Kętrzyńska Kolej Dojazdowa: Różnice pomiędzy wersjami

Z Enkol
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
 
(Nie pokazano 31 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 6: Linia 6:
 
''Rastenburg - Sensburg - Lötzener Kleinbahn GmbH <br/>(ok. 1910 - 1914)''<br/>
 
''Rastenburg - Sensburg - Lötzener Kleinbahn GmbH <br/>(ok. 1910 - 1914)''<br/>
 
''Rastenburger Kleinbahnen GmBH <br/>(ok. 1914 - 1924)''<br/>
 
''Rastenburger Kleinbahnen GmBH <br/>(ok. 1914 - 1924)''<br/>
−
''Ostpreußische Kleinbahnen AG <br/>(ok. 1924 - 1945)''
+
''Ostpreußische Kleinbahnen AG <br/>(ok. 1924 - 1945)''<br/>
 
Kętrzyńska Kolej Wąskotorowa <br/>(1945 - 1962)
 
Kętrzyńska Kolej Wąskotorowa <br/>(1945 - 1962)
 
|grafika                                                          = [[Plik:Ketrzyn-mapa.gif|290px]]
 
|grafika                                                          = [[Plik:Ketrzyn-mapa.gif|290px]]
Linia 31: Linia 31:
 
   
 
   
 
|długość_zlikwidowanych_linii                                    = ok. 127 km
 
|długość_zlikwidowanych_linii                                    = ok. 127 km
−
|stacje_styczne                                                  = Kętrzyn Wąsk. (''Rastenburg Klb.''), Mrągowo Wąsk. (''Sensburg Stbf''), Nordenbork Wąsk. (''Nordenburg Klbf'')*, Gierdawy Wąsk. (''Gerdauen Klbf'')**
+
|stacje_styczne                                                  = Kętrzyn Wąsk. (''Rastenburg Klb.'') <br/> Mrągowo Wąsk. (''Sensburg Stbf'')<br/> Nordenbork Wąsk. (''Nordenburg Klbf'')*<br/> Gierdawy Wąsk. (''Gerdauen Klbf'')**
−
|inne_ważniejsze_stacje                                          = Sławkowo (''Reimsdorf''), Mrągowo Park (''Sensburg Klbf''), Ryn (''Rhein''), Winda (''Wenden''), Barciany (''Barten''), Srokowo (''Drengfurth'')
+
|inne_ważniejsze_stacje                                          = Sławkowo (''Reimsdorf'')<br/> Mrągowo Park (''Sensburg Klbf'')<br/> Ryn (''Rhein'')<br/>Winda (''Wenden'')<br/> Barciany (''Barten'')<br/> Srokowo (''Drengfurth'')
 
|uwagi                                                            = *) Od 1945 r. Kryłowo (''Крылово'') w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej<br> **) Od 1945 r. Żeleznodorożnyj (''Железнодорожный'') w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej
 
|uwagi                                                            = *) Od 1945 r. Kryłowo (''Крылово'') w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej<br> **) Od 1945 r. Żeleznodorożnyj (''Железнодорожный'') w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej
 
|1. operator                                                      = ''Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft''
 
|1. operator                                                      = ''Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft''
Linia 49: Linia 49:
 
}}
 
}}
  
−
'''Kętrzyńska Kolej Dojazdowa''' – nieistniejąca [[kolej wąskotorowa]] o prześwicie toru 750 mm położona na terenie obecnego województwa warmińsko-mazurskiego oraz częściowo w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. Sieć połączeń lokalnych powstawała na przełomie XIX i XX w. i w okresie I wojny światowej osiągnęła łączną długość ok. 127 km. Linie rozebrane w 1945 roku zostały częściowo odbudowane przez administrację polską i eksploatowane do początku lat '70 XX w.
+
'''Kętrzyńska Kolej Dojazdowa''' – nieistniejąca [[kolej wąskotorowa]] o prześwicie toru 750 mm położona na terenie obecnego województwa warmińsko-mazurskiego oraz częściowo w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. Sieć połączeń lokalnych powstawała na przełomie XIX i XX w. i w okresie I wojny światowej osiągnęła łączną długość ok. 127 km. Linie rozebrane w 1945 roku zostały częściowo odbudowane przez administrację polską i eksploatowane do początku lat 70. XX w.
  
 
== Historia ==
 
== Historia ==
  
 
=== Powstanie i początki eksploatacji ===
 
=== Powstanie i początki eksploatacji ===
−
Kętrzyn pierwsze połączenia kolejowe zawdzięcza działalności Towarzystwa Wschodniopruskiej Kolei Południowej (''Ostpreußische Südbahn-Gesellschaft''), która w latach '60 XIX zbudowała linię łączącą Królewiec przez Korsze, Kętrzyn, Giżycko, Ełk z granicą Cesarstwa Rosyjskiego w Prostkach/Grajewie (gdzie wkrótce uzyskano połączenie z siecią kolei rosyjskich). W kolejnych latach dał się jednak odczuć brak połączeń lokalnych, których budowa ze względu na niewielką gęstość zaludnienia i słabo rozwinięty przemysł nie była atrakcyjna dla prywatnych inwestorów. Budowa normalnotorowych linii znaczenia miejscowego przez państwo nie zaspokajała potrzeb. Sytuacja zmieniła się diametralnie wraz z uchwaleniem [[Ustawa o Kolejkach|Ustawy o Kolejkach]], która stworzyła warunki do budowy lokalnych połączeń kolejowych przez firmy prywatne przy finansowym współudziale samorządów i państwa.
+
Kętrzyn pierwsze połączenia kolejowe zawdzięcza działalności Towarzystwa Wschodniopruskiej Kolei Południowej (''Ostpreußische Südbahn-Gesellschaft''), która w latach '60 XIX zbudowała linię łączącą Królewiec przez Korsze, Kętrzyn, Giżycko, Ełk z granicą Cesarstwa Rosyjskiego w Prostkach/Grajewie (gdzie wkrótce uzyskano połączenie z siecią kolei rosyjskich). W kolejnych latach dał się jednak odczuć brak połączeń lokalnych, których budowa ze względu na niewielką gęstość zaludnienia i słabo rozwinięty przemysł nie była atrakcyjna dla prywatnych inwestorów. Budowa normalnotorowych linii znaczenia miejscowego przez państwo nie zaspokajała potrzeb. Sytuacja zmieniła się diametralnie wraz z uchwaleniem pruskiej [[Pruska ustawa o kolejach dojazdowych|ustawy o kolejach dojazdowych]] w 1892 r.<ref>http://de.wikipedia.org/wiki/Preu%C3%9Fisches_Kleinbahngesetz </ref>, która stworzyła warunki do budowy lokalnych połączeń kolejowych przez firmy prywatne przy finansowym współudziale samorządów i państwa.
  
 
W połowie lat '90 XIX w. we władzach powiatów kętrzyńskiego (''Kreis Rastenburg'') i mrągowskiego (''Kreis Sensburg'') powstała koncepcja budowy kolejki, która połączyłaby Kętrzyn (''Rastenburg''), Barciany (''Barten''), Srokowo (''Drengfutrth'') i Mrągowo (''Sensburg'')<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 2 1895 r. (s. 589). Warto wspomnieć, że Mrągowo uzyskało pierwsze połączenia normalnotorowe w 1898 roku.</ref>
 
W połowie lat '90 XIX w. we władzach powiatów kętrzyńskiego (''Kreis Rastenburg'') i mrągowskiego (''Kreis Sensburg'') powstała koncepcja budowy kolejki, która połączyłaby Kętrzyn (''Rastenburg''), Barciany (''Barten''), Srokowo (''Drengfutrth'') i Mrągowo (''Sensburg'')<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 2 1895 r. (s. 589). Warto wspomnieć, że Mrągowo uzyskało pierwsze połączenia normalnotorowe w 1898 roku.</ref>
Linia 64: Linia 64:
 
Koncesji na budowę i eksploatację odcinka Kętrzyn - Winda - Barciany - Ogródki - Skandławki (59,767 km) udzielono 11 grudnia 1896 roku, zaś odcinka Kętrzyn - Mrągowo z odgałęzieniem z Wólka - Salpik (23,080 km) - 11 Marca 1897 roku. Obie koncesje miały obowiązywać przez 60 lat.
 
Koncesji na budowę i eksploatację odcinka Kętrzyn - Winda - Barciany - Ogródki - Skandławki (59,767 km) udzielono 11 grudnia 1896 roku, zaś odcinka Kętrzyn - Mrągowo z odgałęzieniem z Wólka - Salpik (23,080 km) - 11 Marca 1897 roku. Obie koncesje miały obowiązywać przez 60 lat.
  
−
Powiaty uzyskały ponadto pomoc ze strony państwa w wysokości 1/3 planowanego kapitału zakładowego (lecz nie więcej niż 1 885 539 / 3 = 628 513 Marek). Ostatecznie na kapitał zakładowy Kolejki Kętrzyńsko - Mrągowskiej (''Rastenburg - Sensburger Kleinbahn'') w wysokości 1 885 539 M składały się następujące udziały:
+
Powiaty uzyskały ponadto pomoc ze strony państwa w wysokości 1/3 planowanego kapitału zakładowego. Ostatecznie na kapitał zakładowy Kętrzyńsko - Mrągowskiej Kolei Wąskotorowej (''Rastenburg - Sensburger Kleinbahn'') w wysokości 1 885 539 marek składały się następujące udziały:
−
* 475 513 M - Powiat kętrzyński,
+
* 475 513 Mk - Powiat kętrzyński,
−
* 163 000 M - Powiat mrągowski,
+
* 163 000 Mk - Powiat mrągowski,
−
* 628 513 M - Państwo pruskie,
+
* 628 513 Mk - Państwo pruskie,
−
* 628 513 M - Prowincja Prusy Wschodnie<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 4 1897 r. (s. 221)</ref>.
+
* 628 513 Mk - Prowincja Prusy Wschodnie<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 4 1897 r. (s. 221)</ref>.
  
−
Właścicielem kolejki miały pozostać powiaty, zaś budowę i prowadzenie ruchu powierzono Spółce Akcyjnej Kolejek Wschodnioniemieckich ''Ostdeutsche Kleinbahn-AG'' (która w roku 1899 zmieniła nazwę na Wschodnioniemieckie Towarzystwo Kolejowe ''Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft'' - ODEG). Firma ta powiązana była kapitałowo z Towarzystwem Akcyjnym Komunikacyjnym (''Aktiengesellschaft für Verkehrswesen'') i firmą [[Lenz & Co.]]  
+
Właścicielem kolejki miały pozostać powiaty, zaś budowę i prowadzenie ruchu powierzono Spółce Akcyjnej Wschodnioniemieckich Kolei Wąskotorowych ''Ostdeutsche Kleinbahn-AG'' (która w roku 1899 zmieniła nazwę na Wschodnioniemieckie Towarzystwo Kolejowe ''Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft'' - ODEG). Firma ta powiązana była kapitałowo z Towarzystwem Akcyjnym Komunikacyjnym (''Aktiengesellschaft für Verkehrswesen'') i firmą [[Lenz & Co.]]  
  
−
Kolejkę zaprojektowano jako wąskotorową o szerokości toru 750 mm. Główną stację przeładunkową z parowozownią zlokalizowano w Kętrzynie przy dworcu kolei normalnotorowej. Ze jej wschodniej części wyprowadzono dwie linie, jedną na północ w kierunku Windy, gdzie rozgałęziała się w kierunku Barcian i Skandławek oraz Srokowa, drugą na południe w kierunku Sławkowa i dalej do Mrągowa lub Salpika.
+
Kolejkę zaprojektowano jako wąskotorową o szerokości toru 750 mm. Główną stację przeładunkową z parowozownią zlokalizowano w Kętrzynie przy dworcu kolei normalnotorowej. Z jej wschodniej części wyprowadzono dwie linie, jedną na północ w kierunku Windy, gdzie rozgałęziała się w kierunku Barcian i Skandławek oraz Srokowa, drugą na południe w kierunku Sławkowa i dalej do Mrągowa lub Salpika.
  
