Kętrzyńska Kolej Dojazdowa: Różnice pomiędzy wersjami
m (zamienił w treści „Wls” na „WLs”) |
|||
Linia 1024: | Linia 1024: | ||
==== Do 1945 roku ==== | ==== Do 1945 roku ==== | ||
− | Pierwsze lokomotywy zamówiono w fabryce Union Giesserei Königsberg i były to dwucylindrowe tendrzaki na parę nasyconą z ostoją zewnętrzną, trzema osiami wiązanymi i jedną toczna z przodu o dość nietypowym wyglądzie. Maszyny o numerach fabrycznych 912 - 917 z 1897 roku na kolejce oznaczono numerami 1 - 6 i w celu powiększenia zasięgu stosowano do nich tendry doczepne. Kolejną lokomotywę tego samego typu (nr fabr. 1316) zakupiono u tego samego producenta w 1904 roku i na kolejce oznaczono numerem 7. W 1912 roku przybył | + | Pierwsze lokomotywy zamówiono w fabryce Union Giesserei Königsberg i były to dwucylindrowe tendrzaki na parę nasyconą z ostoją zewnętrzną, trzema osiami wiązanymi i jedną toczna z przodu o dość nietypowym wyglądzie. Maszyny o numerach fabrycznych 912 - 917 z 1897 roku na kolejce oznaczono numerami 1 - 6 i w celu powiększenia zasięgu stosowano do nich tendry doczepne. Kolejną lokomotywę tego samego typu (nr fabr. 1316) zakupiono u tego samego producenta w 1904 roku i na kolejce oznaczono numerem 7. W 1912 roku przybył dwuosiowy tendrzak z fabryki Maffei (nr fabr. 3638/1911)<ref>[http://www.drehscheibe-foren.de/foren/read.php?17,3813289 Nur eine alte Kleinbahnlok: Nr. 8 von Maffei der Rastenburger Kleinbahn] Możliwe, że była to inna maszyna dwuosiowa, która została zastąpiona nr 3638 w 1915 roku.</ref>, zaś trzy lata później pojawiły się dwa trzyosiowe parowozy wyprodukowane przez firmę Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal (2116/1915, 2117/1915). Zastąpiły one prawdopodobnie utracone na początku I wojny światowej dwie maszyny Union. W 1915 roku firma Krauss-Maffei przeprowadziła naprawę i przebudowę na trzyosiowy parowozu 3638, który został uszkodzony podczas działań wojennych. W kolejnych latach udało się prawdopodobnie przywrócić do ruchu obie maszyny Union, dzięki czemu na kolejce było w sumie 10 lokomotyw. Spadające przewozy i związane z nimi kłopoty finansowe spowodowały, że kolejnych maszyn już nie zamawiano. |
'''Wykaz lokomotyw eksploatowanych na kolejce kętrzyńskiej przed II wojną światową.''' | '''Wykaz lokomotyw eksploatowanych na kolejce kętrzyńskiej przed II wojną światową.''' | ||
Linia 1088: | Linia 1088: | ||
|Lokomotivfabrik Maffei, München-Hirschau | |Lokomotivfabrik Maffei, München-Hirschau | ||
|3638 | |3638 | ||
− | | | + | |1911 |
|- | |- | ||
Linia 1095: | Linia 1095: | ||
|Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal | |Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal | ||
|2116 | |2116 | ||
− | | | + | |1915 |
|- | |- | ||
Linia 1102: | Linia 1102: | ||
|Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal | |Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal | ||
|2117 | |2117 | ||
− | | | + | |1915 |
|- | |- |
Wersja z 20:08, 2 mar 2014
Kętrzyńska Kolej Dojazdowa | |
Poprzednie nazwy: Rastenburg - Sensburger Kleinbahn | |
Rok budowy | 1898 |
Zleceniodawca budowy | Powiat kętrzyński (Kreis Rastenburg), Powiat mrągowski (Kreis Sensburg) |
Rok rozbiórki | 1945, 1971 |
Rozstaw szyn | 750 mm
|
Linie rozebrane | Kętrzyn Wąsk. (Rastenburg Klbf) - Sławkowo (Reimsdorf) - Mrągowo Park (Sensburg Klbf) - Mrągowo Wąsk. (Sensburg Stbf)
|
Długość zlikwidowanych linii | ok. 127 km |
Stacje styczne z koleją normalnotorową | Kętrzyn Wąsk. (Rastenburg Klb.), Mrągowo Wąsk. (Sensburg Stbf), Nordenbork Wąsk. (Nordenburg Klbf)*, Gierdawy Wąsk. (Gerdauen Klbf)** |
Inne ważniejsze stacje | Sławkowo (Reimsdorf), Mrągowo Park (Sensburg Klbf), Ryn (Rhein), Winda (Wenden), Barciany (Barten), Srokowo (Drengfurth) |
*) Od 1945 r. Kryłowo (Крылово) w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej **) Od 1945 r. Żeleznodorożnyj (Железнодорожный) w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej | |
Operatorzy | |
Nazwa Operatora | Okres działalności |
Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft | 1898 - 1945 |
PKP | 1945 - 1971
|
' |
Kętrzyńska Kolej Dojazdowa – nieistniejąca kolej wąskotorowa o prześwicie toru 750 mm położona na terenie obecnego województwa warmińsko-mazurskiego oraz częściowo w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. Sieć połączeń lokalnych powstawała na przełomie XIX i XX w. i w okresie I wojny światowej osiągnęła łączną długość ok. 127 km. Linie rozebrane w 1945 roku zostały częściowo odbudowane przez administrację polską i eksploatowane do początku lat 70. XX w.
