Górnośląskie Koleje Wąskotorowe

Z Enkol
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Pociąg Górnośląskich Kolei Wąskotorowych na stacji Bytom Wąsk. (lokomotywa Lxd2)
Pociąg Górnośląskich Kolei Wąskotorowych na stacji w Miasteczku Śląskim

Górnośląskie Koleje Wąskotorowe (GKW, miejscowa nazwa rosbanka, niem. Oberschlesische Schmalspurbahn (OSSB)) – publiczna sieć kolei wąskotorowych o prześwicie toru 785 mm służąca głównie do transportu surowców i półproduktów między zakładami przemysłowymi Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.

Ich powstanie zostało uwarunkowane niewydolnością ówczesnego systemu transportu towarów, który opierał się na drogowym przewozie konnym (przez tzw. wekturantów). W naturalny sposób GKW łączyły ze sobą autonomiczne wąskotorowe koleje wewnątrzzakładowe poszczególnych kopalń, hut i innych fabryk. Niezależnie od GKW, poszczególne przedsiębiorstwa tworzyły własne linie i sieci kolejowe, np. linia Gliwice Trynek – Rudy – Racibórz czy sieć kolei łącząca zakłady koncernu Giesche`s Erben w rejonie Szopienic. Większość prywatnych kolei miała zapewnione połączenie z siecią publicznych GKW. Niektóre z nich, jak np. linię Gliwice Trynek – Rudy – Racibórz zostały organizacyjnie przyłączone do GKW po 1945 roku w ramach jednego przedsiębiorstwa – Polskich Kolei Państwowych.

Górnośląskie Koleje Wąskotorowe pełniły funkcję kolei znaczenia miejscowego, tj. większość ładunków została nadawana do i ze stacji w obrębie własnej sieci. z wyjątkiem typowo pasażersko-towarowej linii Gliwice Trynek – Rudy – Racibórz, GKW w zasadzie nie służyły transportowi osób. Incydentalne przypadki przewozów pasażerskich miały miejsce zaraz po II wojnie światowej między Katowicami a Tarnowskimi Górami oraz w pewnych okresach czasu między oddziałami zakładów przemysłowych. Na linii rudzkiej do 1991 roku prowadzono regularne przewozy pasażerskie między Gliwicami a Rudam i Raciborzem. W latach 70. XX wieku uruchomiono próbnie rozkładowe pociągi turystyczne łączące Bytom z Zalewem Nakło-Chechło w Miasteczku Śląskim. Szybko z nich zrezygnowano, najprawdopodobniej z uwagi na odbywający się operatywnie intensywny ruch towarowy kolidujący z ruchem pasażerskim wymagającym regularnego rozkładu jazdy oraz wyjątkowo duże zainteresowanie przewyższające zdolność przewozową. Do pomysłu powrócono w 1993 roku, kiedy ponownie uruchomiono połączenie turystyczne na tej samej trasie. Wkrótce relację wydłużono aż do Siemianowic Śląskich. Obecnie GKW funkcjonują tylko jako kolej turystyczna.

Należy odnotować, że oprócz publicznych i prywatnych kolei wąskotorowych oraz połączonych z nimi bocznic i kolei wewnątrzzakładowych o prześwicie 785 mm, na Górnym Śląsku istniały też koleje wąskotorowe o innym prześwicie. Służyły transportowi wewnątrzzakładowemu (na zwałowiska odpadów, w cegielniach itp.) lub jako naziemne koleje górnicze obsługujące prawie każdy wydobywczy lub materiałowy szyb kopalniany. Najczęściej spotykane prześwity to: 600 mm, 630 mm, 800 mm, 900 mm, 1050 mm. Nierzadko jeden zakład posiadał kilka systemów wąskotorowych o różnych szerokościach toru. Ponadto w Wojewódzkim Parku Kultury i Wypoczynku w Chorzowie zbudowano wąskotorową kolej parkową. Nie były one połączone z siecią GKW.