 
Jako pierwszą oddano do użytku 1 maja 1898 roku linię Kętrzyn - Winda - Barciany - Skandławki (31,5 km) z odgałęzieniem Winda - Srokowo (12,9 km). Miesiąc później uruchomiono odcinek Kętrzyn - Mrągowo Park (29,8 km) z odgałęzieniem Sławkowo - Salpik (9,1 km).  
 
Jako pierwszą oddano do użytku 1 maja 1898 roku linię Kętrzyn - Winda - Barciany - Skandławki (31,5 km) z odgałęzieniem Winda - Srokowo (12,9 km). Miesiąc później uruchomiono odcinek Kętrzyn - Mrągowo Park (29,8 km) z odgałęzieniem Sławkowo - Salpik (9,1 km).  
Linia 78: Linia 78:
 
Mimo, że równolegle z budową kolejki powstała w Mrągowie kolej normalnotorowa (Czerwonka - Mrągowo - Ruciane Nida), początkowo nie było połączenia kolejki z dworcem kolei państwowej. Odcinek Mrągowo Park (''Sensburg Kleinbahnhof'') - Mrągowo Wąsk. (''Sensburg Staatsbahnhof'') (2,8 km) oddano do użytku dopiero 18 grudnia 1904 roku dla ruchu towarowego i 7 lipca 1905 roku dla przewozów pasażerskich<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 12 1905 r. (s. 688)</ref>.  
 
Mimo, że równolegle z budową kolejki powstała w Mrągowie kolej normalnotorowa (Czerwonka - Mrągowo - Ruciane Nida), początkowo nie było połączenia kolejki z dworcem kolei państwowej. Odcinek Mrągowo Park (''Sensburg Kleinbahnhof'') - Mrągowo Wąsk. (''Sensburg Staatsbahnhof'') (2,8 km) oddano do użytku dopiero 18 grudnia 1904 roku dla ruchu towarowego i 7 lipca 1905 roku dla przewozów pasażerskich<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 12 1905 r. (s. 688)</ref>.  
  
−
Wcześniej, bo 8 listopada 1903 roku uruchomiono przewozy na odcinku Salpik (''Salpkeim'') - Ryn (''Rhein'') (9,7 km). Budowa związana była z przyłączeniem się do spółki powiatu giżyckiego (''Kreis Lötzen''), na którego terenie położony był ten odcinek. Oznaczało to również zmianę nazwy kolejki na Kolejkę Kętrzyńsko - Mrągowsko - Giżycką (''Rastenburg - Sensburg - Lötzener Kleinbahn'').
+
Wcześniej, bo 8 listopada 1903 roku uruchomiono przewozy na odcinku Salpik (''Salpkeim'') - Ryn (''Rhein'') (9,7 km). Budowa związana była z przyłączeniem się do spółki powiatu giżyckiego (''Kreis Lötzen''), na którego terenie położony był ten odcinek. Oznaczało to również zmianę nazwy kolejki na Kętrzyńsko - Mrągowsko - Giżycką Kolej Dojazdową (''Rastenburg - Sensburg - Lötzener Kleinbahn'').
  
 
Powyższe inwestycje doprowadziły do powstania sieci lokalnych połączeń o długości 95,7 km i stan ten utrzymywał się przez kolejne lata.  
 
Powyższe inwestycje doprowadziły do powstania sieci lokalnych połączeń o długości 95,7 km i stan ten utrzymywał się przez kolejne lata.  
  
−
20 grudnia 1910 roku kolejka została przekształcona w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, co oznaczało kolejną zmianę nazwy<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 18 1911 r. (s. 535)</ref>. Od ok. 1914 roku stosowano nazwę Kolejka Kętrzyńska Sp. z o.o. (''Rastenburger Kleinbahnen GmBH'').
+
20 grudnia 1910 roku kolejka została przekształcona w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, co oznaczało kolejną zmianę nazwy<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 18 1911 r. (s. 535)</ref>. Od ok. 1914 roku stosowano nazwę Kętrzyńska Kolej Wąskotorowa Sp. z o.o. (''Rastenburger Kleinbahnen GmBH'').
  
−
Rosyjska ofensywa w początkowym okresie I wojny światowej zakłóciła funkcjonowanie kolejki jednak po bitwie pod Tannenbergiem i wyparciu Rosjan z Prus Wschodnich sytuacja wróciła do normy na tyle, że wspólnie z kolejką wystrucką (''Insterburger Kleinbahnen'') rozpoczęto budowę połączenia Skandławki - Kanał Mazurski - Nordenbork Wąsk (''Nordenburg Klbf'', obecnie Kryłowo w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej). Otwarta 25 lipca 1916 roku linia o długości 13,8 km połączyła sieci dwóch kolejek zarządzanych przez ODEG<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 23 1916 r. (s. 666, 760) Według tego źródła punktem połączenia obu kolejek był Kanał Mazurski, choć najprawdopodobniej linię eksploatowano jako całość.</ref>. Ostatnim uzupełnieniem sieci kolejki kętrzyńskiej była otwarta 15 czerwca 1917 roku linia Skandławki - Gierdawy Wąsk. (''Gerdauen Klbf'', obecnie Żeleznodorożnyj w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej)<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 24 1917 r. (s. 613)</ref> o długości 19,7 km. Tym samym długość linii Kolejek Kętrzyńskich osiągnęła maksymalną długość 127,3 km.
+
Rosyjska ofensywa w początkowym okresie I wojny światowej zakłóciła funkcjonowanie kolejki jednak po bitwie pod Tannenbergiem i wyparciu Rosjan z Prus Wschodnich sytuacja wróciła do normy na tyle, że wspólnie z kolejką wystrucką (''Insterburger Kleinbahnen'') rozpoczęto budowę połączenia Skandławki - Kanał Mazurski - Nordenbork Wąsk (''Nordenburg Klbf'', obecnie Kryłowo w obwodzie kaliningradzkim). Otwarta 25 lipca 1916 roku linia o długości 13,8 km połączyła sieci dwóch kolejek zarządzanych przez ODEG<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 23 1916 r. (s. 666, 760) Według tego źródła punktem połączenia obu kolejek był Kanał Mazurski, choć najprawdopodobniej linię eksploatowano jako całość.</ref>. Ostatnim uzupełnieniem sieci kolejki kętrzyńskiej była otwarta 15 czerwca 1917 roku linia Skandławki - Gierdawy Wąsk. (''Gerdauen Klbf'', obecnie Żeleznodorożnyj w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej)<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 24 1917 r. (s. 613)</ref> o długości 19,7 km. Tym samym długość linii Kętrzyńskiej Kolei Dojazdowej osiągnęła maksymalną długość 127,3 km.
  
−
Ostatni okres I wojny światowej i lata powojenne były bardzo ciężkie dla gospodarki Niemiec. Odbiło się to bardzo negatywnie na kondycji kolejek wąskotorowych. Dochodowa przed 1914 rokiem kolejka kętrzyńska zaczęła przynosić straty, które z każdym rokiem rosły. O ile w całym okresie od 1914 do 1917 roku wyniosły 120 377 M, to w roku obrachunkowym 1917/18 było to 64 243 M, zaś w 1918/19 już 173 391 M. Pogłębienie tego trendu mogło doprowadzić do upadku firmy ODEG zarządzającej kolejką.
+
Okres I wojny światowej i lata powojenne były bardzo ciężkie dla gospodarki Niemiec. Odbiło się to bardzo negatywnie na kondycji kolei wąskotorowych. Dochodowa przed 1914 rokiem kolejka kętrzyńska zaczęła przynosić straty, które z każdym rokiem rosły. O ile w całym okresie od 1914 do 1917 roku wyniosły 120 377 Mk, to w roku obrachunkowym 1917/18 było to 64 243 Mk, zaś w 1918/19 już 173 391 Mk. Pogłębienie tego trendu mogło doprowadzić do upadku firmy ODEG zarządzającej kolejką.
  
 
=== Okres międzywojenny i II wojna światowa ===
 
=== Okres międzywojenny i II wojna światowa ===
−
Jednym ze sposobów na ograniczenie ryzyka oraz kosztów prowadzenia działalności było połączenie wszystkich kolejek zarządzanych przez ODEG w jeden organizm. 30 czerwca 1924 roku Kolejki Kętrzyńskie Sp. z o.o. zostały połączone z innymi wschodniopruskimi kolejkami należącymi do ODEG. Powstałemu w ten sposób przedsiębiorstwu nadano nazwę Kolejki Wschodniopruskie SA (''Ostpreußische Kleinbahnen AG''). Siedzibę zarządu zlokalizowano w Królewcu. Poza kolejką kętrzyńską w skład Kolejek Wschodniopruskich SA weszły min:
+
Jednym ze sposobów na ograniczenie ryzyka oraz kosztów prowadzenia działalności było połączenie wszystkich kolei wąskotorowych zarządzanych przez ODEG w jeden organizm. 30 czerwca 1924 roku Kętrzyńskie Kolej Dojazdowa Sp. z o.o. zostały połączone z innymi wschodniopruskimi kolejami dojazdowymi należącymi do ODEG. Powstałemu w ten sposób przedsiębiorstwu nadano nazwę Wschodniopruskie Koleje Dojazdowe SA ([[Ostpreußische Kleinbahnen AG]]).
−
{| class="wikitable sortable"
 
−
!<br>L.p.<br>
 
−
!Nazwa<br>
 
−
!Szerokość toru<br>
 
−
!Długość linii<br>
 
−
!Uwagi<br>
 
−
 
 
−
|-
 
−
|1
 
−
|''Insterburger Kleinbahnen'' (Kolejki Wystruckie)
 
−
|750 mm
 
−
|221 km
 
−
|
 
−
 
 
−
|-
 
−
|2
 
−
|''Königsberger Kleinbahn'' (Kolejka Królewiecka)
 
−
|750 mm
 
−
|58,6 km
 
−
|
 
−
 
 
−
|-
 
−
|3
 
−
|''Ortelsburger Kleinbahn'' (odcinek Pupy - Rozogi)
 
−
|600 mm
 
−
|15,4 km
 
−
|
 
−
 
 
−
|-
 
−
|4
 
−
|[[Olecka Kolej Wąskotorowa|''Treuburger Kleinbahnen'' (Kolejki Oleckie)]]
 
−
|1000 mm
 
−
|43,1 km
 
−
|
 
−
 
 
−
|-
 
−
|5
 
−
|''Schloßberger Kleinbahnen''
 
−
|1000 mm
 
−
|60,8 km
 
−
|
 
−
 
 
−
|-
 
−
|5
 
−
|[[Ełcka Kolej Wąskotorowa|''Lycker Kleinbahn'' (Kolejka Ełcka)]]
 
−
|1000 mm
 
−
|48,0 km
 
−
|
 
−
 
 
−
|-
 
−
|6
 
−
|''Wehlau–Friedländer Kreisbahnen''
 
−
|750 mm
 
−
|65,8 km
 
−
|
 
−
 
 
−
|-
 
−
|7
 
−
|''Kleinbahn Wöterkeim - Schippenbeil'' (Kolejka Wiatrowiec - Sępopol)
 
−
|1435 mm
 
−
|5,0
 
−
|Od 1930 roku
 
−
 
 
−
|-
 
−
|}
 
−
<br>
 
−
 
 
 
Według danych z 1938 roku kolejka miała 10 lokomotyw, 11 wagonów osobowych i 110 wagonów towarowych. Do jej obsługi zatrudnionych było 120 osób, zaś roczne przewozy wyniosły 156 000 osób i 64 000 ton towarów.
 