Historia
Powstanie i początki eksploatacji
Kętrzyn pierwsze połączenia kolejowe zawdzięcza działalności Towarzystwa Wschodniopruskiej Kolei Południowej (Ostpreußische Südbahn-Gesellschaft), która w latach '60 XIX zbudowała linię łączącą Królewiec przez Korsze, Kętrzyn, Giżycko, Ełk z granicą Cesarstwa Rosyjskiego w Prostkach/Grajewie (gdzie wkrótce uzyskano połączenie z siecią kolei rosyjskich). W kolejnych latach dał się jednak odczuć brak połączeń lokalnych, których budowa ze względu na niewielką gęstość zaludnienia i słabo rozwinięty przemysł nie była atrakcyjna dla prywatnych inwestorów. Budowa normalnotorowych linii znaczenia miejscowego przez państwo nie zaspokajała potrzeb. Sytuacja zmieniła się diametralnie wraz z uchwaleniem Ustawy o Kolejkach, która stworzyła warunki do budowy lokalnych połączeń kolejowych przez firmy prywatne przy finansowym współudziale samorządów i państwa.
W połowie lat '90 XIX w. we władzach powiatów kętrzyńskiego (Kreis Rastenburg) i mrągowskiego (Kreis Sensburg) powstała koncepcja budowy kolejki, która połączyłaby Kętrzyn (Rastenburg), Barciany (Barten), Srokowo (Drengfutrth) i Mrągowo (Sensburg)[1]
W 1896 koncepcja została doprecyzowana. Miały powstać następujące linie:
- Mrągowo (Sensburg) - Kętrzyn (Rastenburg) - Barciany (Barten),
- Barciany (Barten) - Ogródki (Baumgarten) - Skandławki (Skandlack),
- odgałęzienie od linii Kętrzyn - Mrągowo koło Sławkowa (Reimsdorf) lub Wólki (Wolka) przez (Eichmedien) do Salpika (Salpkeim)[2].
Koncesji na budowę i eksploatację odcinka Kętrzyn - Winda - Barciany - Ogródki - Skandławki (59,767 km) udzielono 11 grudnia 1896 roku, zaś odcinka Kętrzyn - Mrągowo z odgałęzieniem z Wólka - Salpik (23,080 km) - 11 Marca 1897 roku. Obie koncesje miały obowiązywać przez 60 lat.
Powiaty uzyskały ponadto pomoc ze strony państwa w wysokości 1/3 planowanego kapitału zakładowego (lecz nie więcej niż 1 885 539 / 3 = 628 513 Marek). Ostatecznie na kapitał zakładowy Kolejki Kętrzyńsko - Mrągowskiej (Rastenburg - Sensburger Kleinbahn) w wysokości 1 885 539 M składały się następujące udziały:
- 475 513 M - Powiat kętrzyński,
- 163 000 M - Powiat mrągowski,
- 628 513 M - Państwo pruskie,
- 628 513 M - Prowincja Prusy Wschodnie[3].
Właścicielem kolejki miały pozostać powiaty, zaś budowę i prowadzenie ruchu powierzono Spółce Akcyjnej Kolejek Wschodnioniemieckich Ostdeutsche Kleinbahn-AG (która w roku 1899 zmieniła nazwę na Wschodnioniemieckie Towarzystwo Kolejowe Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft - ODEG). Firma ta powiązana była kapitałowo z Towarzystwem Akcyjnym Komunikacyjnym (Aktiengesellschaft für Verkehrswesen) i firmą Lenz & Co.
Kolejkę zaprojektowano jako wąskotorową o szerokości toru 750 mm. Główną stację przeładunkową z parowozownią zlokalizowano w Kętrzynie przy dworcu kolei normalnotorowej. Ze jej wschodniej części wyprowadzono dwie linie, jedną na północ w kierunku Windy, gdzie rozgałęziała się w kierunku Barcian i Skandławek oraz Srokowa, drugą na południe w kierunku Sławkowa i dalej do Mrągowa lub Salpika.
Jako pierwszą oddano do użytku 1 maja 1898 roku linię Kętrzyn - Winda - Barciany - Skandławki (31,5 km) z odgałęzieniem Winda - Srokowo (12,9 km). Miesiąc później uruchomiono odcinek Kętrzyn - Mrągowo Park (29,8 km) z odgałęzieniem Sławkowo - Salpik (9,1 km).
Mimo, że równolegle z budową kolejki powstała w Mrągowie kolej normalnotorowa (Czerwonka - Mrągowo - Ruciane Nida), początkowo nie było połączenia kolejki z dworcem kolei państwowej. Odcinek Mrągowo Park (Sensburg Kleinbahnhof) - Mrągowo Wąsk. (Sensburg Staatsbahnhof) (2,8 km) oddano do użytku dopiero 18 grudnia 1904 roku dla ruchu towarowego i 7 lipca 1905 roku dla przewozów pasażerskich[4].
