???? 800 ?? Odstawiona Brak wiązarów
377 WLs40 1955 600 ? Odstawiona
372 WLs40 1955 600 ? Odstawiona
3343 Las49 1954 785 Las49-3343 Sprawna
??? Siemens elektrowóz 1896 785 ??? Sprawna Brak m.in. reflektorów i części osprzętu elektr.
1732 2WLs50 1965 785 ???? Odstawiona

Wagony pasażerskie

Nr fabr. Typ Rok prod. Prześwit Oznaczenie Stan Uwagi
??? A20D-P 1988 785 Bxhpi 00-450034-236-7 Sprawny Wagon doczepny
Przekazany gminie Kuźnia Raciborska dn. 29.07.1994[1]
??? A20D-P 1988 785 Bxhpi 00-450034-237-5 Sprawny Wagon doczepny
Przekazany gminie Kuźnia Raciborska dn. 29.07.1994[2]
??? A20D-P 1988 785 Bxhpi 00-450034-238-3 Sprawny Wagon doczepny
Przekazany gminie Kuźnia Raciborska dn. 29.07.1994[3]

Bibliografia

  • Soida Krzysztof, Kolej Gliwice Trynek - Rudy - Racibórz, EMI-PRESS, ISBN 83-904079-2-2
  • gkw.pl
  1. Krzysztof Soida: Kolej Gliwice Trynek - Rudy - Racibórz. Łódź: Emi-Press, 1998, s. 79. ISBN 83-904079-2-2. 
  2. Krzysztof Soida: Kolej Gliwice Trynek - Rudy - Racibórz. Łódź: Emi-Press, 1998, s. 79. ISBN 83-904079-2-2. 
  3. Krzysztof Soida: Kolej Gliwice Trynek - Rudy - Racibórz. Łódź: Emi-Press, 1998, s. 79. ISBN 83-904079-2-2.