Archiwum:Służbowy Rozkład Jazdy Górnośląskich Kolei Wąskotorowych (1946)

Służbowy Rozkład Jazdy Górnośląskich Kolei Wąskotorowych (1946)
Tytuł teczki	Służbowy Rozkład Jazdy Górnośląskich Kolei Wąskotorowych ważny od 11 lutego 1946 roku
Data początkowa	1946
Data końcowa	1946
Sygnatura teczki	AT-00082
Słowa kluczowe	Górnośląskie Koleje Wąskotorowe, służbowy rozkład jazdy, rozkład jazdy

Wprowadzenie

Wykres ruchu z 1946 roku - część 1

Wykres ruchu z 1946 roku - część 2

Służbowy Rozkład Jazdy Górnośląskich Kolei Wąskotorowych ważny od 11 lutego 1946 roku został przygotowany w formie maszynopisu przez Wydział Kolei Wąskotorowych w Bytomiu Dyrekcji Okręgowej Kolei Państwowych w Katowicach. Dnia 5 lutego 1946 roku (czyli na 6 dni przed wejściem w życie) przygotowano okólnik zarządzający wprowadzenie tego rozkładu, kierowany do wszystkich jednostek wykonawczych Górnośląskich Kolei Wąskotorowych oraz w odpisie do Departamentu Ruchu Ministerstwa Komunikacji.

Omawiany egzemplarz został przekazany 10 lutego 1946 roku do Centralnego Zarządu Przemysłu Węglowego przez przedstawiciela Nadzwyczajnej Rządowej Komisji dla usprawnienia transportu kolejowego na terenie DOKP Katowice. Zachowany on został w zbiorach Archiwum Państwowego w Katowicach (zespół CZPW sygn. 28), co odkrył Dawid Keller, przekazał Krzysztof Soida, a opis i materiały dodatkowe wykonał Mariusz Herchold.

Rozkład jazdy z 1946 roku nie przypomina formą innych znanych rozkładów jazdy Górnośląskich Kolei Wąskotorowych (z lat 1936, 1950, 1959 czy 1975). Pociągi w nim zostały umieszczone w kolejności obsługi zgodnie z zaplanowanymi obiegami, ze wskazaniem parowozowni odpowiedzialnych za przydzielenie pojazdów trakcyjnych. Kolejną informacją nietypową, w porównaniu z innymi znanymi rozkładami jazdy Górnośląskich Kolei Wąskotorowych, jest zapis obrządzania parowozów oraz przewidywanej pracy manewrowej (obsługa bocznic, zmiana zestawienia pociągu, zmiana czoła pociągu) podczas poszczególnych postojów. Wszystkie te informacje oznaczono na dołączonych wykresach ruchu.

Omawiany rozkład nie zawiera informacji o ruchu między Trynkiem a Rudami, mimo uzdatnienia do ruchu tego odcinka w sierpniu 1945 roku. Prawdopodobną przyczyną było traktowanie go jako oddzielnej kolei, jak miało to miejsce jeszcze przed 1945 rokiem.

Sieć Górnośląskich Kolei Wąskotorowych

Schemat sieci z 1946 roku

Omawiany rozkład jazdy prezentował interesujący, podobny do tego w rozkładzie z 1950 roku podział sieci na linie. Punktem początkowym była najdalej na północ wysunięta Bibiela, a kilometraż na większości linii rósł w kierunku południowym. Nie wiadomo czy był to podział jedynie na potrzeby rozkładowe, czy tak klasyfikowano linie GKW również do innych celów, zwłaszcza że mapa z 1948 roku przewiduje już podział na linie z punktem początkowym w stacji Karb. Niezależnie od tego, warto zauważyć że zasady numeracji pociągów przewidywały nadawanie numerów nieparzystych lub parzystych zgodnie z poniższym podziałem na linie.