Wcześniej, bo 8 listopada 1903 roku uruchomiono przewozy na odcinku Salpik (Salpkeim) - Ryn (Rhein) (9,7 km). Budowa związana była z przyłączeniem się do spółki powiatu giżyckiego (Kreis Lötzen), na którego terenie położony był ten odcinek. Oznaczało to również zmianę nazwy kolejki na Kolejkę Kętrzyńsko - Mrągowsko - Giżycką (Rastenburg - Sensburg - Lötzener Kleinbahn).
Powyższe inwestycje doprowadziły do powstania sieci lokalnych połączeń o długości 95,7 km i stan ten utrzymywał się przez kolejne lata.
20 grudnia 1910 roku kolejka została przekształcona w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, co oznaczało kolejną zmianę nazwy[5]. Od ok. 1914 roku stosowano nazwę Kolejka Kętrzyńska Sp. z o.o. (Rastenburger Kleinbahnen GmBH).
Rosyjska ofensywa w początkowym okresie I wojny światowej zakłóciła funkcjonowanie kolejki jednak po bitwie pod Tannenbergiem i wyparciu Rosjan z Prus Wschodnich sytuacja wróciła do normy na tyle, że wspólnie z kolejką wystrucką (Insterburger Kleinbahnen) rozpoczęto budowę połączenia Skandławki - Kanał Mazurski - Nordenbork Wąsk (Nordenburg Klbf, obecnie Kryłowo w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej). Otwarta 25 lipca 1916 roku linia o długości 13,8 km połączyła sieci dwóch kolejek zarządzanych przez ODEG[6]. Ostatnim uzupełnieniem sieci kolejki kętrzyńskiej była otwarta 15 czerwca 1917 roku linia Skandławki - Gierdawy Wąsk. (Gerdauen Klbf, obecnie Żeleznodorożnyj w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej)[7] o długości 19,7 km. Tym samym długość linii Kolejek Kętrzyńskich osiągnęła maksymalną długość 127,3 km.
Ostatni okres I wojny światowej i lata powojenne były bardzo ciężkie dla gospodarki Niemiec. Odbiło się to bardzo negatywnie na kondycji kolejek wąskotorowych. Dochodowa przed 1914 rokiem kolejka kętrzyńska zaczęła przynosić straty, które z każdym rokiem rosły. O ile w całym okresie od 1914 do 1917 roku wyniosły 120 377 M, to w roku obrachunkowym 1917/18 było to 64 243 M, zaś w 1918/19 już 173 391 M. Pogłębienie tego trendu mogło doprowadzić do upadku firmy ODEG zarządzającej kolejką.
Okres międzywojenny i II wojna światowa
Jednym ze sposobów na ograniczenie ryzyka oraz kosztów prowadzenia działalności było połączenie wszystkich kolejek zarządzanych przez ODEG w jeden organizm. 30 czerwca 1924 roku Kolejki Kętrzyńskie Sp. z o.o. zostały połączone z innymi wschodniopruskimi kolejkami należącymi do ODEG. Powstałemu w ten sposób przedsiębiorstwu nadano nazwę Kolejki Wschodniopruskie SA (Ostpreußische Kleinbahnen AG). Siedzibę zarządu zlokalizowano w Królewcu. Poza kolejką kętrzyńską w skład Kolejek Wschodniopruskich SA weszły min:
L.p. |
Nazwa |
Szerokość toru |
Długość linii |
Uwagi |
---|---|---|---|---|
1 | Insterburger Kleinbahnen (Kolejki Wystruckie) | 750 mm | 221 km | |
2 | Königsberger Kleinbahn (Kolejka Królewiecka) | 750 mm | 58,6 km | |
3 | Ortelsburger Kleinbahn (odcinek Pupy - Rozogi) | 600 mm | 15,4 km | |
4 | Treuburger Kleinbahnen (Kolejki Oleckie) | 1000 mm | 43,1 km | |
5 | Schloßberger Kleinbahnen | 1000 mm | 60,8 km | |
5 | Lycker Kleinbahn (Kolejka Ełcka) | 1000 mm | 48,0 km | |
6 | Wehlau–Friedländer Kreisbahnen | 750 mm | 65,8 km | |
7 | Kleinbahn Wöterkeim - Schippenbeil (Kolejka Wiatrowiec - Sępopol) | 1435 mm | 5,0 | Od 1930 roku |
Według danych z 1938 roku kolejka miała 10 lokomotyw, 11 wagonów osobowych i 110 wagonów towarowych. Do jej obsługi zatrudnionych było 120 osób, zaś roczne przewozy wyniosły 156 000 osób i 64 000 ton towarów.
Okres drugiej wojny światowej wiązał się ze wzrostem przewozów i tym samym przedłużył funkcjonowanie kolejki. Funkcjonowała ona do stycznia 1945 roku, gdy ofensywa armii czerwonej doprowadziła do zajęcie Prus Wschodnich przez Armię Czerwoną.
Przewozy
Infrastruktura
Wykaz stacji i przystanków
Linia Kętrzyn Wąsk. - Mrągowo Wąsk.