Według danych z 1938 roku kolejka miała 10 lokomotyw, 11 wagonów osobowych i 110 wagonów towarowych. Do jej obsługi zatrudnionych było 120 osób, zaś roczne przewozy wyniosły 156 000 osób i 64 000 ton towarów.
  
Linia 164: Linia 97:
  
 
== Infrastruktura ==
 
== Infrastruktura ==
−
Na sieć Kolejek Kętrzyńskich składały się następujące linie:
 
  
−
=== Linia Kętrzyn Wąsk. - Mrągowo Wąsk. ===
+
=== Wykaz stacji i przystanków ===
 +
<gallery>
 +
Plik:Wwot38 ket map.jpg|Schemat linii Kętrzyńskiej KD, rok 1959
 +
Plik:Wwot39 ket.jpg|Wykaz odległości taryfowych Kętrzyńskiej KD, rok 1959, str. 1
 +
Plik:Wwot40 ket.jpg|Wykaz odległości taryfowych Kętrzyńskiej KD, rok 1959, str. 2
 +
</gallery>
 +
 
 +
==== Linia Kętrzyn Wąsk. - Mrągowo Wąsk. ====
 +
'''(''Rastenburg Klbf - Sensburg Stbf'')'''
 +
 
 +
Długość: 32,6 km<br>
 +
Daty otwarcia i zamknięcia:<br>
 +
:01.06.1898: Otwarcie odcinka Kętrzyn Wąsk. - Mrągowo Park (29,8 km);<br>
 +
:18.12.1904: Otwarcie dla ruchu towarowego odcinka Mrągowo Park - Mrągowo Wąsk. (2,8 km);<br>
 +
:07.07.1905: Otwarcie dla ruchu pasażerskiego odcinka Mrągowo Park - Mrągowo Wąsk. (2,8 km);<br>
 +
:1945: Wstrzymanie ruchu i demontaż nawierzchni na całej linii (32,6 km);<br>
 +
 
 +
:22.07.1948: Ponowne uruchomienie całej linii przez administrację polską (32,6 km);<br>
 +
:01.07.1966: Zamknięcie dla ruchu i rozbiórka odcinka Sławkowo - Mrągowo Wąsk. (25,3 km);<ref>Daty zamknięcia dla ruchu i rozbiórki na podstawie [http://www.starejuchy.pl/kolej/stat/likwidacje.htm Żałobna lista zamkniętych kolei na Mazurach, Warmii i Powiślu]</ref><br>
 +
:01.06.1971: Zamknięcie dla ruchu pasażerskiego odcinka Kętrzyn Wąsk. - Sławkowo (7,3 km);<br>
 +
:04.1973: Zamknięcie dla ruchu towarowego i rozbiórka odcinka Kętrzyn Wąsk. - Sławkowo (7,3 km);<br>
  
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
Linia 337: Linia 289:
 
<br>
 
<br>
  
−
=== Linia Sławkowo - Ryn ===
+
==== Linia Sławkowo - Ryn ====
 +
'''(''Reimsdorf - Rhein'')'''
 +
 
 +
Długość: 18,8 km<br>
 +
Daty otwarcia i zamknięcia:<br>
 +
:01.06.1898: Otwarcie odcinka Sławkowo - Salpik (9,1 km);<br>
 +
:08.11.1903: Otwarcie odcinka Salpik - Ryn (9,7 km);<br>
 +
:1945: Wstrzymanie ruchu i demontaż nawierzchni na całej linii (18,8 km);<br>
 +
 
 +
:01.05.1949: Ponowne uruchomienie całej linii przez administrację polską (32,6 km);<br>
 +
:01.06.1971: Zamknięcie dla ruchu pasażerskiego całej linii (18,8 km);<br>
 +
:04.1973: Zamknięcie dla ruchu towarowego i rozbiórka całej linii (18,8 km);<br>
  
 
{| class="wikitable"
 
{| class="wikitable"
Linia 455: Linia 418:
 
<br>
 
<br>
  
 +
==== Linia Kętrzyn - Barciany ====
 +
'''(''Rastenburg Klbf - Barten'')'''
 +
 +
Długość: 19,9 km<br>
 +
Daty otwarcia i zamknięcia:<br>
 +
:01.05.1898: Otwarcie całej linii (19,9 km);<br>
 +
:1945: Wstrzymanie ruchu i demontaż nawierzchni na całej linii (19,9 km);<br>
 +
 +
{| class="wikitable"
 +
!Km
 +
!Nazwa polska
 +
!Nazwa niemiecka
 +
!Czynności<br> ekspedycyjne
 +
!Urządzenia ładunkowe
 +
!Uwagi
 +
 +
|-
 +
|0,0
 +
|Kętrzyn<br> Wąskotorowy
 +
|''Rastenburg<br> Kleinbahnhof''
 +
|
 +
|1936: D R Wg
 +
|Stacja węzłowa, styczna
 +
 +
|-
 +
|2,9
 +
|(Wopławki)
 +
|''Woplauken''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|5,6
 +
|(Stara Różanka)
 +
|''Alt Rosenthal''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|6,4
 +
|
 +
|''Alt Rosenthal Gut''
 +
|1936: Pt
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|9,6
 +
|(Skierki)
 +
|''Wehlack''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|11,9
 +
|(Winda)
 +
|''Wenden''
 +
|
 +
|1936: R
 +
|Odgałęzienie linii do Srokowa.
 +
 +
|-
 +
|15,3
 +
|
 +
|''Rodehlen''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|16,8
 +
|
 +
|''Silzkeim Hp''
 +
|1936: Pt
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|19,9
 +
|(Barciany)
 +
|''Barten''
 +
|
 +
|1936: R
 +
|Stacja węzłowa - linie do Nordenborka i Gierdaw
 +
 +
|-
 +
|}
 +
<br>
 +
 +
==== Linia Winda - Srokowo ====
 +
'''(''Wenden - Drengfurth'')'''
 +
 +
Długość: 12,9 km<br>
 +
Daty otwarcia i zamknięcia:<br>
 +
:01.05.1898: Otwarcie całej linii (12,9 km);<br>
 +
:1945: Wstrzymanie ruchu i demontaż nawierzchni na całej linii (12,9 km);<br>
 +
 +
{| class="wikitable"
 +
!Km
 +
!Nazwa polska
 +
!Nazwa niemiecka
 +
!Czynności<br> ekspedycyjne
 +
!Urządzenia ładunkowe
 +
!Uwagi
 +
 +
|-
 +
|0,0
 +
|(Winda)
 +
|''Wenden''
 +
|
 +
|1936: R
 +
|Stacja węzłowa na linii Kętrzyn - Barciany
 +
 +
|-
 +
|0,9
 +
|(Niedziały)
 +
|''Elisenthal''
 +
|
 +
|1936: R
 +
|
 +
 +
|-
 +
|2,9
 +
|(Niedziałki)
 +
|''Fünfhuben''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|4,0
 +
|(Jankowice)
 +
|''Jankenwalde''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|5,6
 +
|(Szczeciniak)
 +
|''Stettenbruch''
 +
|
 +
|1936: R
 +
|
 +
 +
|-
 +
|7,7
 +
|(Chojnica)
 +
|''Knipprode''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|8,6
 +
|(Solanka)
 +
|''Salzbach [Ostpr]''
 +
|
 +
|1936: R
 +
|
 +
 +
|-
 +
|10,5
 +
|(Silec)
 +
|''Schülzen''
 +
|1936: Po
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|12,9
 +
|(Srokowo)
 +
|''Drengfurth''
 +
|
 +
|1936: R
 +
|
 +
 +
|-
 +
|}
 +
<br>
 +
 +
==== Linia Barciany - Nordenbork (Kryłowo) ====
 +
'''(''Barten - Nordenburg'')'''
  
 +
Długość: 25,4 km<br>
 +
Daty otwarcia i zamknięcia:<br>
 +
:01.05.1898: Otwarcie odcinka Barciany - Skandławki (11,6 km);<br>
 +
:25.07.1916: Otwarcie odcinka Skandławki - Nordenbork (13,8 km);<br>
 +
:1945: Wstrzymanie ruchu i demontaż nawierzchni na całej linii (25,4 km);<br>
 +
 +
{| class="wikitable"
 +
!Km
 +
!Nazwa polska
 +
!Nazwa niemiecka
 +
!Czynności<br> ekspedycyjne
 +
!Urządzenia ładunkowe
 +
!Uwagi
 +
 +
|-
 +
|0,0
 +
|(Barciany)
 +
|''Barten''
 +
|
 +
|1936: R
 +
|Stacja węzłowa - inie do Kętrzyna i Gierdaw
 +
 +
|-
 +
|4,9
 +
|(Ogródki)
 +
|''Baumgarten''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|5,1
 +
|(Łęsk)
 +
|'' Lenzkeim''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|7,5
 +
|(Wikrowo)
 +
|''Wickerau''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|7,5
 +
|(Stare Jegławki)
 +
|''Alt Jäglack''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|9,6
 +
|(Suchawo)
 +
|'' Sausgörken''
 +
|
 +
|1936: R
 +
|
 +
 +
|-
 +
|11,6
 +
|(Skandławki)
 +
|''Skandlack''
 +
|
 +
|
 +
|Do 1916 r. stacja końcowa.
 +
 +
|-
 +
|12,8
 +
|(Łeknica)
 +
|''Löcknick Forst''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|13,9
 +
|
 +
|''Löcknick Gut''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|16,5
 +
|(Kałki)
 +
|''Sechserben''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|17,8
 +
|(Przylasek)
 +
|''Waldau [Kr Gerdauen]''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|19,0
 +
|(Bajory Wielkie)
 +
|''Groß Bajohren (Großblankenfelde) [Kr Gerdauen]''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|20,5
 +
|(Bajorski Gaj)
 +
|''Bajohrenwalde (Blankenwalde)''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|21,6
 +
|(Wyskok)
 +
|''Friedenshof''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|25,4
 +
|(Nordenbork / Kryłowo)
 +
|''Nordenburg Klbf''
 +
|
 +
|1936: R Wg
 +
|Stacja styczna z koleją państwową oraz ''Insterburger Kleinbahnen'' (750 mm)
 +
 +
|-
 +
|}
 +
<br>
 +
 +
==== Linia Barciany - Gierdawy (Żeleznodorożnyj) ====
 +
'''(''Barten - Gerdauen'')'''
 +
 +
Długość: 19,7 km<br>
 +
Daty otwarcia i zamknięcia:<br>
 +
:15.06.1917: Otwarcie całej linii (19,7 km);<br>
 +
:1945: Wstrzymanie ruchu i demontaż nawierzchni na całej linii (19,7 km);<br>
 +
 +
{| class="wikitable"
 +
!Km
 +
!Nazwa polska
 +
!Nazwa niemiecka
 +
!Czynności<br> ekspedycyjne
 +
!Urządzenia ładunkowe
 +
!Uwagi
 +
 +
|-
 +
|0,0
 +
|(Barciany)
 +
|''Barten''
 +
|
 +
|1936: R
 +
|Stacja węzłowa - inie do Kętrzyna i Gierdaw
 +
 +
|-
 +
|2,5
 +
|(Stary Dwór Barciański)
 +
|''Althof-Barten''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|4,1
 +
|(Gęsiki)
 +
|''Meistersfelde [Kr Rastenburg]''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|5,8
 +
|(Główczyno)
 +
|''Egloffstein''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|6,9
 +
|(Cacki)
 +
|''Schätzelhöfchen''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|7,9
 +
|(Bobrowo)
 +
|''Bieberstein [Kr Gerdauen]''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|9,8
 +
|(Markuzy)
 +
|''Markhausen [Kr Gerdauen]''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|11,3
 +
|(Mołtajny)
 +
|''Molthainen (Molteinen)''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|12,8
 +
|(Górki)
 +
|''Berg''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|14,4
 +
|(Kurkławki)
 +
|''Korklack''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|15,7
 +
|(Sori)
 +
|''Posegnick''
 +
|
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|19,1
 +
|
 +
|''Gerdauen Haltestelle''
 +
|1936: Po
 +
|
 +
|
 +
 +
|-
 +
|19,7
 +
|(Gierdawy / Żeleznodorożnyj)
 +
|''Gerdauen Klbf''
 +
|
 +
|1936: Rc
 +
|Stacja styczna z koleją państwową.
 +
 +
|-
 +
|}
 +
<br>
 +
 +
=== Parametry techniczne linii kolejki kętrzyńskiej według danych z 1911 roku:<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 18 1911 r. (s. 348-352)</ref> ===
 +
* Trakcja: Parowa;
 +
* Szerokość toru: 750 mm;
 +
* Długość linii: 95,7 km;
 +
* Położenie: Na podtorzu własnym;
 +
* Maksymalny nacisk osi: 5000 kg;
 +
* Maksymalne nachylenie: 2 %;
 +
* Najmniejszy promień łuku: 50 m;
 +
'''Szyny'''
 +
* Rodzaj: Szerokostopowe, typ 14 - Union, Dortmund;
 +
* Materiał: Stal - właściwości zgodnie z warunkami pruskich kolei państwowych;
 +
* Długość: 9 m;
 +
* Masa: 13,9 kg/m;
 +
* Połączenia: Wiszące - łubki mocowane 4 śrubami z podkładkami sprężystymi;
 +
* Mocowanie: Bezpośrednie za pomocą haków z podkładkami ze stali zlewnej;
 +
* Pochylenie szyn: 1:20, uzyskane za pomocą podkładek;
 +
'''Podkłady'''
 +
* Materiał: Drewno sosnowe, nasycane chlorkiem cynku i olejem kreozotowym;
 +
* Przekrój: Prostokątny;
 +
* Wymiary: 13 x 15 x 150 cm;
 +
* Masa: 20 kg;
 +
* Zakładana żywotność: 8 - 12 lat;
 +
'''Podsypka'''
 +
* Materiał: Żwir;
 +
* Szerokość korony torowiska: 1,90 m;
 +
* Grubość: 10 cm;
 +
'''Natężenie ruchu'''
 +
* Ilość pociągów: 6 dziennie;
 +
* Ilość pociągokilometrów na kilometr linii: 2480 rocznie;
 +
* Ilość tonokilometrów na kilometr linii: 11 880 rocznie
  