Historia[edytuj]

Pierwotna sieć zbudowana została przez Towarzystwo Kolei Górnośląskiej w latach 1851-1857. Początkowo część ruchu była obsługiwana przez zaprzęgi konne. W latach 1851-1852 powstało kilka oddzielnych odcinków między zakładami przemysłowymi, o łącznej długości 35 km. W latach 1854-1857 zbudowano dwa podstawowe odcinki Tarnowskie Góry - Wirek (25 km) i Bytom Karb − Bogucice − Huta Kunegunda (15 km), przez co powstała zorganizowana sieć łącznej długości ok. 75 km. Przewożono wówczas ok. 250.000 ton towarów rocznie[1]. Sieć kolejowa była początkowo dzierżawiona przez Rudolfa Pringsheima. 1 marca 1884 koleje górnośląskie przeszły na własność Królestwa Prus[1] i były dalej rozbudowane przez państwowy zarząd kolejowy (KPEV). W 1887 powstała odrębna linia Gliwice Trynek - Rudy - Racibórz (48 km)[1]. System Górnośląskich Kolei Wąskotorowych został podzielony na skutek podziału Górnego Śląska pomiędzy Polskę i Niemcy w 1922. Wraz z kryzysem gospodarczym, zahamowało to rozwój kolei w okresie międzywojennym[1]. Części kolei były pod zarządami Rzeszy Niemieckiej (DR) i Polski (PKP).

GKW były kluczowym elementem lokalnego systemu transportowego w miastach GOP, a sieć licząca w szczytowym okresie rozwoju ponad 230 km długości obejmowała trójkątny obszar sięgający po miejscowości Żyglin i Bibiela na północy, Racibórz na płd. zachodzie, Mysłowice na płd. wschodzie. GKW łączyły setki kopalń, hut, fabryk i elektrowni aglomeracji, służąc lokalnemu transportowi ładunków masowych, a w szczytowym okresie przewozów 1950-1970 masa ładunków przewożonych rocznie przez GKW wynosiła 5-6 milionów ton.

W okresie przemian ustrojowych po 1989 roku PKP stopniowo zrezygnowały z obsługi kolei wąskotorowych i przystąpiły do ich likwidacji, przy czym na mocy ustawy o restrukturyzacji PKP zaistniała możliwość nieodpłatnego przejęcia ich majątku przez gminy. Skorzystały z niej miasta Bytom, Tarnowskie Góry i Miasteczko Śląskie a także Kuźnia Raciborska i Racibórz. Od 2002 roku rolę głównego właściciela GKW przejął samorząd miasta Bytom, a operatorem kolei zostało Stowarzyszenie Górnośląskich Kolei Wąskotorowych. W 2003 roku GKW obchodziły 150-lecie istnienia.

Do dziś pozostała czynna tylko jedna linia historyczna (Bytom Wąskotorowy - Miasteczko Śląskie Wąsk.) z regularnym ruchem turystycznym, szczątkowa linia historyczna w rejonie stacji Rudy oraz dwie z dużych dawnych stacji - Bytom Karb Wąsk. i Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach. Stacja w Rudach jest obecnie zarządzana przez Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Kuźni Raciborskiej.

Tabor[edytuj]

Lokomotywy spalinowe typu WLs75, WLs150, WLs180, L30H oraz L45H[edytuj]