(Rastenburg Klbf - Sensburg Stbf)
Długość: 32,6 km
Daty otwarcia i zamknięcia:
- 01.06.1898: Otwarcie odcinka Kętrzyn Wąsk. - Mrągowo Park (29,8 km);
- 18.12.1904: Otwarcie dla ruchu towarowego odcinka Mrągowo Park - Mrągowo Wąsk. (2,8 km);
- 07.07.1905: Otwarcie dla ruchu pasażerskiego odcinka Mrągowo Park - Mrągowo Wąsk. (2,8 km);
- 1945: Wstrzymanie ruchu i demontaż nawierzchni na całej linii (32,6 km);
- 22.07.1948: Ponowne uruchomienie całej linii przez administrację polską (32,6 km);
- 01.07.1966: Zamknięcie dla ruchu i rozbiórka odcinka Sławkowo - Mrągowo Wąsk. (25,3 km);[8]
- 01.06.1971: Zamknięcie dla ruchu pasażerskiego odcinka Kętrzyn Wąsk. - Sławkowo (7,3 km);
- 04.1973: Zamknięcie dla ruchu towarowego i rozbiórka odcinka Kętrzyn Wąsk. - Sławkowo (7,3 km);
Km | Nazwa polska | Nazwa niemiecka | Czynności ekspedycyjne[9] |
Urządzenia ładunkowe[10] | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|
0,0 | Kętrzyn Wąskotorowy |
Rastenburg Kleinbahnhof |
1953: = Zj 1966: O Bp E W Zj |
1936: D R Wg 1953: D-10 Og Rp Wg-25 Wz-1,5 1966: Wg-25 |
Stacja węzłowa, styczna |
1,1 | Zuckerfabrik Rastenburg |
1936: Pt | Bocznica do cukrowni. | ||
5,8 | Sławkowo Dwór | Reimsdorf Domäne | 1936: Po 1966: Op |
||
7,3 | Sławkowo | Reimsdorf | 1966: Op Wu | 1936: R | Odgałęzienie linii do Rynu. |
8,8 | Turwągi | Thurwangen | 1966: Op | ||
10,9 | Klein Bürgersdorf |
||||
11,8 | Kętrzyn Poganówko |
Rastenburg Stadtwald |
1953: Op 1966: Op |
||
14,1 | Langanki | Langanken | 1953: Op 1966: Op |
||
15,4 | Zwierzyniec Mazurski |
Thierenberg (Kr Sensburg) |
1966: Op | ||
16,2 | Boża Wólka | Bosemb Ziegelei | 1953: Op | ||
17,9 | Boże | Bosemb | 1953: Op Wu | ||
21,0 | Wyszembork | Weissenburg | 1966: Op Wu | ||
24,3 | Popowo Salęckie | Pfaffendorf | 1966: Op | ||
26,7 | Młynowo Mrągowskie | Ober-Mühlenthal | 1966: Op | ||
29,8 | Mrągowo Park | Sensburg Kleinbahnhof |
1966: = Zj R | 1936: R Wg 1966: R Wg-25 |
Stacja końcowa do 1904 r. |
32,6 | Mrągowo Wąsk. | Sensburg Staatsbahnhof |
1966: O Bp E W | Stacja styczna otwarta w 1904 r. |
Linia Sławkowo - Ryn
(Reimsdorf - Rhein)
Długość: 18,8 km
Daty otwarcia i zamknięcia:
- 01.06.1898: Otwarcie odcinka Sławkowo - Salpik (9,1 km);
- 08.11.1903: Otwarcie odcinka Salpik - Ryn (9,7 km);
- 1945: Wstrzymanie ruchu i demontaż nawierzchni na całej linii (18,8 km);
- 01.05.1949: Ponowne uruchomienie całej linii przez administrację polską (32,6 km);
- 01.06.1971: Zamknięcie dla ruchu pasażerskiego całej linii (18,8 km);
- 04.1973: Zamknięcie dla ruchu towarowego i rozbiórka całej linii (18,8 km);
Km | Nazwa polska | Nazwa niemiecka | Czynności ekspedycyjne |
Urządzenia ładunkowe | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|
0,0 | Sławkowo | Reimsdorf | 1966: Op Wu | 1936: R | Stacja węzłowa na linii Kętrzyn Wąsk. - Mrągowo Wąsk. |
1,8 | Zalesie Kętrzyńskie | Hinzenhof | 1966: Op | ||
3,8 | Godzikowo | Gisbertshof | 1953: Op 1966: Op |
||
5,1 | Nakomiady | Eichmedien | 1966: Op Wu | ||
8,2 | Bałowo | Ballau | 1936: Po 1953: Op Wu 1966: X |
||
9,1 | Salpik | Salpkeim | 1936: R | Stacja końcowa do 1903 r. | |
11,4 | Gnieździkowo | Gneisenau | 1953: Op | 1936: R | |
12,8 | Knis Podewsie | Gneisthöhe | 1953: X | 1936: R | |
13,5 | Knis | Gneist | 1953: Op 1966: Op |
1936: R | |
15,5 | Głąbowo | Glombowen | 1953: Op Wu 1966: Op Wu |
||
16,7 | Rhein Schützenplatz Hp | ||||
17,1 | Waldhof | ||||
18,8 | Ryn | Rhein | 1966: = Zj | 1936: R 1966: R |
Linia Kętrzyn - Barciany
(Rastenburg Klbf - Barten)
Długość: 19,9 km
Daty otwarcia i zamknięcia:
- 01.05.1898: Otwarcie całej linii (19,9 km);
- 1945: Wstrzymanie ruchu i demontaż nawierzchni na całej linii (19,9 km);
Km | Nazwa polska | Nazwa niemiecka | Czynności ekspedycyjne |
Urządzenia ładunkowe | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|