 
== Tabor ==
 
== Tabor ==
−
Pierwsze lokomotywy zamówiono w fabryce Union Giesserei Königsberg i były to dwucylindrowe tendrzaki na parę nasyconą z ostoją zewnętrzną, trzema osiami wiązanymi i jedną toczna z przodu o dość nietypowym wyglądzie. Maszyny o numerach fabrycznych 912 - 917 z 1897 roku na kolejce oznaczono numerami 1 - 6 i w celu powiększenia zasięgu stosowano do nich tendry doczepne. Kolejną lokomotywę tego samego typu (nr fabr. 1316) zakupiono u tego samego producenta w 1904 roku i na kolejce oznaczono numerem 7. W 1912 roku przybył trzyosiowy tendrzak z fabryki Maffei (nr fabr. 3638/1912), zaś dwa lata później pojawiły się dwa trzyosiowe parowozy wyprodukowane przez firmę Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal (2116/1914, 2117/1914). Spadające przewozy i związane z nimi kłopoty finansowe spowodowały, że kolejnych maszyn już nie zamawiano.  
+
W chwili oddawania do użytku pierwszych odcinków kolejka kętrzyńska posiadała 6 parowozów, 6 wagonów osobowych i 44 towarowe<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 5 1898 r. (s. 2, 3)</ref>.
 +
Kolejne lokomotywy dokupywano w 1904 (1 szt.), 1912 (1 szt.) i 1914 (2 szt.) osiągając liczbę 10 sztuk, która nie zmieniła się do końca II wojny światowej.
 +
Wraz z rozwojem sieci połączeń uzupełniano również park wagonowy. W 1938 roku kolejka posiadała 11 wagonów osobowych i 110 towarowych.<ref>[http://www.skrypofilia.pl/page7.php Historia Kultury Materialnej]</ref>
 +
Po zajęciu terenów Prus Wschodnich przez Armię Radziecką cały tabor został wywieziony wgłąb ZSRR i na kolejkę już nie powrócił.
  
 +
Wykaz taboru kolejki kętrzyńskiej w latach 1898 - 1938<ref>Pokropiński Bogdan, ''Koleje wąskotorowe Polski Północnej'', Warszawa, CIBET, 2000, ISBN 83-85749-26-8</ref>
 +
{| class="wikitable"
 +
!Rodzaj<br>
 +
!1898<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 5 1898 r. (s. 2, 3)</ref>
 +
!1900<ref>''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 8 1901 r. (s. 588, 589)</ref>
 +
!1905
 +
!1911
 +
!1928
 +
!1938
 +
|-
 +
|Parowozy
 +
|6
 +
|6
 +
|7
 +
|7
 +
|10
 +
|9<ref>Według innych źródeł: 10</ref>
 +
|-
 +
|Wagony osobowe
 +
|6
 +
|6
 +
|6
 +
|10
 +
|11
 +
|11
 +
|-
 +
|Wagony bagażowo-pocztowe
 +
|?
 +
|4
 +
|4
 +
|5
 +
|7
 +
|7
 +
|-
 +
|Wagony towarowe
 +
|44
 +
|48
 +
|67
 +
|78
 +
|106
 +
|110
 +
|-
 +
|Wagony specjalne
 +
|?
 +
|10
 +
|11
 +
|12
 +
|15
 +
|12
 +
 +
|-
 +
|}
 +
<br>
 +
Odbudowa kolejki kętrzyńskiej po II wojnie światowej wymagała sprowadzenia taboru z innych kolejek należących do PKP. W chwili ponownego otwarcia ruchu było to 5 parowozów, 5 wagonów osobowych, 3 bagażowe oraz nieznana liczba wagonów towarowych. W kolejnych latach najbardziej zużyty tabor złomowano lub przekazywano na koleje przemysłowe, w zamian przysyłając tabor z innych wąskotorówek. Ewenementem było pojawienie się na kolejce pod koniec jej istnienia jednej lokomotywy spalinowej. Po likwidacji Kętrzyńskiej Kolei Dojazdowej, jej tabor przesłano na inne kolejki (głównie na [[Żuławska Kolej Dojazdowa|Gdańskie KD]]), bądź złomowano na miejscu.
 +
 +
=== Lokomotywy ===
 +
 +
==== Do 1945 roku ====
 +
Pierwsze lokomotywy zamówiono w fabryce Union Giesserei Königsberg i były to dwucylindrowe tendrzaki na parę nasyconą z ostoją zewnętrzną, trzema osiami wiązanymi i jedną toczna z przodu o dość nietypowym wyglądzie. Maszyny o numerach fabrycznych 912 - 917 z 1897 roku na kolejce oznaczono numerami 1 - 6 i w celu powiększenia zasięgu stosowano do nich tendry doczepne. Kolejną lokomotywę tego samego typu (nr fabr. 1316) zakupiono u tego samego producenta w 1904 roku i na kolejce oznaczono numerem 7. W 1912 roku przybył dwuosiowy tendrzak z fabryki Maffei (nr fabr. 3638/1911)<ref>[http://www.drehscheibe-foren.de/foren/read.php?17,3813289 Nur eine alte Kleinbahnlok: Nr. 8 von Maffei der Rastenburger Kleinbahn] Możliwe, że była to inna maszyna dwuosiowa, która została zastąpiona nr 3638 w 1915 roku.</ref>, zaś trzy lata później pojawiły się dwa trzyosiowe parowozy wyprodukowane przez firmę Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal (2116/1915, 2117/1915). Zastąpiły one prawdopodobnie utracone na początku I wojny światowej dwie maszyny Union. W 1915 roku firma Krauss-Maffei przeprowadziła naprawę i przebudowę na trzyosiowy parowozu 3638, który został uszkodzony podczas działań wojennych. W kolejnych latach udało się prawdopodobnie przywrócić do ruchu obie maszyny Union, dzięki czemu na kolejce było w sumie 10 lokomotyw. Spadające przewozy i związane z nimi kłopoty finansowe spowodowały, że kolejnych maszyn już nie zamawiano.
 +
 +
'''Wykaz lokomotyw eksploatowanych na kolejce kętrzyńskiej przed II wojną światową.'''
 
{| class="wikitable sortable"
 
{| class="wikitable sortable"
 
!Nr boczny<br>
 
!Nr boczny<br>
Linia 518: Linia 1023:
 
|-
 
|-
 
|8
 
|8
−
|Cn2t
+
|Bn2t → Cn2t
 
|Lokomotivfabrik Maffei, München-Hirschau
 
|Lokomotivfabrik Maffei, München-Hirschau
 
|3638
 
|3638
−
|1912
+
|1911
  
 
|-
 
|-
Linia 528: Linia 1033:
 
|Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal
 
|Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal
 
|2116
 
|2116
−
|1914
+
|1915
  
 
|-
 
|-
Linia 535: Linia 1040:
 
|Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal
 
|Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal
 
|2117
 
|2117
 +
|1915
 +
 +
|-
 +
|}
 +
<br>
 +
 +
==== Po 1945 roku ====
 +
 +
'''Wykaz lokomotyw eksploatowanych na kolejce kętrzyńskiej po II wojnie światowej.'''<ref>Dane oznaczone ''kursywą'' na podstawie: Witkowski Roman, ''Koleje Wąskotorowe na Żuławach'', pozostałe: Pokropiński Bogdan, ''Koleje wąskotorowe Polski Północnej''.</ref>
 +
{| class="wikitable sortable"
 +
!L.p.<br>
 +
!Oznaczenie<br> pierwotne<br>
 +
!Oznaczenie<br> PKP<br> do 1961 r.<br>
 +
!Oznaczenie<br> PKP<br> po 1961 r.<br>
 +
!Typ<br>
 +
!Producent<br>
 +
!Nr<br> fabryczny<br>
 +
!Rok<br> produkcji<br>
 +
!Przysłany<br>
 +
!Odesłany<br>
 +
!Uwagi<br>
 +
 +
|-
 +
|1
 +
|C 5
 +
|T1-1001
 +
|
 +
|Bn2t
 +
|Krauss
 +
|K.7163
 +
|1916
 +
|1947
 +
|1951 na złom
 +
|
 +
 +
|-
 +
|2
 +
|?
 +
|T1-1004
 +
|
 +
|Bn2t
 +
|?
 +
|?
 +
|?
 +
|1947
 +
|1949 na złom
 +
|
 +
 +
|-
 +
|3
 +
|''WKAG 1''
 +
|''Ty1-1083''
 +
|
 +
|Cn2t
 +
|''Hagans''
 +
|''278''
 +
|''1893''
 +
|''1949 z Lisewa''
 +
|1949 na złom (?)
 +
|
 +
 +
|-
 +
|4
 +
|''WKAG 16''
 +
|Ty1-1097
 +
|Ty2-1097
 +
|Cn2t
 +
|Henschel
 +
|6498
 +
|1903
 +
|''1948 z kolejek gdańskich''<br>
 +
''1968 z Gdańska''
 +
|''1949 do Nowego<br> Dworu Gd.''<br>
 +
1971 odstawiony
 +
|Złomowany<br> w 1972 r.
 +
 +
|-
 +
|5
 +
|6<br> (Opalenica)
 +
|Txb2-1222
 +
|
 +
|C1n2t
 +
|Henschel
 +
|8131
 +
|1907
 +
|1953
 +
|1957 do Ełku
 +
|Złomowany<br> w 1972 r.
 +
 +
|-
 +
|6
 +
|C9-672
 +
|Py1-1456
 +
|
 +
|Cn2t+t
 +
|MZ Kołomna
 +
|4738
 +
|1914
 +
|1955 ''z Marezy''
 +
|1958 na złom
 +
|
 +
 +
|-
 +
|7
 +
|H130-1472
 +
|Py1-1461
 +
|
 +
|Cn2t+t
 +
|MZ Kołomna
 +
|k.10412
 
