Edytujesz Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach

{{Szablon:Kolej wąskotorowa infobox
|nazwa_kolei                                                      = Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach
|nazwy_wcześniejsze                                               = Poprzednie nazwy:<br/>''Górnośląskie Tramwaje Parowe, Górnośląskie Koleje Wąskotorowe''<br/>
|grafika                                                          = [[Plik:Rudy - Stacja kolejki wąskotorowej.JPG|290px]]
|rok_budowy                                                       = 1898
|cel_budowy                                                       = 
|zleceniodawca_budowy                                             = 
|rok_rozbiórki                                                    = 
|wpis_do_rej_zab                                                  = 1993
|rozstaw_szyn                                                     = 785 mm
|pierwotny_prześwit                                               = 
|rok_przekucia                                                    = 
|istniejące_linie                                                 = Gliwice Wąskotorowe - Markowice Raciborskie 
|długość_czynnego_odcinka                                         = 6 km
|długość_całkowita_istniejących_szlaków                           = ~12 km
|linie_rozebrane                                                  = 
|długość_zlikwidowanych_linii                                     = ~37 km
|stacje_styczne                                                   = Racibórz Markowice 
|inne_ważniejsze_stacje                                           = Gliwice Trynek 
|uwagi                                                            = 
|1. operator                                                      = Górnośląskie Tramwaje Parowe
|1_okres_działalności                                             = 1900 - 1945
|2. operator                                                      = [[Polskie Koleje Państwowe|PKP]]
|2_okres_działalności                                             = 1945 – 1992
|3. operator                                                      = Towarzystwo Służby Ochrony Zabytków Kolei Rybnik
|3_okres_działalności                                             = 1994 - 2008
|4. operator                                                      = Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Kuźni Raciborskiej|4_okres_działalności                                             = 2008 - obecnie
|5. operator                                                      =
|5_okres_działalności                                             =
|6. operator                                                      =
|6_okres_działalności                                             =
|uwagi_operator                                                   =
}}


'''Zabytkowa stacja kolei wąskotorowej w Rudach''' - Stacja kolei wąskotorowej położona w 23 kilometrze linii Gliwice Wąskotorowe - Racibórz Markowice obecnie znajduje się we władaniu Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Kuźni Raciborskiej. Niegdyś była ważną stacją przeładunkową, główną lokomotywownią i wagonownią na linii. Dziś stanowi bazę pod turystyczne przewozy kolejowe będąc jedną z nielicznych zachowanych w dobrym stanie stacji, przy której ostały się jeszcze wąskie tory.



== Historia ==
=== Geneza powstania i budowa ===
Brak sprawnego systemu transportowego na trasie między Gliwicami a Raciborzem zaowocował w 1891 roku pomysłem budowy kolei wąskotorowej Gliwice-Rudy-Racibórz. Z inicjatywą stworzenia sprawnego systemu transportowego wyszła firma "Kramer & Co.". W 1894 r. utworzono [[Górnośląskie Tramwaje Parowe]] która później została pierwszym przewoźnikiem na linii. Trwały już wtedy prace przy budowie pierwszej linii tramwajowej Gliwice-Piekary Śląskie. 15 października 1987 roku firma "Kramer & Co." otrzymała koncesję na budowę i eksploatację linii w trakcji parowej a 13 kwietnia 1898 roku Ministerstwo Robót Publicznych nadało tej firmie prawo wywłaszczenia gruntów pod budowę kolei.
Linia została otwarta 25 marca 1899r., początkowo na odcinku Gliwice-Rudy. W tym samym czasie połączono stację Nieborowice z Cegielnią "Wilcza" torem o długości 3,7 km. We fragmencie zezwolenia z dnia 25 kwietnia 1900 roku udzielonemu przez Prezydenta Rządowego Opola czytamy:

<blockquote>''"Udziela się zezwolenia przy poniższych warunkach na budowę i eksploatację kolejki o charakterze linii bocznej o szerokości 0,785 m z Gliwic przez Rudy do Raciborza dla przewozu osób i towarów za pomocą trakcji parowej dla firmy Oberschleise Dampfstraßenbahn G.m.b.H. Berlin, którą zarejestrowano 21 marca 1894 roku w rejestrze handlowym Królewskiego Sądu Okręgowego I w Berlinie na podstawie ustawy o kolejkach i prywatnych połączeniach kolejowych z 28 lipca 1892 roku, w porozumieniu z Królewską Dyrekcją Kolejową w Katowicach oraz z zachowaniem praw osób trzecich.''</blockquote>
<blockquote><div style="text-align: center;">§1</div>
''Zezwolenia udziela się na okres 99 lat."''
</blockquote>

Z końcem 1900 roku Górnośląskie Tramwaje Parowe otrzymało prawo wywłaszczania gruntów pod budowę kolei od Rud w stronę Raciborza.
Następnie do użytku oddany został krótki odcinek Rudy-Paproć (w lutym 1901). W kwietniu 1902 przedłużono linię do Markowic, po drodze budując stacje Szymocice, Nędza oraz Babice. W końcu 17 maja 1903 linia dotarła do ostatniej na linii stacji Ratibor Plania.