0,0 | Kętrzyn Wąskotorowy |
Rastenburg Kleinbahnhof |
1936: D R Wg | Stacja węzłowa, styczna | |
2,9 | (Wopławki) | Woplauken | |||
5,6 | (Stara Różanka) | Alt Rosenthal | |||
6,4 | Alt Rosenthal Gut | 1936: Pt | |||
9,6 | (Skierki) | Wehlack | |||
11,9 | (Winda) | Wenden | 1936: R | Odgałęzienie linii do Srokowa. | |
15,3 | Rodehlen | ||||
16,8 | Silzkeim Hp | 1936: Pt | |||
19,9 | (Barciany) | Barten | 1936: R | Stacja węzłowa - linie do Nordenborka i Gierdaw |
Linia Winda - Srokowo
(Wenden - Drengfurth)
Długość: 12,9 km
Daty otwarcia i zamknięcia:
- 01.05.1898: Otwarcie całej linii (12,9 km);
- 1945: Wstrzymanie ruchu i demontaż nawierzchni na całej linii (12,9 km);
Km | Nazwa polska | Nazwa niemiecka | Czynności ekspedycyjne |
Urządzenia ładunkowe | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|
0,0 | (Winda) | Wenden | 1936: R | Stacja węzłowa na linii Kętrzyn - Barciany | |
0,9 | (Niedziały) | Elisenthal | 1936: R | ||
2,9 | (Niedziałki) | Fünfhuben | |||
4,0 | (Jankowice) | Jankenwalde | |||
5,6 | (Szczeciniak) | Stettenbruch | 1936: R | ||
7,7 | (Chojnica) | Knipprode | |||
8,6 | (Solanka) | Salzbach [Ostpr] | 1936: R | ||
10,5 | (Silec) | Schülzen | 1936: Po | ||
12,9 | (Srokowo) | Drengfurth | 1936: R |
Linia Barciany - Nordenbork (Kryłowo)
(Barten - Nordenburg)
Długość: 25,4 km
Daty otwarcia i zamknięcia:
- 01.05.1898: Otwarcie odcinka Barciany - Skandławki (11,6 km);
- 25.07.1916: Otwarcie odcinka Skandławki - Nordenbork (13,8 km);
- 1945: Wstrzymanie ruchu i demontaż nawierzchni na całej linii (25,4 km);
Km | Nazwa polska | Nazwa niemiecka | Czynności ekspedycyjne |
Urządzenia ładunkowe | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|
0,0 | (Barciany) | Barten | 1936: R | Stacja węzłowa - inie do Kętrzyna i Gierdaw | |
4,9 | (Ogródki) | Baumgarten | |||
5,1 | (Łęsk) | Lenzkeim | |||
7,5 | (Wikrowo) | Wickerau | |||
7,5 | (Stare Jegławki) | Alt Jäglack | |||
9,6 | (Suchawo) | Sausgörken | 1936: R | ||
11,6 | (Skandławki) | Skandlack | Do 1916 r. stacja końcowa. | ||
12,8 | (Łeknica) | Löcknick Forst | |||
13,9 | Löcknick Gut | ||||
16,5 | (Kałki) | Sechserben | |||
17,8 | (Przylasek) | Waldau [Kr Gerdauen] | |||
19,0 | (Bajory Wielkie) | Groß Bajohren (Großblankenfelde) [Kr Gerdauen] | |||
20,5 | (Bajorski Gaj) | Bajohrenwalde (Blankenwalde) | |||
21,6 | (Wyskok) | Friedenshof | |||
25,4 | (Nordenbork / Kryłowo) | Nordenburg Klbf | 1936: R Wg | Stacja styczna z koleją państwową oraz Insterburger Kleinbahnen (750 mm) |
Linia Barciany - Gierdawy (Żeleznodorożnyj)
(Barten - Gerdauen)
Długość: 19,7 km
Daty otwarcia i zamknięcia:
- 15.06.1917: Otwarcie całej linii (19,7 km);
- 1945: Wstrzymanie ruchu i demontaż nawierzchni na całej linii (19,7 km);
Km | Nazwa polska | Nazwa niemiecka | Czynności ekspedycyjne |
Urządzenia ładunkowe | Uwagi |
---|---|---|---|---|---|
0,0 | (Barciany) | Barten | 1936: R | Stacja węzłowa - inie do Kętrzyna i Gierdaw | |
2,5 | (Stary Dwór Barciański) | Althof-Barten | |||
4,1 | (Gęsiki) | Meistersfelde [Kr Rastenburg] | |||
5,8 | (Główczyno) | Egloffstein | |||
6,9 | (Cacki) | Schätzelhöfchen | |||
7,9 | (Bobrowo) | Bieberstein [Kr Gerdauen] | |||
9,8 | (Markuzy) | Markhausen [Kr Gerdauen] | |||
11,3 | (Mołtajny) | Molthainen (Molteinen) | |||
12,8 | (Górki) | Berg | |||
14,4 | (Kurkławki) | Korklack | |||
15,7 | (Sori) | Posegnick | |||
19,1 | Gerdauen Haltestelle | 1936: Po | |||
19,7 | (Gierdawy / Żeleznodorożnyj) | Gerdauen Klbf | 1936: Rc | Stacja styczna z koleją państwową. |
Parametry techniczne linii kolejki kętrzyńskiej według danych z 1911 roku:[11]
- Trakcja: Parowa;
- Szerokość toru: 750 mm;
- Długość linii: 95,7 km;
- Położenie: Na podtorzu własnym;
- Maksymalny nacisk osi: 5000 kg;