|1914
 
|1914
 +
|1948 z Gozdowa
 +
|1955 do przemysłu<br> cukrowniczego
 +
|
 +
 +
|-
 +
|8
 +
|C9-1451
 +
|Py1-1462
 +
|
 +
|Cn2t+t
 +
|MZ Kołomna
 +
|4960
 +
|1916
 +
|1948 z kolejki<br> Hrubieszowskiej
 +
|1955 do Cukrowni Michałów
 +
|Złomowany<br> w 1957 r.
 +
 +
|-
 +
|9
 +
|KB 41<ref>Najprawdopodobniej ex. ''Insterburger Kleinbahn'', nr 36, rok produkcji 1915 ([http://finance.groups.yahoo.com/group/5feet/message/2247 East Prussia locomotive lists]);</ref>
 +
|Tx5-1343
 +
|Tx6-1362
 +
|Dn2t
 +
|Jung
 +
|2122
 +
|1914
 +
|1950
 +
|1966 na złom
 +
|
 +
 +
|-
 +
|10
 +
|IKB 40<ref>ex. ''Insterburger Kleinbahn'' ([http://finance.groups.yahoo.com/group/5feet/message/2247 East Prussia locomotive lists]). Źródło to podaje rok produkcji 1913.</ref>
 +
|Tx5-1344
 +
|Tx6-1363
 +
|Dn2t
 +
|Jung
 +
|2121
 +
|1914
 +
|1950
 +
|1971 odstawiony
 +
|Złomowany<br> w 1972 r.
 +
 +
|-
 +
|11
 +
|159-333
 +
|Px2-1611
 +
|Px5-1611
 +
|Dh2t+t
 +
|Nikołajewsk
 +
|359
 +
|1936
 +
|1959 z Werbkowic
 +
|1969 na złom
 +
|
 +
 +
|-
 +
|12
 +
|''159-363''
 +
|Px3-1643
 +
|Px6-1643
 +
|Dn2t+t
 +
|MZ Podolsk
 +
|3p (?)
 +
|1936
 +
|1959 ''z Lisewa''
 +
|1971 odstawiony
 +
|Złomowany<br> w 1972 r.
 +
 +
 +
|-
 +
|13
 +
|''159-43''
 +
|''Px3-1644''
 +
|
 +
|''Dn2t+t''
 +
|''MZ Podolsk''
 +
|''88''
 +
|''1934''
 +
|''1952 z Marezy''
 +
|przed 1961 (?)
 +
|
 +
 +
|-
 +
|14
 +
|
 +
|Wp29-903
 +
|Px29-1707
 +
|Dh2<br> "Wilno"
 +
|Fablok
 +
|159
 +
|1929
 +
|1966 z Werbkowic
 +
|1967 do Werbkowic
 +
|Złomowany<br> w 1974 r.
 +
 +
|-
 +
|15
 +
|
 +
|
 +
|[[WLs150/7640|Lyd1-218]]
 +
|WLs150
 +
|Fablok
 +
|7640
 +
|1967
 +
|1967 z fabryki
 +
|1967 do Gdańska
 +
|Sprzedany<br> za granicę
  
 
|-
 
|-
Linia 541: Linia 1264:
 
<br>
 
<br>
  
 +
=== Wagony ===
 +
 +
==== Do 1945 roku ====
 +
Pierwsze 6 wagonów osobowych z otwartymi pomostami zakupiono w Zakładach Beuchelt & Co Grünberg w 1898 roku. Były to wagony dwuosiowe<ref>Według ''Zeitschrift für Kleinbahnen'', v. 8 1901 r. (s. 588, 589) czteroosiowe</ref> II/III i III klasy o 20 i 28 miejscach.
 +
W 1910 roku z fabryki Linke-Hofman (''Breslauer Aktiengesellschaft für Eisenbahn-Wagenbau und Maschienenbauanstalt Breslau'') przybyło 8 wagonów czteroosiowych, również z otwartymi pomostami. Wagony te miały w zależności od klasy 38 lub 44 miejsca. Jednocześnie wycofano 3 wagony z pierwszej serii (najprawdopodobniej przebudowano je na bagażowo-pocztowe).
 +
Prawdopodobnie wraz z pierwsza serią wagonów osobowych zakupiono 3 wagony bagażowo-pocztowe i jeden wyłącznie bagażowy. Wagony te były również dwuosiowe i wyposażone zostały w hamulec ręczny.
 +
Pomimo rozbudowy sieci, ze względu na malejące przewozy kolejnych wagonów osobowych nie zamawiano.
  
−
30 września 1897 na stanie kolejki były 4 wagony osobowe i 30 wagonów towarowych przypisanych do linii na północ od Kętrzyna. W ciągu kolejnego sprowadzono kolejne 2 wagony osobowe i 14 towarowych do obsługi odcinka Kętrzyn - Mrągowo z odgałęzieniem do Salpika.
+
Wagony towarowe znajdujące się na kolejce w chwili jej uruchomienia wyprodukowała firma ''Waggon- und Maschinenbau AG, Görlitz''. Według danych z 1900 roku 19 z nich było wagonami dwuosiowymi, zaś 29 - czteroosiowymi.
 +
Kolejną partię wagonów zakupiono na początku XX w. w fabryce ''Orenstein & Koppel''. Były wśród nich wagony dwu i czteroosiowe, kryte oraz węglarki. Podobne węglarki zamówiła w tej samej fabryce również cukrownia Kętrzyn.
  
 +
Podstawowe dane techniczne wagonów z fabryki ''Orenstein & Koppel'':
  
 +
{| class="wikitable"
 +
!Opis
 +
!Liczba osi
 +
!Hamulec
 +
!Rozstaw osi<br> skrajnych
 +
!Rozstaw osi<br> wózka
 +
!Długość wagonu<br> ze zderzakami
 +
!Powierzchnia<br> ładunkowa
 +
!Pojemność<br> ładunkowa
 +
!Ładowność
  
 +
|-
 +
|Wagon kryty
 +
|2
 +
|brak
 +
|3 500 mm
 +
|
 +
|7 164 mm
 +
|11,16 m^2
 +
|20,76 m^3
 +
|6 ton
 +
 +
|-
 +
|Wagon kryty
 +
|2
 +
|ręczny
 +
|3 500 mm
 +
|
 +
|7 684 mm
 +
|11,16 m^2
 +
|20,76 m^3
 +
|6 ton
  
−
Parowozy zostały prawdopodobnie wywiezione w 1945 roku wgłąb Związku Radzieckiego.
+
|-
 +
|Wagon kryty
 +
|4
 +
|ręczny
 +
|6 500 mm
 +
|1 000 mm
 +
|9 684 mm
 +
|14,88 m^2
 +
|27,64 m^3
 +
|10 ton
  
 +
|-
 +
|Wagon węglarka
 +
|2
 +
|brak
 +
|3 500 mm
 +
|
 +
|7 184 mm
 +
|11,16 m^2
 +
|8,37 m^3
 +
|6 ton
  
 +
|-
 +
|Wagon węglarka
 +
|4
 +
|ręczny
 +
|6 500 mm
 +
|1 000 mm
 +
|9 684 mm
 +
|14,88 m^2
 +
|11,16 m^3
 +
|10 ton
  
 +
|-
 +
|Wagon węglarka<br> cukrowni Kętrzyn
 +
|2
 +
|brak
 +
|3 500 mm
 +
|
 +
|7 340 mm
 +
|11,23 m^2
 +
|6,80 m^3
 +
|5 ton
  
 +
|-
 +
|}
 +
<br>
  
 +
Od 1910 roku czteroosiowe wagony zamawiano w fabryce ''Waggonfabrik L. Steinfurt, Königsberg''.
 +
Dodatkowo kolejka posiadała na stanie wagony specjalne, których liczba wahała się od 10 (w 1900 roku - wyłącznie dwuosiowych) do 15 (w 1928 roku).
  
 +
==== Po 1945 roku ====
  
 
{{przypisy}}
 
{{przypisy}}
Linia 559: Linia 1367:
 
<noinclude>
 
<noinclude>
 
[[Kategoria:Hasła encyklopedyczne]]
 
[[Kategoria:Hasła encyklopedyczne]]
−
[[Kategoria:Koleje wąskotorowe w Polsce]]
+
[[Kategoria:Kętrzyńska Kolej Dojazdowa]]
 
</noinclude>
 
</noinclude>

Aktualna wersja na dzień 17:22, 24 lut 2017

Kętrzyńska Kolej Dojazdowa
Ketrzyn-mapa.gif
Poprzednie nazwy:

Rastenburg - Sensburger Kleinbahn
(1898 - ok. 1903)
Rastenburg - Sensburg - Lötzener Kleinbahn
(ok. 1903 - 1910)
Rastenburg - Sensburg - Lötzener Kleinbahn GmbH
(ok. 1910 - 1914)
Rastenburger Kleinbahnen GmBH
(ok. 1914 - 1924)
Ostpreußische Kleinbahnen AG
(ok. 1924 - 1945)
Kętrzyńska Kolej Wąskotorowa
(1945 - 1962)

Rok budowy 1898
Zleceniodawca budowy Powiat kętrzyński (Kreis Rastenburg), Powiat mrągowski (Kreis Sensburg)
Rok rozbiórki 1945, 1971
Rozstaw szyn 750 mm



Linie rozebrane Kętrzyn Wąsk. (Rastenburg Klbf) - Sławkowo (Reimsdorf) - Mrągowo Park (Sensburg Klbf) - Mrągowo Wąsk. (Sensburg Stbf)


Sławkowo (Reimsdorf) - Salpik (Salpkeim) - Ryn (Rhein)


Kętrzyn Wąsk. (Rastenburg Klbf) - Winda (Wenden) - Barciany (Barten) - Skandławki (Skandlack) - Nordenbork Wąsk. (Nordenburg Klbf)*


Winda (Wenden) - Srokowo (Drengfurth)


Barciany (Barten) - Gierdawy Wąsk. (Gerdauen Klbf)**

Długość zlikwidowanych linii ok. 127 km
Stacje styczne z koleją normalnotorową Kętrzyn Wąsk. (Rastenburg Klb.)
Mrągowo Wąsk. (Sensburg Stbf)
Nordenbork Wąsk. (Nordenburg Klbf)*
Gierdawy Wąsk. (Gerdauen Klbf)**
Inne ważniejsze stacje Sławkowo (Reimsdorf)
Mrągowo Park (Sensburg Klbf)
Ryn (Rhein)
Winda (Wenden)
Barciany (Barten)
Srokowo (Drengfurth)
*) Od 1945 r. Kryłowo (Крылово) w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej
**) Od 1945 r. Żeleznodorożnyj (Железнодорожный) w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej
Operatorzy
Nazwa Operatora Okres działalności
Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft 1898 - 1945
PKP 1945 - 1971



'


Kętrzyńska Kolej Dojazdowa – nieistniejąca kolej wąskotorowa o prześwicie toru 750 mm położona na terenie obecnego województwa warmińsko-mazurskiego oraz częściowo w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej. Sieć połączeń lokalnych powstawała na przełomie XIX i XX w. i w okresie I wojny światowej osiągnęła łączną długość ok. 127 km. Linie rozebrane w 1945 roku zostały częściowo odbudowane przez administrację polską i eksploatowane do początku lat 70. XX w.