Wykaz linii GKW w rozkładzie jazdy z 1946 roku
Lp.	Punkt początkowy	Punkt końcowy	Wybrane stacje pośrednie	Długość [km]
1	Bibiela	Repty	Miasteczko Wąsk., Lasowice	14,72
2	Repty	Karb	Sucha Góra, Bytom Północny	10,58
3	Sucha Góra	Maciejkowice	Buchacz, Piekary Wąsk., Brzeziny Wąsk.	16,52
4	Karb	Maciejkowice	Rozbark, Pole Północne	7,81
5	Trójkąt Karb	Nowy Bytom Wąsk.	Bobrek Wąsk., Kopalnia Paweł	7,68
6	Maciejów	Nowy Karb	Biskupice Śląskie Wąsk., Miechowice	13,00
7	Maciejkowice	Szyb Pauliny	Bytków, Siemianowice Wąsk.	7,18
8	Nowy Bytom Wąsk.	Trynek	Wawel, Poremba, Kopalnia Guido	16,15
9	Strzybnica Wąsk.	Lasowice	-	5,83
10	Kopalnia Rudolf	Karb	Kopalnia Wiktoria	5,90
11	Nakło Wąsk.	Trójkąt Wiktor	Radzionków Południowy	5,74
12	Piekary Wąsk.	Rozbark	-	3,06
13	Kopalnia Paweł	Pole Północne	Lipiny, Huta Zygmunt	7,82
14	Maciejkowice	Chorzów Miasto Wąsk.	Chorzów Wąsk.	2,39
15	Maciejkowice	Kopalnia Jowisz	-	8,05
16	Szyb Pauliny	Gisze I	Bogucice Wąsk.	3,34
17	Bogucice Wąsk.	Kopalnia Wujek	Katowice Południowe	8,04
18	Szyb Pauliny	Katowice Wąsk.	-	2,84
19	Nowy Bytom Wąsk.	Wirek Wąsk.	-	2,20
20	Nowy Bytom Wąsk.	Zgoda	-	2,93
21	Poremba	Szyb Jerzy	-	1,53
22	Poremba	Skaley	Zabrze Zachodnie Wąsk.	2,33
23	Kopalnia Guido	Kopalnia Makoszowy	-	2,00
Łącznie				157,64

Pierwsza strona rozkładu jazdy zawiera informacje o ostrzeżeniach stałych, których lista rozpoczyna się od informacji, że: Największa dozwolona szybkość na wszystkich liniach to 15 km/godz. W 1946 roku obowiązywały 4 ograniczenia, wszystkie z uwagi na podkopy górnicze:

• do 5 km/h na szlakach Nowy Bytom Wawel i Wawel - Poremba,
• do 10 km/h na szlakach Pole Północne - Maciejkowice i Maciejkowice - Bytków.

Kolejne 2 strony to tabela dopuszczalnych obciążeń parowozów z podziałem na serie T37, T38, T39 i T40 oraz kierunki (N - nieparzysty, P - parzysty). Najmniejsze z nich, do 140 ton obowiązywało dla parowozów T37 i T38 na szlaku:

• Nowy Bytom - Wawel (P),

największe zaś, do 720 ton dla parowozów T39 i T40 na szlakach lub fragmentach szlaków:

• Biskupice - Kopalnia Szczęście Ludwika (N),
• Maciejów - Gliwice (N),
• Poremba - Kopalnia Guido (N),
• Kopalnia Guido - Kopalnia Makoszowy (N),
• Bytom Bgr - Bytom Przeładownia (NP),
• Bytom Przeładownia - Rozbark (N).

Rozkład jazdy z 1946 roku zawiera informacje o rejonach przewozów, jednak bez przedstawienia podziału na nie, przyjęto więc ten obowiązujący w roku 1948. Szczegóły uwzględniono na schemacie dołączonym do artykułu.