- Maksymalne nachylenie: 2 %;
- Najmniejszy promień łuku: 50 m;
Szyny
- Rodzaj: Szerokostopowe, typ 14 - Union, Dortmund;
- Materiał: Stal - właściwości zgodnie z warunkami pruskich kolei państwowych;
- Długość: 9 m;
- Masa: 13,9 kg/m;
- Połączenia: Wiszące - łubki mocowane 4 śrubami z podkładkami sprężystymi;
- Mocowanie: Bezpośrednie za pomocą haków z podkładkami ze stali zlewnej;
- Pochylenie szyn: 1:20, uzyskane za pomocą podkładek;
Podkłady
- Materiał: Drewno sosnowe, nasycane chlorkiem cynku i olejem kreozotowym;
- Przekrój: Prostokątny;
- Wymiary: 13 x 15 x 150 cm;
- Masa: 20 kg;
- Zakładana żywotność: 8 - 12 lat;
Podsypka
- Materiał: Żwir;
- Szerokość korony torowiska: 1,90 m;
- Grubość: 10 cm;
Natężenie ruchu
- Ilość pociągów: 6 dziennie;
- Ilość pociągokilometrów na kilometr linii: 2480 rocznie;
- Ilość tonokilometrów na kilometr linii: 11 880 rocznie
Tabor
W chwili oddawania do użytku pierwszych odcinków kolejka kętrzyńska posiadała 6 parowozów, 6 wagonów osobowych i 44 towarowe[12]. Kolejne lokomotywy dokupywano w 1904 (1 szt.), 1912 (1 szt.) i 1914 (2 szt.) osiągając liczbę 10 sztuk, która nie zmieniła się do końca II wojny światowej. Wraz z rozwojem sieci połączeń uzupełniano również park wagonowy. W 1938 roku kolejka posiadała 11 wagonów osobowych i 110 towarowych.[13] Po zajęciu terenów Prus Wschodnich przez Armię Radziecką cały tabor został wywieziony wgłąb ZSRR i na kolejkę już nie powrócił.
Wykaz taboru kolejki kętrzyńskiej w latach 1898 - 1938[14]
Rodzaj |
1898[15] | 1900[16] | 1905 | 1911 | 1928 | 1938 |
---|---|---|---|---|---|---|
Parowozy | 6 | 6 | 7 | 7 | 10 | 9[17] |
Wagony osobowe | 6 | 6 | 6 | 10 | 11 | 11 |
Wagony bagażowo-pocztowe | ? | 4 | 4 | 5 | 7 | 7 |
Wagony towarowe | 44 | 48 | 67 | 78 | 106 | 110 |
Wagony specjalne | ? | 10 | 11 | 12 | 15 | 12 |
Odbudowa kolejki kętrzyńskiej po II wojnie światowej wymagała sprowadzenia taboru z innych kolejek należących do PKP. W chwili ponownego otwarcia ruchu było to 5 parowozów, 5 wagonów osobowych, 3 bagażowe oraz nieznana liczba wagonów towarowych. W kolejnych latach najbardziej zużyty tabor złomowano lub przekazywano na koleje przemysłowe, w zamian przysyłając tabor z innych wąskotorówek. Ewenementem było pojawienie się na kolejce pod koniec jej istnienia jednej lokomotywy spalinowej. Po likwidacji Kętrzyńskiej Kolei Dojazdowej, jej tabor przesłano na inne kolejki (głównie na Gdańskie KD), bądź złomowano na miejscu.
Lokomotywy
Do 1945 roku
Pierwsze lokomotywy zamówiono w fabryce Union Giesserei Königsberg i były to dwucylindrowe tendrzaki na parę nasyconą z ostoją zewnętrzną, trzema osiami wiązanymi i jedną toczna z przodu o dość nietypowym wyglądzie. Maszyny o numerach fabrycznych 912 - 917 z 1897 roku na kolejce oznaczono numerami 1 - 6 i w celu powiększenia zasięgu stosowano do nich tendry doczepne. Kolejną lokomotywę tego samego typu (nr fabr. 1316) zakupiono u tego samego producenta w 1904 roku i na kolejce oznaczono numerem 7. W 1912 roku przybył dwuosiowy tendrzak z fabryki Maffei (nr fabr. 3638/1911)[18], zaś trzy lata później pojawiły się dwa trzyosiowe parowozy wyprodukowane przez firmę Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal (2116/1915, 2117/1915). Zastąpiły one prawdopodobnie utracone na początku I wojny światowej dwie maszyny Union. W 1915 roku firma Krauss-Maffei przeprowadziła naprawę i przebudowę na trzyosiowy parowozu 3638, który został uszkodzony podczas działań wojennych. W kolejnych latach udało się prawdopodobnie przywrócić do ruchu obie maszyny Union, dzięki czemu na kolejce było w sumie 10 lokomotyw. Spadające przewozy i związane z nimi kłopoty finansowe spowodowały, że kolejnych maszyn już nie zamawiano.
Wykaz lokomotyw eksploatowanych na kolejce kętrzyńskiej przed II wojną światową.