Historia[edytuj]

Powstanie i początki eksploatacji[edytuj]

Kętrzyn pierwsze połączenia kolejowe zawdzięcza działalności Towarzystwa Wschodniopruskiej Kolei Południowej (Ostpreußische Südbahn-Gesellschaft), która w latach '60 XIX zbudowała linię łączącą Królewiec przez Korsze, Kętrzyn, Giżycko, Ełk z granicą Cesarstwa Rosyjskiego w Prostkach/Grajewie (gdzie wkrótce uzyskano połączenie z siecią kolei rosyjskich). W kolejnych latach dał się jednak odczuć brak połączeń lokalnych, których budowa ze względu na niewielką gęstość zaludnienia i słabo rozwinięty przemysł nie była atrakcyjna dla prywatnych inwestorów. Budowa normalnotorowych linii znaczenia miejscowego przez państwo nie zaspokajała potrzeb. Sytuacja zmieniła się diametralnie wraz z uchwaleniem pruskiej ustawy o kolejach dojazdowych w 1892 r.[1], która stworzyła warunki do budowy lokalnych połączeń kolejowych przez firmy prywatne przy finansowym współudziale samorządów i państwa.

W połowie lat '90 XIX w. we władzach powiatów kętrzyńskiego (Kreis Rastenburg) i mrągowskiego (Kreis Sensburg) powstała koncepcja budowy kolejki, która połączyłaby Kętrzyn (Rastenburg), Barciany (Barten), Srokowo (Drengfutrth) i Mrągowo (Sensburg)[2]

W 1896 koncepcja została doprecyzowana. Miały powstać następujące linie:

  • Mrągowo (Sensburg) - Kętrzyn (Rastenburg) - Barciany (Barten),
  • Barciany (Barten) - Ogródki (Baumgarten) - Skandławki (Skandlack),
  • odgałęzienie od linii Kętrzyn - Mrągowo koło Sławkowa (Reimsdorf) lub Wólki (Wolka) przez (Eichmedien) do Salpika (Salpkeim)[3].

Koncesji na budowę i eksploatację odcinka Kętrzyn - Winda - Barciany - Ogródki - Skandławki (59,767 km) udzielono 11 grudnia 1896 roku, zaś odcinka Kętrzyn - Mrągowo z odgałęzieniem z Wólka - Salpik (23,080 km) - 11 Marca 1897 roku. Obie koncesje miały obowiązywać przez 60 lat.

Powiaty uzyskały ponadto pomoc ze strony państwa w wysokości 1/3 planowanego kapitału zakładowego. Ostatecznie na kapitał zakładowy Kętrzyńsko - Mrągowskiej Kolei Wąskotorowej (Rastenburg - Sensburger Kleinbahn) w wysokości 1 885 539 marek składały się następujące udziały:

  • 475 513 Mk - Powiat kętrzyński,
  • 163 000 Mk - Powiat mrągowski,
  • 628 513 Mk - Państwo pruskie,
  • 628 513 Mk - Prowincja Prusy Wschodnie[4].

Właścicielem kolejki miały pozostać powiaty, zaś budowę i prowadzenie ruchu powierzono Spółce Akcyjnej Wschodnioniemieckich Kolei Wąskotorowych Ostdeutsche Kleinbahn-AG (która w roku 1899 zmieniła nazwę na Wschodnioniemieckie Towarzystwo Kolejowe Ostdeutsche Eisenbahn-Gesellschaft - ODEG). Firma ta powiązana była kapitałowo z Towarzystwem Akcyjnym Komunikacyjnym (Aktiengesellschaft für Verkehrswesen) i firmą Lenz & Co.

Kolejkę zaprojektowano jako wąskotorową o szerokości toru 750 mm. Główną stację przeładunkową z parowozownią zlokalizowano w Kętrzynie przy dworcu kolei normalnotorowej. Z jej wschodniej części wyprowadzono dwie linie, jedną na północ w kierunku Windy, gdzie rozgałęziała się w kierunku Barcian i Skandławek oraz Srokowa, drugą na południe w kierunku Sławkowa i dalej do Mrągowa lub Salpika.

Jako pierwszą oddano do użytku 1 maja 1898 roku linię Kętrzyn - Winda - Barciany - Skandławki (31,5 km) z odgałęzieniem Winda - Srokowo (12,9 km). Miesiąc później uruchomiono odcinek Kętrzyn - Mrągowo Park (29,8 km) z odgałęzieniem Sławkowo - Salpik (9,1 km).

Mimo, że równolegle z budową kolejki powstała w Mrągowie kolej normalnotorowa (Czerwonka - Mrągowo - Ruciane Nida), początkowo nie było połączenia kolejki z dworcem kolei państwowej. Odcinek Mrągowo Park (Sensburg Kleinbahnhof) - Mrągowo Wąsk. (Sensburg Staatsbahnhof) (2,8 km) oddano do użytku dopiero 18 grudnia 1904 roku dla ruchu towarowego i 7 lipca 1905 roku dla przewozów pasażerskich[5].

Wcześniej, bo 8 listopada 1903 roku uruchomiono przewozy na odcinku Salpik (Salpkeim) - Ryn (Rhein) (9,7 km). Budowa związana była z przyłączeniem się do spółki powiatu giżyckiego (Kreis Lötzen), na którego terenie położony był ten odcinek. Oznaczało to również zmianę nazwy kolejki na Kętrzyńsko - Mrągowsko - Giżycką Kolej Dojazdową (Rastenburg - Sensburg - Lötzener Kleinbahn).

Powyższe inwestycje doprowadziły do powstania sieci lokalnych połączeń o długości 95,7 km i stan ten utrzymywał się przez kolejne lata.

20 grudnia 1910 roku kolejka została przekształcona w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością, co oznaczało kolejną zmianę nazwy[6]. Od ok. 1914 roku stosowano nazwę Kętrzyńska Kolej Wąskotorowa Sp. z o.o. (Rastenburger Kleinbahnen GmBH).

Rosyjska ofensywa w początkowym okresie I wojny światowej zakłóciła funkcjonowanie kolejki jednak po bitwie pod Tannenbergiem i wyparciu Rosjan z Prus Wschodnich sytuacja wróciła do normy na tyle, że wspólnie z kolejką wystrucką (Insterburger Kleinbahnen) rozpoczęto budowę połączenia Skandławki - Kanał Mazurski - Nordenbork Wąsk (Nordenburg Klbf, obecnie Kryłowo w obwodzie kaliningradzkim). Otwarta 25 lipca 1916 roku linia o długości 13,8 km połączyła sieci dwóch kolejek zarządzanych przez ODEG[7]. Ostatnim uzupełnieniem sieci kolejki kętrzyńskiej była otwarta 15 czerwca 1917 roku linia Skandławki - Gierdawy Wąsk. (Gerdauen Klbf, obecnie Żeleznodorożnyj w obwodzie kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej)[8] o długości 19,7 km. Tym samym długość linii Kętrzyńskiej Kolei Dojazdowej osiągnęła maksymalną długość 127,3 km.

Okres I wojny światowej i lata powojenne były bardzo ciężkie dla gospodarki Niemiec. Odbiło się to bardzo negatywnie na kondycji kolei wąskotorowych. Dochodowa przed 1914 rokiem kolejka kętrzyńska zaczęła przynosić straty, które z każdym rokiem rosły. O ile w całym okresie od 1914 do 1917 roku wyniosły 120 377 Mk, to w roku obrachunkowym 1917/18 było to 64 243 Mk, zaś w 1918/19 już 173 391 Mk. Pogłębienie tego trendu mogło doprowadzić do upadku firmy ODEG zarządzającej kolejką.

Okres międzywojenny i II wojna światowa[edytuj]

Jednym ze sposobów na ograniczenie ryzyka oraz kosztów prowadzenia działalności było połączenie wszystkich kolei wąskotorowych zarządzanych przez ODEG w jeden organizm. 30 czerwca 1924 roku Kętrzyńskie Kolej Dojazdowa Sp. z o.o. zostały połączone z innymi wschodniopruskimi kolejami dojazdowymi należącymi do ODEG. Powstałemu w ten sposób przedsiębiorstwu nadano nazwę Wschodniopruskie Koleje Dojazdowe SA (Ostpreußische Kleinbahnen AG). Według danych z 1938 roku kolejka miała 10 lokomotyw, 11 wagonów osobowych i 110 wagonów towarowych. Do jej obsługi zatrudnionych było 120 osób, zaś roczne przewozy wyniosły 156 000 osób i 64 000 ton towarów.

Okres drugiej wojny światowej wiązał się ze wzrostem przewozów i tym samym przedłużył funkcjonowanie kolejki. Funkcjonowała ona do stycznia 1945 roku, gdy ofensywa armii czerwonej doprowadziła do zajęcie Prus Wschodnich przez Armię Czerwoną.

Przewozy[edytuj]

Infrastruktura[edytuj]

Wykaz stacji i przystanków[edytuj]

  • Schemat linii Kętrzyńskiej KD, rok 1959

  • Wykaz odległości taryfowych Kętrzyńskiej KD, rok 1959, str. 1

  • Wykaz odległości taryfowych Kętrzyńskiej KD, rok 1959, str. 2

Linia Kętrzyn Wąsk. - Mrągowo Wąsk.[edytuj]

(Rastenburg Klbf - Sensburg Stbf)

Długość: 32,6 km
Daty otwarcia i zamknięcia:

01.06.1898: Otwarcie odcinka Kętrzyn Wąsk. - Mrągowo Park (29,8 km);
18.12.1904: Otwarcie dla ruchu towarowego odcinka Mrągowo Park - Mrągowo Wąsk. (2,8 km);
07.07.1905: Otwarcie dla ruchu pasażerskiego odcinka Mrągowo Park - Mrągowo Wąsk. (2,8 km);
1945: Wstrzymanie ruchu i demontaż nawierzchni na całej linii (32,6 km);
22.07.1948: Ponowne uruchomienie całej linii przez administrację polską (32,6 km);
01.07.1966: Zamknięcie dla ruchu i rozbiórka odcinka Sławkowo - Mrągowo Wąsk. (25,3 km);[9]
01.06.1971: Zamknięcie dla ruchu pasażerskiego odcinka Kętrzyn Wąsk. - Sławkowo (7,3 km);
04.1973: Zamknięcie dla ruchu towarowego i rozbiórka odcinka Kętrzyn Wąsk. - Sławkowo (7,3 km);
Km Nazwa polska Nazwa niemiecka Czynności
ekspedycyjne[10] 		Urządzenia ładunkowe[11] Uwagi
0,0 Kętrzyn
Wąskotorowy 		Rastenburg
Kleinbahnhof 		1953: = Zj
1966: O Bp E W Zj 		1936: D R Wg
1953: D-10 Og Rp Wg-25 Wz-1,5
1966: Wg-25 		Stacja węzłowa, styczna
1,1 Zuckerfabrik
Rastenburg 		1936: Pt Bocznica do cukrowni.
5,8 Sławkowo Dwór Reimsdorf Domäne 1936: Po
1966: Op
7,3 Sławkowo Reimsdorf 1966: Op Wu 1936: R Odgałęzienie linii do Rynu.
8,8 Turwągi Thurwangen 1966: Op
10,9 Klein
Bürgersdorf
11,8 Kętrzyn
Poganówko 		Rastenburg
Stadtwald 		1953: Op

1966: Op

14,1 Langanki Langanken 1953: Op

1966: Op

15,4 Zwierzyniec
Mazurski 		Thierenberg
(Kr Sensburg) 		1966: Op
16,2 Boża Wólka Bosemb Ziegelei 1953: Op
17,9 Boże Bosemb 1953: Op Wu
21,0 Wyszembork Weissenburg 1966: Op Wu
24,3 Popowo Salęckie Pfaffendorf 1966: Op
26,7 Młynowo Mrągowskie Ober-Mühlenthal 1966: Op
29,8 Mrągowo Park Sensburg
Kleinbahnhof 		1966: = Zj R 1936: R Wg
1966: R Wg-25 		Stacja końcowa do 1904 r.
32,6 Mrągowo Wąsk. Sensburg
Staatsbahnhof 		1966: O Bp E W Stacja styczna
otwarta w 1904 r.