=== Dzieje kolei przed wojną ===
=== Po 1949 - w strukturach GKW ===
=== Bocznice ===
Linia stanowiła trzon transportu towarowego w regionie, z tego powodu posiadała kilka bocznic do różnych zakładów przemysłowych. Wykaz bocznic przedstawia poniższa tabela
{| class="wikitable sortable" style="text-align:left"
! style="width:25px" class="unsortable"|L.p.
! style="width:400px" |Nazwa bocznicy
! style="width:110px"|Data otwarcia
! style="width:110px" |Data zamknięcia
|-
| 1
| Cegielnia "Wilcza"
| style="text-align:right"| {{dts|25|03|1899}}
| style="text-align:right"| {{dts|||1926}}
|-
| 2
| Górnośląskie Koleje Wąskotorowe
| style="text-align:right"| {{dts|2|06|1905}}
| style="text-align:right"| {{dts|||1996}}
|-
| 3
| Kopalnia Węgla Kamiennego "Gliwice"
| style="text-align:right"| {{dts|||1905}}
| style="text-align:right"| {{dts|31|12|1993}}
|-
| 4
| Młyn parowy, późniejsza garbarnia
| style="text-align:right"| {{dts|||1923}}
| style="text-align:right"| {{dts|||1945}}
|-
| 5
| stacja normalnotorowa Markowice
| style="text-align:right"| {{dts|1|02|1905}}
| style="text-align:right"| {{dts|||1945}}
|-
| 6
| Tartak "Lukasine"
| 
| style="text-align:right"| {{dts|||1930}}
|-
| 7
| Tartak "Paproć"
| 
| style="text-align:right"| {{dts|||1945}}
|-
| 8
| Zakład Kruszyw Januszowice, Żwirownia "Babice"
| style="text-align:right"| {{dts|7|11|1977}}
| style="text-align:right"| {{dts|30|09|1981}}
|-
| 9
| Zakłady Chemiczne "Ceres" S.A.
| style="text-align:right"| {{dts|1|02|1905}}
| style="text-align:right"| {{dts|||1945}}
|-
| 10
| Zakłady Elektrod Węglowych "1 Maja" (dawniej Siemens)
| 
| style="text-align:right"| {{dts|25|05|1939}}
|-
| 11
| Żwirownia "Arndt & Baron"
| style="text-align:right"| {{dts|||1931}}
| 
|-
| 12
| Żwirownia "Babice" Gminy Bojków
| style="text-align:right"| {{dts|||1931}}
| style="text-align:right"| {{dts|||1937}}
|}

=== Niezrealizowane projekty ===
Plany przedłużenia linii do centrum Raciborza nie doszły do skutku, podobnie jak plany połączenia Rud z Kopalnią "Emma" (obecnie Marcel") przez Rybnik czy też pochodzącego z 1901 roku projektu budowy linii z Nieborowic do Czerwionki w której to znajduje się Kopalnia Dębieńsko. Jako fragment sieci tramwajowej, także kolej do Rud miała planowo zostać zelektryfikowana jednak pomysł ten nigdy nie doczekał się realizacji.

== Tabor ==
===Historyczny===
W pierwszych latach do przewozów ludzi i towarów użytkowano tramwajowe lokomotywy parowe marki Hohenzoller, wycofane z dopiero co zelektryfikowanej miejskiej sieci tramwajowej, które ze względu na swój "miejski" rodowód nie sprawdziły się do ciągnięcia cięższych składów na dłuższych trasach. Już po 5 latach zaczęto więc wprowadzać do ruchu parowozy typowo "kolejowe" - początkowo marki Borsig (oznaczone serią Txb2) które służyły do lat 60-tych, później potężne Tw9. Po wojnie w ramach programu UNRRA dostarczono z USA maszyny serii Pxu które pracowały aż do zastąpienia ich spalinowozami rumuńskimi, kiedy to zostały w większości przekazane na Kujawskie Koleje Wąskotorowe. Podobnej klasy maszynami były polskie Px48 - trzy lokomotywy tej serii służyły na trasie Gliwice - Rudy w latach sześćdziesiątych jednak niewielka moc tych parowozów spowodowała, że przed końcem dekady zostały przeniesione na inne koleje wąskotorowe PKP.
===Obecnie===
Zestawienie (niepełne) taboru stacjonującego w Rudach:

{| class="wikitable sortable" style="text-align:left"
! style="width:90px" |Nr fabr.
! Typ
! Rok prod.
! Prześwit
! Oznaczenie
! style="width:110px"|Stan
! class="unsortable"|Uwagi
|-
| [[L45H/20569|20569]]
| L45H
| 1967
| 785
| Lxd2-354 
| style="background-color:#80FFFF;" |Odstawiona
| 
|-
| [[L45H/20849|20849]]
| L45H
| 1969
| 785
| Lxd2-357
| style="background-color:#80FFFF;" |Odstawiona
| Rotacyjny pług odśnieżny
|-
| [[L45H/24325|24325]]
| L45H
| 1981
| 785
| HP-Lxd2-09
| style="background-color:#80FF89;" |Sprawna
| 
|-
| [[L45H/24331|24331]]
| L45H
| 1981
| 785
| Lxd2-373
| style="background-color:#80FF89;" |Sprawna
| 
|-
| [[L45H/24324|24324]]
| L45H
| 1981
| 785
| HP-Lxd2-08
| style="background-color:#80FF89;" |Sprawna
| 
|-
| [[L45H/24327|24327]]
| L45H
| 1981
| 785
| HP-Lxd2-11
| style="background-color:#80FF89;" |Sprawna
| 
|-
| [[L30H/24367|24367]]
| L30H
| 1981
| 600
| Lyd2-63
| style="background-color:#80FFFF;" |Odstawiona
| ze zlikwidowanej kl Pionki
|-
| [[L30H/23437|23437]]
| L30H
| 1977
| 785
| Lyd2-101
| style="background-color:#80FF89;" |Sprawna
| Przekuta z 750mm
|-
| [[A20D-P/25194|25194]]
| A20D-P
| 1986
| 750
| MBxd2-218
| style="background-color:#80FF89;" |Sprawny
| 
|-
| [[WLs180/15|15]]
| WLs180
| 1971
| 785
| WLs180-15
| style="background-color:#80FF89;" |Sprawna
| 
|-
| [[WLs180/36|36]]
| WLs180
| 1972
| 785
| WLs180-36
| style="background-color:#80FF89;" |Sprawna
| 
|-
| [[WLs150/5660|5660]]
| WLs150
| 1962
| 785
| WLs150-5660
| style="background-color:#80FFFF;" |Odstawiona
| 
|-
| [[WLs150/7225|7225]]
| WLs150
| 1966
| 785
| WLs150-7225
| style="background-color:#80FF89;" |Sprawna
| 
|-
| [[WLs75/38|38]]
| WLs75
| 1967
| 785
| Wls75 38
| style="background-color:#80FF89;" |Sprawna
| 
|-
| [[WLs75/66|66]]
| WLs75
| 1971
| 785
| Huta Baildon 5
| style="background-color:#80FFFF;" |Odstawiona
| 
|-
| [[WLs75/82|82]]
| WLs75
| 1973
| 785
| Huta Baildon 12
| style="background-color:#80FFFF;" |Odstawiona
| Brak wiązarów
|-
| [[2WLs50/2088|2088]]
| 2WLs50
| 1970
| 785
| 2WLs50-2088 
| style="background-color:#80FF89;" |Sprawna
| 
|-
| [[2WLs50/2244|2244]]
| 2WLs50
| ?
| 785
| brak 
| style="background-color:#80FFFF;" |Odstawiona
| 
|-
| [[2WLs40/1189|1189]]
| 2WLs40
| 1961
| 785
| 10
| style="background-color:#80FFFF;" |Odstawiona
| 
|-
| [[WLs40/377|377]]
| WLs40
| 1955
| 600
| ?
| style="background-color:#80FFFF;" |Odstawiona
| 
|-
| [[WLs40/372|372]]
| WLs40
| 1955
| 600
| ?
| style="background-color:#80FFFF;" |Odstawiona
| 
|-
| [[WLs50M3/044|044]]
| WLs50M3
| 1992
| 600
| WLs50-6 
| style="background-color:#80FFFF;" |Odstawiona
| 
|-
| [[Las49/3343|3343]]
| Las49
| 1954
| 785
| Las49-3343
| style="background-color:#80FF89;" |Sprawna
| 
|-
|}

== Żródła ==
:* Soida Krzysztof, ''Kolej Gliwice Trynek - Rudy - Racibórz'', EMI-PRESS, ISBN 83-904079-2-2
:* [http://www.gkw.pl gkw.pl]


<noinclude>
[[Kategoria:Hasła encyklopedyczne]]
[[Kategoria:Koleje wąskotorowe w Polsce]]
</noinclude>