Nr boczny |
Typ |
Producent |
Nr fabryczny |
Rok produkcji |
---|---|---|---|---|
1 | C1n2t+t | Union Giesserei Königsberg | 912 | 1897 |
2 | C1n2t+t | Union Giesserei Königsberg | 913 | 1897 |
3 | C1n2t+t | Union Giesserei Königsberg | 914 | 1897 |
4 | C1n2t+t | Union Giesserei Königsberg | 915 | 1897 |
5 | C1n2t+t | Union Giesserei Königsberg | 916 | 1897 |
6 | C1n2t+t | Union Giesserei Königsberg | 917 | 1897 |
7 | C1n2t+t | Union Giesserei Königsberg | 1316 | 1904 |
8 | Cn2t | Lokomotivfabrik Maffei, München-Hirschau | 3638 | 1911 |
9 | Cn2t+t | Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal | 2116 | 1915 |
10 | Cn2t+t | Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal | 2117 | 1915 |
Po 1945 roku
Wykaz lokomotyw eksploatowanych na kolejce kętrzyńskiej po II wojnie światowej.[19]
L.p. |
Oznaczenie pierwotne |
Oznaczenie PKP do 1961 r. |
Oznaczenie PKP po 1961 r. |
Typ |
Producent |
Nr fabryczny |
Rok produkcji |
Przysłany |
Odesłany |
Uwagi |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
1 | C 5 | T1-1001 | Bn2t | Krauss | K.7163 | 1916 | 1947 | 1951 na złom | ||
2 | ? | T1-1004 | Bn2t | ? | ? | ? | 1947 | 1949 na złom | ||
3 | WKAG 1 | Ty1-1083 | Cn2t | Hagans | 278 | 1893 | 1949 z Lisewa | 1949 na złom (?) | ||
4 | WKAG 16 | Ty1-1097 | Ty2-1097 | Cn2t | Henschel | 6498 | 1903 | 1948 z kolejek gdańskich 1968 z Gdańska |
1949 do Nowego Dworu Gd. 1971 odstawiony |
Złomowany w 1972 r. |
5 | 6 (Opalenica) |
Txb2-1222 | C1n2t | Henschel | 8131 | 1907 | 1953 | 1957 do Ełku | Złomowany w 1972 r. | |
6 | C9-672 | Py1-1456 | Cn2t+t | MZ Kołomna | 4738 | 1914 | 1955 z Marezy | 1958 na złom | ||
7 | H130-1472 | Py1-1461 | Cn2t+t | MZ Kołomna | k.10412 | 1914 | 1948 z Gozdowa | 1955 do przemysłu cukrowniczego |
||
8 | C9-1451 | Py1-1462 | Cn2t+t | MZ Kołomna | 4960 | 1916 | 1948 z kolejki Hrubieszowskiej |
1955 do Cukrowni Michałów | Złomowany w 1957 r. | |
9 | KB 41[20] | Tx5-1343 | Tx6-1362 | Dn2t | Jung | 2122 | 1914 | 1950 | 1966 na złom | |
10 | IKB 40[21] | Tx5-1344 | Tx6-1363 | Dn2t | Jung | 2121 | 1914 | 1950 | 1971 odstawiony | Złomowany w 1972 r. |
11 | 159-333 | Px2-1611 | Px5-1611 | Dh2t+t | Nikołajewsk | 359 | 1936 | 1959 z Werbkowic | 1969 na złom | |
12 | 159-363 | Px3-1643 | Px6-1643 | Dn2t+t | MZ Podolsk | 3p (?) | 1936 | 1959 z Lisewa | 1971 odstawiony | Złomowany w 1972 r.
|
13 | 159-43 | Px3-1644 | Dn2t+t | MZ Podolsk | 88 | 1934 | 1952 z Marezy | przed 1961 (?) | ||
14 | Wp29-903 | Px29-1707 | Dh2 "Wilno" |
Fablok | 159 | 1929 | 1966 z Werbkowic | 1967 do Werbkowic | Złomowany w 1974 r. | |
15 | Lyd1-218 | WLs150 | Fablok | 7640 | 1967 | 1967 z fabryki | 1967 do Gdańska | Sprzedany za granicę |
Wagony
Do 1945 roku
Pierwsze 6 wagonów osobowych z otwartymi pomostami zakupiono w Zakładach Beuchelt & Co Grünberg w 1898 roku. Były to wagony dwuosiowe[22] II/III i III klasy o 20 i 28 miejscach. W 1910 roku z fabryki Linke-Hofman (Breslauer Aktiengesellschaft für Eisenbahn-Wagenbau und Maschienenbauanstalt Breslau) przybyło 8 wagonów czteroosiowych, również z otwartymi pomostami. Wagony te miały w zależności od klasy 38 lub 44 miejsca. Jednocześnie wycofano 3 wagony z pierwszej serii (najprawdopodobniej przebudowano je na bagażowo-pocztowe). Prawdopodobnie wraz z pierwsza serią wagonów osobowych zakupiono 3 wagony bagażowo-pocztowe i jeden wyłącznie bagażowy. Wagony te były również dwuosiowe i wyposażone zostały w hamulec ręczny. Pomimo rozbudowy sieci, ze względu na malejące przewozy kolejnych wagonów osobowych nie zamawiano.
Wagony towarowe znajdujące się na kolejce w chwili jej uruchomienia wyprodukowała firma Waggon- und Maschinenbau AG, Görlitz. Według danych z 1900 roku 19 z nich było wagonami dwuosiowymi, zaś 29 - czteroosiowymi. Kolejną partię wagonów zakupiono na początku XX w. w fabryce Orenstein & Koppel. Były wśród nich wagony dwu i czteroosiowe, kryte oraz węglarki. Podobne węglarki zamówiła w tej samej fabryce również cukrownia Kętrzyn.