Zasady numeracji pociągów

Przydział numerów pociągów był związany z parowozownią odpowiedzialną za dostarczenie pojazdu trakcyjnego do obsługi danego pociągu. W poniższej tabeli przedstawiono dwa zakresy numeracji. Pierwszy (kolumna "wykorzystany") dotyczy numerów pociągów ujętych w rozkładzie jazdy, a drugi (kolumna "prawdopodobnie pełny") dotyczy prawdopodobnie pełnego zakresu danej parowozowni. Z nieprzydzielonych w rozkładzie numerów można było korzystać w przypadku konieczności uruchomienia pociągów nie ujętych w rozkładzie jazdy.

Zakres numeracji pociągów GKW w rozkładzie jazdy z 1946 roku
Rejon	Parowozownia	wykorzystany		prawdopodobnie pełny
		od	do	od	do
Karb	Repty	100	112	100	149
	Karb	151	278	150	349
Nowy Bytom	Poremba	350	390	350	399
	Nowy Bytom	401	493	400	549
Maciejkowice	Maciejkowice	551	626	550	699
	Szyb Pauliny	701	734	700	749

Nieznane są informacje, jak powyższa zasada numerowania pociągów sprawdzała się w sytuacjach operatywnej realizacji przewozów. Nie wiadomo na przykład, jak postępowano w sytuacji konieczności przydzielenia do danego pociągu lokomotywy z innej parowozowni niż przewidywał to plan. Być może dyspozytor nadawał wtedy kolejny wolny numer z właściwego zakresu, a być może pociąg jechał numerem przewidzianym w rozkładzie jazdy. Ta druga ewentualność mogła z kolei powodować trudności w planowaniu powrotu na czas lokomotywy do macierzystej parowozowni. Wiadomo że nie później niż w rozkładzie jazdy ważnym od 31 maja 1959 roku zrezygnowano z tego systemu i pociągi numerowano zgodnie z numerem rejonu w którym dany pociąg rozpoczynał i kończył bieg.

Ruch pociągów

Liczba pociągów uruchamianych w 1946 roku

W 1946, podobnie jak w rozkładzie z 1950 roku na Górnośląskich Kolejach Wąskotorowych nie prowadzono ruchu przez całą dobę. Pierwszy zaplanowany pociąg wyjeżdżał w trasę o 5.30, a ostatni w dobie kończył swój bieg o 22.28. W dołączonych do niniejszego artykułu materiałach dodatkowych podano orientacyjne czasy pracy posterunków ruchu, przy czym zaznaczyć należy, że nie zachował się jakikolwiek dokument potwierdzający przyjęte godziny. Jedynie we wspominanym okólniku wprowadzającym rozkład napisano, że: Z chwilą wprowadzenia nowego rozkładu jazdy obsada i godziny pracy posterunków stacyjnych należy dostosować do ruchu pociągów.

Dołączono również oddzielny schemat, przedstawiający liczbę pociągów przewidzianych do kursowania na poszczególnych szlakach z podziałem na ruch pasażerski i towarowy, kierunek nieparzysty i parzysty.

Rejon nr 1 - Karb

Rejon ten obejmował centralną i północną część sieci, przy czym w okolicach tej centralnej ruch był wyraźnie większy niż na północy. Na najważniejszej stacji rejonu, w Karbiu, zaplanowanych było 19 par pociągów. Jedynym fragmentem sieci bez zaplanowanego ruchu był odcinek wschodni między Karbiem i Bytomiem Północnym.

Pewne zamieszanie nazewnicze dotknęło stację Rokitnica Wąsk. Znana współcześnie nazwa pojawiła się tylko w jednym miejscu rozkładu jazdy, dopisana ołówkiem na marginesie. Poza tym, używano różnych form pochodzących do niemieckiej nazwy: Kastalengo, Gastelengo, Castelengo i Castellengo. Na potrzeby przygotowania materiałów dodatkowych przyjęto tę ostatnią, oryginalnie niemiecką nazwę.

Miejsce skrzyżowania z normalnotorową bocznicą Kopalni Węgla Szombierki, w późniejszych latach obsługiwane przez nastawnię Bt3 stacji Bytom oznaczone jest w jednym miejscu jako Bytom Bgr, co prawdopodobnie jest śladem po starym systemie oznaczania nastawni.