Linia Sławkowo - Ryn[edytuj]

(Reimsdorf - Rhein)

Długość: 18,8 km
Daty otwarcia i zamknięcia:

01.06.1898: Otwarcie odcinka Sławkowo - Salpik (9,1 km);
08.11.1903: Otwarcie odcinka Salpik - Ryn (9,7 km);
1945: Wstrzymanie ruchu i demontaż nawierzchni na całej linii (18,8 km);
01.05.1949: Ponowne uruchomienie całej linii przez administrację polską (32,6 km);
01.06.1971: Zamknięcie dla ruchu pasażerskiego całej linii (18,8 km);
04.1973: Zamknięcie dla ruchu towarowego i rozbiórka całej linii (18,8 km);
Km Nazwa polska Nazwa niemiecka Czynności
ekspedycyjne 		Urządzenia ładunkowe Uwagi
0,0 Sławkowo Reimsdorf 1966: Op Wu 1936: R Stacja węzłowa na linii
Kętrzyn Wąsk. - Mrągowo Wąsk.
1,8 Zalesie Kętrzyńskie Hinzenhof 1966: Op
3,8 Godzikowo Gisbertshof 1953: Op
1966: Op
5,1 Nakomiady Eichmedien 1966: Op Wu
8,2 Bałowo Ballau 1936: Po
1953: Op Wu
1966: X
9,1 Salpik Salpkeim 1936: R Stacja końcowa do 1903 r.
11,4 Gnieździkowo Gneisenau 1953: Op 1936: R
12,8 Knis Podewsie Gneisthöhe 1953: X 1936: R
13,5 Knis Gneist 1953: Op
1966: Op 		1936: R
15,5 Głąbowo Glombowen 1953: Op Wu
1966: Op Wu
16,7 Rhein Schützenplatz Hp
17,1 Waldhof
18,8 Ryn Rhein 1966: = Zj 1936: R
1966: R


Linia Kętrzyn - Barciany[edytuj]

(Rastenburg Klbf - Barten)

Długość: 19,9 km
Daty otwarcia i zamknięcia:

01.05.1898: Otwarcie całej linii (19,9 km);
1945: Wstrzymanie ruchu i demontaż nawierzchni na całej linii (19,9 km);
Km Nazwa polska Nazwa niemiecka Czynności
ekspedycyjne 		Urządzenia ładunkowe Uwagi
0,0 Kętrzyn
Wąskotorowy 		Rastenburg
Kleinbahnhof 		1936: D R Wg Stacja węzłowa, styczna
2,9 (Wopławki) Woplauken
5,6 (Stara Różanka) Alt Rosenthal
6,4 Alt Rosenthal Gut 1936: Pt
9,6 (Skierki) Wehlack
11,9 (Winda) Wenden 1936: R Odgałęzienie linii do Srokowa.
15,3 Rodehlen
16,8 Silzkeim Hp 1936: Pt
19,9 (Barciany) Barten 1936: R Stacja węzłowa - linie do Nordenborka i Gierdaw


Linia Winda - Srokowo[edytuj]

(Wenden - Drengfurth)

Długość: 12,9 km
Daty otwarcia i zamknięcia:

01.05.1898: Otwarcie całej linii (12,9 km);
1945: Wstrzymanie ruchu i demontaż nawierzchni na całej linii (12,9 km);
Km Nazwa polska Nazwa niemiecka Czynności
ekspedycyjne 		Urządzenia ładunkowe Uwagi
0,0 (Winda) Wenden 1936: R Stacja węzłowa na linii Kętrzyn - Barciany
0,9 (Niedziały) Elisenthal 1936: R
2,9 (Niedziałki) Fünfhuben
4,0 (Jankowice) Jankenwalde
5,6 (Szczeciniak) Stettenbruch 1936: R
7,7 (Chojnica) Knipprode
8,6 (Solanka) Salzbach [Ostpr] 1936: R
10,5 (Silec) Schülzen 1936: Po
12,9 (Srokowo) Drengfurth 1936: R


Linia Barciany - Nordenbork (Kryłowo)[edytuj]

(Barten - Nordenburg)

Długość: 25,4 km
Daty otwarcia i zamknięcia:

01.05.1898: Otwarcie odcinka Barciany - Skandławki (11,6 km);
25.07.1916: Otwarcie odcinka Skandławki - Nordenbork (13,8 km);
1945: Wstrzymanie ruchu i demontaż nawierzchni na całej linii (25,4 km);
Km Nazwa polska Nazwa niemiecka Czynności
ekspedycyjne 		Urządzenia ładunkowe Uwagi
0,0 (Barciany) Barten 1936: R Stacja węzłowa - inie do Kętrzyna i Gierdaw
4,9 (Ogródki) Baumgarten
5,1 (Łęsk) Lenzkeim
7,5 (Wikrowo) Wickerau
7,5 (Stare Jegławki) Alt Jäglack
9,6 (Suchawo) Sausgörken 1936: R
11,6 (Skandławki) Skandlack Do 1916 r. stacja końcowa.
12,8 (Łeknica) Löcknick Forst
13,9 Löcknick Gut
16,5 (Kałki) Sechserben
17,8 (Przylasek) Waldau [Kr Gerdauen]
19,0 (Bajory Wielkie) Groß Bajohren (Großblankenfelde) [Kr Gerdauen]
20,5 (Bajorski Gaj) Bajohrenwalde (Blankenwalde)
21,6 (Wyskok) Friedenshof
25,4 (Nordenbork / Kryłowo) Nordenburg Klbf 1936: R Wg Stacja styczna z koleją państwową oraz Insterburger Kleinbahnen (750 mm)


Linia Barciany - Gierdawy (Żeleznodorożnyj)[edytuj]

(Barten - Gerdauen)

Długość: 19,7 km
Daty otwarcia i zamknięcia:

15.06.1917: Otwarcie całej linii (19,7 km);
1945: Wstrzymanie ruchu i demontaż nawierzchni na całej linii (19,7 km);
Km Nazwa polska Nazwa niemiecka Czynności
ekspedycyjne 		Urządzenia ładunkowe Uwagi
0,0 (Barciany) Barten 1936: R Stacja węzłowa - inie do Kętrzyna i Gierdaw
2,5 (Stary Dwór Barciański) Althof-Barten
4,1 (Gęsiki) Meistersfelde [Kr Rastenburg]
5,8 (Główczyno) Egloffstein
6,9 (Cacki) Schätzelhöfchen
7,9 (Bobrowo) Bieberstein [Kr Gerdauen]
9,8 (Markuzy) Markhausen [Kr Gerdauen]
11,3 (Mołtajny) Molthainen (Molteinen)
12,8 (Górki) Berg
14,4 (Kurkławki) Korklack
15,7 (Sori) Posegnick
19,1 Gerdauen Haltestelle 1936: Po
19,7 (Gierdawy / Żeleznodorożnyj) Gerdauen Klbf 1936: Rc Stacja styczna z koleją państwową.


Parametry techniczne linii kolejki kętrzyńskiej według danych z 1911 roku:[12][edytuj]

  • Trakcja: Parowa;
  • Szerokość toru: 750 mm;
  • Długość linii: 95,7 km;
  • Położenie: Na podtorzu własnym;
  • Maksymalny nacisk osi: 5000 kg;
  • Maksymalne nachylenie: 2 %;
  • Najmniejszy promień łuku: 50 m;

Szyny

  • Rodzaj: Szerokostopowe, typ 14 - Union, Dortmund;
  • Materiał: Stal - właściwości zgodnie z warunkami pruskich kolei państwowych;
  • Długość: 9 m;
  • Masa: 13,9 kg/m;
  • Połączenia: Wiszące - łubki mocowane 4 śrubami z podkładkami sprężystymi;
  • Mocowanie: Bezpośrednie za pomocą haków z podkładkami ze stali zlewnej;
  • Pochylenie szyn: 1:20, uzyskane za pomocą podkładek;

Podkłady

  • Materiał: Drewno sosnowe, nasycane chlorkiem cynku i olejem kreozotowym;
  • Przekrój: Prostokątny;
  • Wymiary: 13 x 15 x 150 cm;
  • Masa: 20 kg;
  • Zakładana żywotność: 8 - 12 lat;

Podsypka

  • Materiał: Żwir;
  • Szerokość korony torowiska: 1,90 m;
  • Grubość: 10 cm;

Natężenie ruchu

  • Ilość pociągów: 6 dziennie;
  • Ilość pociągokilometrów na kilometr linii: 2480 rocznie;
  • Ilość tonokilometrów na kilometr linii: 11 880 rocznie

Tabor[edytuj]

W chwili oddawania do użytku pierwszych odcinków kolejka kętrzyńska posiadała 6 parowozów, 6 wagonów osobowych i 44 towarowe[13]. Kolejne lokomotywy dokupywano w 1904 (1 szt.), 1912 (1 szt.) i 1914 (2 szt.) osiągając liczbę 10 sztuk, która nie zmieniła się do końca II wojny światowej. Wraz z rozwojem sieci połączeń uzupełniano również park wagonowy. W 1938 roku kolejka posiadała 11 wagonów osobowych i 110 towarowych.[14] Po zajęciu terenów Prus Wschodnich przez Armię Radziecką cały tabor został wywieziony wgłąb ZSRR i na kolejkę już nie powrócił.

Wykaz taboru kolejki kętrzyńskiej w latach 1898 - 1938[15]

Rodzaj
 1898[16] 1900[17] 1905 1911 1928 1938
Parowozy 6 6 7 7 10 9[18]
Wagony osobowe 6 6 6 10 11 11
Wagony bagażowo-pocztowe ? 4 4 5 7 7
Wagony towarowe 44 48 67 78 106 110
Wagony specjalne ? 10 11 12 15 12


Odbudowa kolejki kętrzyńskiej po II wojnie światowej wymagała sprowadzenia taboru z innych kolejek należących do PKP. W chwili ponownego otwarcia ruchu było to 5 parowozów, 5 wagonów osobowych, 3 bagażowe oraz nieznana liczba wagonów towarowych. W kolejnych latach najbardziej zużyty tabor złomowano lub przekazywano na koleje przemysłowe, w zamian przysyłając tabor z innych wąskotorówek. Ewenementem było pojawienie się na kolejce pod koniec jej istnienia jednej lokomotywy spalinowej. Po likwidacji Kętrzyńskiej Kolei Dojazdowej, jej tabor przesłano na inne kolejki (głównie na Gdańskie KD), bądź złomowano na miejscu.