Podstawowe dane techniczne wagonów z fabryki Orenstein & Koppel:
Opis | Liczba osi | Hamulec | Rozstaw osi skrajnych |
Rozstaw osi wózka |
Długość wagonu ze zderzakami |
Powierzchnia ładunkowa |
Pojemność ładunkowa |
Ładowność |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Wagon kryty | 2 | brak | 3 500 mm | 7 164 mm | 11,16 m^2 | 20,76 m^3 | 6 ton | |
Wagon kryty | 2 | ręczny | 3 500 mm | 7 684 mm | 11,16 m^2 | 20,76 m^3 | 6 ton | |
Wagon kryty | 4 | ręczny | 6 500 mm | 1 000 mm | 9 684 mm | 14,88 m^2 | 27,64 m^3 | 10 ton |
Wagon węglarka | 2 | brak | 3 500 mm | 7 184 mm | 11,16 m^2 | 8,37 m^3 | 6 ton | |
Wagon węglarka | 4 | ręczny | 6 500 mm | 1 000 mm | 9 684 mm | 14,88 m^2 | 11,16 m^3 | 10 ton |
Wagon węglarka cukrowni Kętrzyn |
2 | brak | 3 500 mm | 7 340 mm | 11,23 m^2 | 6,80 m^3 | 5 ton |
Od 1910 roku czteroosiowe wagony zamawiano w fabryce Waggonfabrik L. Steinfurt, Königsberg. Dodatkowo kolejka posiadała na stanie wagony specjalne, których liczba wahała się od 10 (w 1900 roku - wyłącznie dwuosiowych) do 15 (w 1928 roku).
Po 1945 roku
Przypisy
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 2 1895 r. (s. 589). Warto wspomnieć, że Mrągowo uzyskało pierwsze połączenia normalnotorowe w 1898 roku.
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 3 1896 r. (s. 593)
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 4 1897 r. (s. 221)
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 12 1905 r. (s. 688)
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 18 1911 r. (s. 535)
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 23 1916 r. (s. 666, 760) Według tego źródła punktem połączenia obu kolejek był Kanał Mazurski, choć najprawdopodobniej linię eksploatowano jako całość.
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 24 1917 r. (s. 613)
- ↑ Daty zamknięcia dla ruchu i rozbiórki na podstawie Żałobna lista zamkniętych kolei na Mazurach, Warmii i Powiślu
- ↑ Na podstawie Wykazu Odległości Taryfowych PKP Część I z lat 1953 i 1966 (patrz: daty).
Oznaczenia wykonywanych czynności ekspedycyjnych:
Pt - posterunek czynny wyłącznie w ruchu towarowym
Po - posterunek czynny wyłącznie w ruchu osobowym
X - posterunek nieczynny
= - stacja o pełnym zakresie czynności ekspedycyjnych z wyjątkiem odprawy zwierząt
Bp - odprawa przesyłek bagażowych w obrębie jednej kolei wąskotorowej
E - odprawa przesyłek ekspresowych
O - odprawa osób w kasie
Op - odprawa osób za opłatą w pociągu ze sprzedażą biletów w relacjach ograniczonych
W - odprawa przesyłek
Wu - odprawa przesyłek wagonowych na podstawie umowy
Zj - odprawa zwierząt żywych w wagonach jednopodłogowych - ↑ Na podstawie Wykazu Odległości Taryfowych PKP Część I z lat 1953 i 1966 (patrz: daty).
Oznaczenia urządzeń do odprawy przesyłek:
D - dźwig stały
Dp - dźwig przenośny
Og - ogrodzenie dla zwierząt
P - profil ładowniczy
R - rampa ładownicza boczna
Rc - rampa ładownicza czołowa
Rp - rampa ładownicza przenośna
Wg - waga wagonowa kolejowa
Wp - waga wagonowa prywatna
Ww - waga wozowa
Wz - waga do ważenia zwierząt
Zp - urządzenia do pojenia zwierząt Liczby oznaczają nośność urządzenia w tonach. - ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 18 1911 r. (s. 348-352)
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 5 1898 r. (s. 2, 3)
- ↑ Historia Kultury Materialnej
- ↑ Pokropiński Bogdan, Koleje wąskotorowe Polski Północnej, Warszawa, CIBET, 2000, ISBN 83-85749-26-8
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 5 1898 r. (s. 2, 3)
- ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 8 1901 r. (s. 588, 589)
- ↑ Według innych źródeł: 10
- ↑ Nur eine alte Kleinbahnlok: Nr. 8 von Maffei der Rastenburger Kleinbahn Możliwe, że była to inna maszyna dwuosiowa, która została zastąpiona nr 3638 w 1915 roku.
- ↑ Dane oznaczone kursywą na podstawie: Witkowski Roman, Koleje Wąskotorowe na Żuławach, pozostałe: Pokropiński Bogdan, Koleje wąskotorowe Polski Północnej.
- ↑ Najprawdopodobniej ex. Insterburger Kleinbahn, nr 36, rok produkcji 1915 (East Prussia locomotive lists);
- ↑ ex. Insterburger Kleinbahn (East Prussia locomotive lists). Źródło to podaje rok produkcji 1913.
- ↑ Według Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 8 1901 r. (s. 588, 589) czteroosiowe