Rejon nr 2 - Nowy Bytom

Rejon ten obejmował południowo-zachodnią część sieci, a najważniejszą jego stacją był Nowy Bytom Wąsk. obsługujący 37 par pociągów.

Dla każdego pociągu parzystego między Porembą i Nowym Bytomiem Wąsk. przewidziano dzielenie składu i odstawienie jednej jego części na stacji Wawel, przejazd do Nowego Bytomia z połową składu, powrót parowozu luzem po drugą część i przewiezienie jej do Nowego Bytomia. Prawdopodobną przyczyną tego była znaczna różnica maksymalnego dozwolonego obciążenia między szlakiem Poremba - Wawel (350 ton) a szlakiem Wawel - Nowy Bytom Wąsk. (210 ton). Konieczność wykonania tych dodatkowych jazdy powodowała nieomalże całkowite wyczerpanie przepustowości szlaku Nowy Bytom Wąsk. - Wawel w wybranych godzinach.

Najdalej wysuniętą na południowy zachód bocznicą obsługiwaną przez Górnośląskie Koleje Wąskotorowe w omawianym rozkładzie jazdy była bocznica Kopalni Węgla Gliwice. Pozostała część linii w kierunku Rud nie została ujęta w tym rozkładzie.

Rejon nr 3 - Maciejkowice

Rejon ten obejmował południowo-wschodnią część sieci, a najważniejszą jego stacją były Maciejkowice z ruchem na poziomie 52 par pociągów. Była to również największa i najbardziej obciążona ruchem stacja w skali sieci w omawianym rozkładzie jazdy.

Podczas postoju pociągu nr 727 na stacji Siemianowice Wąsk. przewidziano obsługę ładowni i elektrowni, co prawdopodobnie jest błędem, ponieważ nieznane jest istnienie bocznicy elektrowni odchodzącej od tej stacji.

W wykazie obciążeń zamiast nazwy Katowice Wąsk. użyto historycznej nazwy Huta Marty. W pozostałych miejscach rozkładu stosowana już była obowiązująca ówcześnie nazwa.

Zapotrzebowanie na tabor trakcyjny

Odcinki obsługi trakcyjnej w 1946 roku

Rozkład jazdy z 1946 roku, jako jedyny spośród znanych służbowych rozkładów jazdy pociągów, posiada informacje o obiegach parowozów. Tym samym możliwe było precyzyjne określenie zapotrzebowania. Ponadto, wspomniany okólnik o wdrożeniu rozkładu jazdy wspominał, że: Gospodarkę parowozową należy tak prowadzić, aby w każdej parowozowni dyspozycyjnej Karb, Nowy Bytom i Maciejkowice zarówno w rannej zmianie jak i popołudniowej był stale do dyspozycji 1 parowóz w stanie dobrym, przewidziany jako rezerwa na podmianę w razie zepsucia się parowozu turnusowego.

Parowozownia	Zapotrzebowanie na parowozy		Turnusy pracy drużyn pociągowych
	podstawowe	rezerwa	8-godzinne ranne	8-godzinne popołudniowe	12-godzinne dzienne
Repty	2	-	-	-	2
Karb	5	1	5	3	-
Poremba	3	-	3	2	-
Nowy Bytom	4	1	4	3	-
Maciejkowice	5	1	5	3	-
Szyb Pauliny	3	-	-	-	3
Łącznie	22	3	16	11	5

Podane w powyższej tabeli zapotrzebowanie na poziomie 25 parowozów nie uwzględnia zatrudnienia oddzielnych lokomotyw do prac manewrowych. Na koniec 1946 roku Górnośląskie Koleje Wąskotorowe posiadały łącznie 16 parowozów serii Tx9, 16 parowozów różnych serii Tw oraz 4 parowzowy serii Txb2 i 8 serii Pxu .