Lokomotywy[edytuj]

Do 1945 roku[edytuj]

Pierwsze lokomotywy zamówiono w fabryce Union Giesserei Königsberg i były to dwucylindrowe tendrzaki na parę nasyconą z ostoją zewnętrzną, trzema osiami wiązanymi i jedną toczna z przodu o dość nietypowym wyglądzie. Maszyny o numerach fabrycznych 912 - 917 z 1897 roku na kolejce oznaczono numerami 1 - 6 i w celu powiększenia zasięgu stosowano do nich tendry doczepne. Kolejną lokomotywę tego samego typu (nr fabr. 1316) zakupiono u tego samego producenta w 1904 roku i na kolejce oznaczono numerem 7. W 1912 roku przybył dwuosiowy tendrzak z fabryki Maffei (nr fabr. 3638/1911)[19], zaś trzy lata później pojawiły się dwa trzyosiowe parowozy wyprodukowane przez firmę Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal (2116/1915, 2117/1915). Zastąpiły one prawdopodobnie utracone na początku I wojny światowej dwie maszyny Union. W 1915 roku firma Krauss-Maffei przeprowadziła naprawę i przebudowę na trzyosiowy parowozu 3638, który został uszkodzony podczas działań wojennych. W kolejnych latach udało się prawdopodobnie przywrócić do ruchu obie maszyny Union, dzięki czemu na kolejce było w sumie 10 lokomotyw. Spadające przewozy i związane z nimi kłopoty finansowe spowodowały, że kolejnych maszyn już nie zamawiano.

Wykaz lokomotyw eksploatowanych na kolejce kętrzyńskiej przed II wojną światową.

Nr boczny
 Typ
 Producent
 Nr fabryczny
 Rok produkcji
1 C1n2t+t Union Giesserei Königsberg 912 1897
2 C1n2t+t Union Giesserei Königsberg 913 1897
3 C1n2t+t Union Giesserei Königsberg 914 1897
4 C1n2t+t Union Giesserei Königsberg 915 1897
5 C1n2t+t Union Giesserei Königsberg 916 1897
6 C1n2t+t Union Giesserei Königsberg 917 1897
7 C1n2t+t Union Giesserei Königsberg 1316 1904
8 Bn2t → Cn2t Lokomotivfabrik Maffei, München-Hirschau 3638 1911
9 Cn2t+t Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal 2116 1915
10 Cn2t+t Arnold Jung Lokomotivfabrik, Jungenthal 2117 1915


Po 1945 roku[edytuj]

Wykaz lokomotyw eksploatowanych na kolejce kętrzyńskiej po II wojnie światowej.[20]

L.p.
 Oznaczenie
pierwotne
 Oznaczenie
PKP
do 1961 r.
 Oznaczenie
PKP
po 1961 r.
 Typ
 Producent
 Nr
fabryczny
 Rok
produkcji
 Przysłany
 Odesłany
 Uwagi
1 C 5 T1-1001 Bn2t Krauss K.7163 1916 1947 1951 na złom
2 ? T1-1004 Bn2t ? ? ? 1947 1949 na złom
3 WKAG 1 Ty1-1083 Cn2t Hagans 278 1893 1949 z Lisewa 1949 na złom (?)
4 WKAG 16 Ty1-1097 Ty2-1097 Cn2t Henschel 6498 1903 1948 z kolejek gdańskich

1968 z Gdańska

1949 do Nowego
Dworu Gd.

1971 odstawiony

Złomowany
w 1972 r.
5 6
(Opalenica) 		Txb2-1222 C1n2t Henschel 8131 1907 1953 1957 do Ełku Złomowany
w 1972 r.
6 C9-672 Py1-1456 Cn2t+t MZ Kołomna 4738 1914 1955 z Marezy 1958 na złom
7 H130-1472 Py1-1461 Cn2t+t MZ Kołomna k.10412 1914 1948 z Gozdowa 1955 do przemysłu
cukrowniczego
8 C9-1451 Py1-1462 Cn2t+t MZ Kołomna 4960 1916 1948 z kolejki
Hrubieszowskiej 		1955 do Cukrowni Michałów Złomowany
w 1957 r.
9 KB 41[21] Tx5-1343 Tx6-1362 Dn2t Jung 2122 1914 1950 1966 na złom
10 IKB 40[22] Tx5-1344 Tx6-1363 Dn2t Jung 2121 1914 1950 1971 odstawiony Złomowany
w 1972 r.
11 159-333 Px2-1611 Px5-1611 Dh2t+t Nikołajewsk 359 1936 1959 z Werbkowic 1969 na złom
12 159-363 Px3-1643 Px6-1643 Dn2t+t MZ Podolsk 3p (?) 1936 1959 z Lisewa 1971 odstawiony Złomowany
w 1972 r.


13 159-43 Px3-1644 Dn2t+t MZ Podolsk 88 1934 1952 z Marezy przed 1961 (?)
14 Wp29-903 Px29-1707 Dh2
"Wilno" 		Fablok 159 1929 1966 z Werbkowic 1967 do Werbkowic Złomowany
w 1974 r.
15 Lyd1-218 WLs150 Fablok 7640 1967 1967 z fabryki 1967 do Gdańska Sprzedany
za granicę


Wagony[edytuj]

Do 1945 roku[edytuj]

Pierwsze 6 wagonów osobowych z otwartymi pomostami zakupiono w Zakładach Beuchelt & Co Grünberg w 1898 roku. Były to wagony dwuosiowe[23] II/III i III klasy o 20 i 28 miejscach. W 1910 roku z fabryki Linke-Hofman (Breslauer Aktiengesellschaft für Eisenbahn-Wagenbau und Maschienenbauanstalt Breslau) przybyło 8 wagonów czteroosiowych, również z otwartymi pomostami. Wagony te miały w zależności od klasy 38 lub 44 miejsca. Jednocześnie wycofano 3 wagony z pierwszej serii (najprawdopodobniej przebudowano je na bagażowo-pocztowe). Prawdopodobnie wraz z pierwsza serią wagonów osobowych zakupiono 3 wagony bagażowo-pocztowe i jeden wyłącznie bagażowy. Wagony te były również dwuosiowe i wyposażone zostały w hamulec ręczny. Pomimo rozbudowy sieci, ze względu na malejące przewozy kolejnych wagonów osobowych nie zamawiano.

Wagony towarowe znajdujące się na kolejce w chwili jej uruchomienia wyprodukowała firma Waggon- und Maschinenbau AG, Görlitz. Według danych z 1900 roku 19 z nich było wagonami dwuosiowymi, zaś 29 - czteroosiowymi. Kolejną partię wagonów zakupiono na początku XX w. w fabryce Orenstein & Koppel. Były wśród nich wagony dwu i czteroosiowe, kryte oraz węglarki. Podobne węglarki zamówiła w tej samej fabryce również cukrownia Kętrzyn.

Podstawowe dane techniczne wagonów z fabryki Orenstein & Koppel:

Opis Liczba osi Hamulec Rozstaw osi
skrajnych 		Rozstaw osi
wózka 		Długość wagonu
ze zderzakami 		Powierzchnia
ładunkowa 		Pojemność
ładunkowa 		Ładowność
Wagon kryty 2 brak 3 500 mm 7 164 mm 11,16 m^2 20,76 m^3 6 ton
Wagon kryty 2 ręczny 3 500 mm 7 684 mm 11,16 m^2 20,76 m^3 6 ton
Wagon kryty 4 ręczny 6 500 mm 1 000 mm 9 684 mm 14,88 m^2 27,64 m^3 10 ton
Wagon węglarka 2 brak 3 500 mm 7 184 mm 11,16 m^2 8,37 m^3 6 ton
Wagon węglarka 4 ręczny 6 500 mm 1 000 mm 9 684 mm 14,88 m^2 11,16 m^3 10 ton
Wagon węglarka
cukrowni Kętrzyn 		2 brak 3 500 mm 7 340 mm 11,23 m^2 6,80 m^3 5 ton


Od 1910 roku czteroosiowe wagony zamawiano w fabryce Waggonfabrik L. Steinfurt, Königsberg. Dodatkowo kolejka posiadała na stanie wagony specjalne, których liczba wahała się od 10 (w 1900 roku - wyłącznie dwuosiowych) do 15 (w 1928 roku).

Po 1945 roku[edytuj]

Przypisy

  1. ↑ http://de.wikipedia.org/wiki/Preu%C3%9Fisches_Kleinbahngesetz
  2. ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 2 1895 r. (s. 589). Warto wspomnieć, że Mrągowo uzyskało pierwsze połączenia normalnotorowe w 1898 roku.
  3. ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 3 1896 r. (s. 593)
  4. ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 4 1897 r. (s. 221)
  5. ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 12 1905 r. (s. 688)
  6. ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 18 1911 r. (s. 535)
  7. ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 23 1916 r. (s. 666, 760) Według tego źródła punktem połączenia obu kolejek był Kanał Mazurski, choć najprawdopodobniej linię eksploatowano jako całość.
  8. ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 24 1917 r. (s. 613)
  9. ↑ Daty zamknięcia dla ruchu i rozbiórki na podstawie Żałobna lista zamkniętych kolei na Mazurach, Warmii i Powiślu
  10. ↑ Na podstawie Wykazu Odległości Taryfowych PKP Część I z lat 1953 i 1966 (patrz: daty).
    Oznaczenia wykonywanych czynności ekspedycyjnych:
    Pt - posterunek czynny wyłącznie w ruchu towarowym
    Po - posterunek czynny wyłącznie w ruchu osobowym
    X - posterunek nieczynny
    = - stacja o pełnym zakresie czynności ekspedycyjnych z wyjątkiem odprawy zwierząt
    Bp - odprawa przesyłek bagażowych w obrębie jednej kolei wąskotorowej
    E - odprawa przesyłek ekspresowych
    O - odprawa osób w kasie
    Op - odprawa osób za opłatą w pociągu ze sprzedażą biletów w relacjach ograniczonych
    W - odprawa przesyłek
    Wu - odprawa przesyłek wagonowych na podstawie umowy
    Zj - odprawa zwierząt żywych w wagonach jednopodłogowych
  11. ↑ Na podstawie Wykazu Odległości Taryfowych PKP Część I z lat 1953 i 1966 (patrz: daty).
    Oznaczenia urządzeń do odprawy przesyłek:
    D - dźwig stały
    Dp - dźwig przenośny
    Og - ogrodzenie dla zwierząt
    P - profil ładowniczy
    R - rampa ładownicza boczna
    Rc - rampa ładownicza czołowa
    Rp - rampa ładownicza przenośna
    Wg - waga wagonowa kolejowa
    Wp - waga wagonowa prywatna
    Ww - waga wozowa
    Wz - waga do ważenia zwierząt
    Zp - urządzenia do pojenia zwierząt Liczby oznaczają nośność urządzenia w tonach.
  12. ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 18 1911 r. (s. 348-352)
  13. ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 5 1898 r. (s. 2, 3)
  14. ↑ Historia Kultury Materialnej
  15. ↑ Pokropiński Bogdan, Koleje wąskotorowe Polski Północnej, Warszawa, CIBET, 2000, ISBN 83-85749-26-8
  16. ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 5 1898 r. (s. 2, 3)
  17. ↑ Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 8 1901 r. (s. 588, 589)
  18. ↑ Według innych źródeł: 10
  19. ↑ Nur eine alte Kleinbahnlok: Nr. 8 von Maffei der Rastenburger Kleinbahn Możliwe, że była to inna maszyna dwuosiowa, która została zastąpiona nr 3638 w 1915 roku.
  20. ↑ Dane oznaczone kursywą na podstawie: Witkowski Roman, Koleje Wąskotorowe na Żuławach, pozostałe: Pokropiński Bogdan, Koleje wąskotorowe Polski Północnej.
  21. ↑ Najprawdopodobniej ex. Insterburger Kleinbahn, nr 36, rok produkcji 1915 (East Prussia locomotive lists);
  22. ↑ ex. Insterburger Kleinbahn (East Prussia locomotive lists). Źródło to podaje rok produkcji 1913.
  23. ↑ Według Zeitschrift für Kleinbahnen, v. 8 1901 r. (s. 588, 589) czteroosiowe
Źródło: „https://enkol.pl/index.php?title=Kętrzyńska_Kolej_Dojazdowa&oldid=16139”