Oznaczenie Typ fabryczny Numer fabryczny Rok produkcji Stan Rozstaw Typ silnika Stacjonowanie Uwagi
10 2WLs40 1189 1961 Odstawiona 785 mm Nieznany Rudy Odstawiona ze względu na pęknięty blok silnika
brak 2WLs40 1291 1961 Odstawiona 785 mm Nieznany Bytom Karb Wąskotorowy Odstawiona ze względu na pęknięty zestaw kołowy
WLs50-1836 2WLs50 1836 1966 Sprawna 785 mm Nieznany Rudy
WLs50-2088 2WLs50 2088 1970 Sprawna 785 mm S324HL Rudy
802S-01 802S 001 19854 Odstawiona 750 mm SW266 Rudy Prototyp
803S-01 803S 13 1989 Odstawiona 785 mm SW266 Rudy
MBxd2-308 A20D-P 25076 1985 W trakcie remontu 785 mm D2516HMU Rudy
MBxd2-311 A20D-P 25190 1986 Odstawiona 1000 mm D2516HMU Bytom Karb Wąskotorowy
MBxd2-218 A20D-P 25194 1986 Sprawna 785 mm D2516HMU Rudy Po przekuciu na 785mm obsługuje sporo pociągów. Wciąż ma czerwone barwy będące pozostałością po SKPL.
Lyd2-101 L30H 23437 1977 Sprawna 785 mm Maybach MB 836 B Rudy W Cukrowni Kruszwica nr zakładowy 5
Lyd2-63 L30H 24367 1981 Odstawiona 600 mm Maybach MB 836 B Rudy
Lxd2-352 L45H 20567 1967 W trakcie remontu 785 mm Maybach MB 836 Bb Bytom Karb Wąskotorowy Brak prądnicy tachometrycznej, silnik z Lxd2-372
Lxd2-354 L45H 20569 1967 Sprawna 785 mm Maybach MB 836 Bb Rudy
brak L45H 20849 1969 Eksponat 785 mm Maybach MB 836 Bb Rudy Przebudowana na rotacyjne urządzenie do oczyszczania toru w roku 1987
Lxd2-359 L45H 20851 1969 Odstawiona 785 mm Maybach MB 836 Bb Bytom Karb Wąskotorowy
Lxd2-364 L45H 21271 1971 Sprawna 785 mm Maybach MB 836 Bb Bytom Karb Wąskotorowy
Lxd2-372' L45H 23115 1976 Odstawiona 785 mm Maybach MB 836 Bb Bytom Karb Wąskotorowy
Lxd2-371 L45H 24073 1980 Odstawiona 785 mm Wola H12A Bytom Rozbark
HP-Lxd2-08 L45H 24324 1981 Sprawna 785 mm Wola H12A Rudy
Lxd2-373 L45H 24331 1981 Sprawna 785 mm Maybach MB 836 Bb Rudy
Lxd2-374 L45H 24332 1981 Sprawna 785 mm Wola H12A Bytom Karb Wąskotorowy
Lxd2-375 L45H 24511 1982 Odstawiona 785 mm Maybach MB 836 Bb Bytom Karb Wąskotorowy
brak WLp50 031 1994 Odstawiona 900 mm B/d Rudy Lokomotywa posiada instalację hamulca zespolonego oraz inną niż pozostałe lokomotywy tej serii przekładnię hydrauliczną. Posiada ona również sprężarkę tego samego typu co w lokomotywach Lxd2, Lyd2 i LDH45.
WLs150-5660 WLs150 5660 1962 Odstawiona 785 mm Wola 5DSR150 Pleszew Miasto *W Elektrowni Chorzów nr zakładowy 4
brak WLs150 7225 1966 Sprawna 785 mm Wola DSR150 Rudy W Hucie Gliwice nr zakładowy 2
Lyd1-309 WLs150 7233 1966 Sprawna 785 mm Wola DSR150 Bytom Karb Wąskotorowy
WLs180-15 WLs180 15 1971 Sprawna 785 mm Wola H6 Rudy
WLs180-36 WLs180 36 1972 Sprawna 785 mm Wola H6 Rudy
brak WLs40 377 1955 Odstawiona 600 mm S324HL Rudy
b/d WLs50 1935 1968 Odstawiona 600 mm Nieznany Rudy
b/d WLs50 1936 1968 Odstawiona 600 mm Nieznany Rudy
WLs50-6 WLs50M3 044 1992 Odstawiona 600 mm Nieznany Rudy
WLs75-38 WLs75 38 1967 Sprawna 785 mm Nieznany Rudy
nieznane WLs75 66 1971 W trakcie remontu 785 mm Nieznany Rudy
WLs75-73 WLs75 73 1972 Sprawna 785 mm S324HL Bytom Karb Wąskotorowy W Hucie Baildon nr zakładowy 11



Wagony towarowe[edytuj]

Patrz: Wagony serii Wddxh i pochodnych


Przypisy[edytuj]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Krzysztof Soida: "Wąskotorowe drogi:koleje polskie" w: Młody Technik nr 5/1986, s. 7-10.

Zobacz też[edytuj]

Linki zewnętrzne[edytuj]



Ta strona zawiera treści z Wikipedii. Oryginalny artykuł był umieszczony pod nazwą Górnośląskie Koleje Wąskotorowe. Lista autorów jest dostępna w historii strony. Tekst z Wikipedii jest udostępniony na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa, na tych samych warunkach.

Źródło: „https://enkol.pl/index.php?title=Górnośląskie_Koleje_Wąskotorowe&oldid=29565”